Melodia esan nahi du tarana hitzak. Pertsiako hitz bat da eta Tarana Karimek (Julfa, Azerbaijan, 1977) pena bat dauka, bere jatorrizko hizkuntzan bakarrik ahoskatzen delako ondo bere izena. Gainerako hizkuntzetan, beste modu batera esaten da 'a' hizkia.
Mugakoa izateak baldintzatu al du zure bizitza?
Utziko zuen bere arrastoa. Julfa hirian jaiotakoa naiz eta XIX. mendean Errusiar inperioaren eta Pertsiar inperioaren artean banatuta zegoen. Azeriar kopuru handi bat Irango iparraldean geratu zen. Euskal Herriarekin ere badu antzekotasuna hango egoerak, lurraldetasunari begiratuta mugaren bi aldeetara banatuta geratu ziren familiak. Nire osaba eta lehengusu guztiak Irango partean geratu ziren, eta gu, berriz, Azerbaijango aldean. Julfa hiria ere bitan dago banatuta.
Nola gogoratzen duzu zure haurtzaroa Julfan?
Kontatu izan didatenez nahikoa mugitua nintzen. Azkar hasi omen nintzen oinez eta baita ibiltzen ere. Berezkoa dut kuriositatea, eta txikitatik gauza askotan sartu izan dut sudurra, zer suma. Aitaren lanagatik leku batetik bestera mugitu behar izan genuen eta Alemanian egin nituen Lehen Hezkuntzako ikasketak, errusieraz. SESB izandakoan hazitako umeak joera hori badugu. Batasuna osatzen genuen errepublika guztiak elkarren artean harreman estua genuen. Nazionalitateek ez zuten hainbesteko pisurik. Familia berekoak bezala sentitzen ginen, eta ni, etnia, nazionalitate eta erlijio ezberdineko umeekin hazi nintzen. Elkarbizitza esperientzia hori helduaroan aberastasun bezala baloratu dut. Hizkuntzetan eta jendearekiko tratuan trebatzeko balio izan dit.
Zuzenbide ikasketak egin zenituen. Zergatik?
Aitaren nahia izan zen gehienbat. Nik 13-14 urterekin kazetaria izan nahi nuen, baina patriarkatuaren semea zenez, aitak pentsatzen zuen komunikazioarena ez zela emakumezkoentzat mundua. Zuzenbidera bideratu ninduen. Dena den, sekula ez dut abokatu bezala lan egin izan. SESBren erorketaren ostean, Azerbaijanek burujabetza eskuratu eta erregimen berrian ustelkeria handia egon da, bereziki, epaitegien munduan. Gaurdaino iraun du egora horrek. Dirua eskatzen dizute lana egin ahal izateko eta pentsamendu jakin bateko pertsona izatea. Ni ez naiz inoiz horrelakoetara makurtu, eta beraz, ez dut arlo horretan lan egin ahal izan. Behin hona iritsita ere, zuzenbide ikasketak ezin izan ditut homologatu, hortaz, diploma hortxe daukat, etxeko paretan zintzilik, alper-alperrik. Hala ere, unibertsitatean jasotako formazioak lagundu izan dit aktibismoan.
Euskal Herritik jarraitzen al duzu zure herrialdearen egoera?
Oso gutxitan bidaiatzen dut Azerbaijanera, lauzpabost urtez behin, eta gainera, ez ditut egun asko ematen han. Hamar-hamabost egun pasa eta etxera itzuli nahi izaten dut, nire etxea hemen baitago, Hernialden. Hemen nagoela hango informazioa eskuratzen saiatzen naiz, modu batera edo bestera, eta kezkaz bizi dut okerrera doan hango egoera. Paper gainean demokrazia dela esango dizute, baina praktikan diktadura baten antzekoa da. Figura bat dago, aurrekoaren semea, aldi berean bere ondorengoa prestatzen ari dena, hari lekukoa emateko. Dinastia bat da. Ezin da iritzia eman, ez kalean, eta ezta sare sozialetan ere, zelatatzen ari zaizkizula sumatzen duzu. Feminismoa edota LGTBI kolektiboaren inguruko mugimenduak oso-oso gaizki ikusita daude, eta haien eskubideak etengabe zapaltzen dituzte. Pena da, gurea baliabide asko dituen herrialdea baita eta ez oso handia, 10 milioi biztanlekoa. Egoki kudeatuz gero, jendea ondo biziko litzateke bertan. Horretarako, ordea, herritarrengan pentsatzen duten politikariak beharko genituzke eta ez oraingo agintari ustelak. Egoera lehertu egingo da, berandu baino lehen, eta ni kanpotik zain nago noiz bukatuko. Espero dudan bakarra da ondo bideratu ahal izatea.
Zenbat urte daramatzazu Euskal Herrian?
21 urte egingo ditut hemen. Azerbaijandik zuzenean Donostiara etorri nintzen. Gero Errenterian bizi izan nintzen, baina urterik gehienak hemen Tolosaldean eman ditut, Hernialden.
Eta zer moduz?
Denetarik eduki dut. Bizitzak alde batetik bestera eraman nau eta askotariko esperientziak izan ditut. Momentu onak eta ez hain onak bizi izan ditut, pozak eta tristurak. Bizitzea tokatzen zaionaren arabera ateratzen ditu norberak bere ondorioak eta niri hau tokatu zait. Euskal Herrira nahikoa gazte etorri nintzen, bizitzako esperientziarik gabe ia, eta esan liteke hemen ikasi dudala dena.
Nola azaltzen duzu zuk zure migrazio prozesua?
Zaila da hitz bakar batekin azaltzea. Normalean migrazio prozesuak zailak izaten dira, batzuk besteak baino zailagoak. Niretzat oso prozesu zabala eta aberatsa izan da eta neure burua hobeto ezagutzen lagundu dit. Garapen handia izan dudala iruditzen zait eta, hango Tarana eta hemengo Tarana, ezberdinak direla sentitzen dut. Nik ere pare bat urte eman nituen dokumentazioa lortu arte, baina esango nuke kuriosoa eta mugitua izateak lagundu ninduela prozesu horretan. Dena den bakardadea da ia migrazio prozesu guztietan nagusitzen den sentipena, eta niri ere gaurdaino lagundu nau sentimendu horrek. Ez dut familiako inor inguruan, ezta nire herriko inor ere.
«Bakardadea da ia migrazio prozesu guztietan nagusitzen den sentipena»
Atzerritar, migratzaile, kanpotar... hitz horiek askotan entzungo zenituen zure bizitzan zehar. Denek konnotazio bera dute?
Ez. Nik etiketa hori hil arte edukiko dut, bertako bezala oso jende gutxik ikusiko nau, nahiz eta 21 urte daramatzadan hemen. Migratzaile guztiak ez gaituzte berdin begiratzen. Irlandar bat, adibidez, inork ez du migratzaile edo atzerritar bezala ikusiko, Europako zuri bat bezala baizik; are gehiago, berak ere bere burua etxean balego bezala sentituko du. Migratzaile hitzarekin zer ulertzen dugu? Ez beti, baina gehienetan, gu baino baxuago dagoen pertsona, formakuntza gutxiagokoa, pobreagoa. Migratzaileoi gauza batzuk ez zaizkigu galdetu ere egiten, aurrez pentsatzen delako, gure ekarpenak ez duela balio gauzak hobetzeko.
Euskal Herriko jendartea itxia dela uste duzu?
Uste dut jendartea oso banatuta dagoela hemen. Bakoitza bere komunitatean ixten da, bertakoa dena hemen, latinoak han, urrunago beltzak, musulmanak aldamenean... Ni saiatu naiz paretak botatzen eta ateak irekitzen, baina bidea dago egiteko oraindik. Diskriminazio handia bizi dugu migratzaileok lan munduan eta kalean, eta gure seme-alabek eskolan ere pairatzen dute bazterkeria. Hau guztia denon artean landu behar dugu, ez da guk egin beharreko ahalegina bakarrik. Jatorriz bertakoak direnak ezin dira zain egon ea noiz gerturatuko garen etorkinak.
«Jatorriz bertakoak direnak ezin dira zain egon ea noiz gerturatuko garen etorkinak»
Gustatzen al zaizu integrazio hitza?
Ez. Zama guregan jartzen duelako hitz horrek; etxeko lanak guri jartzen dizkigu. Elkarbizitza eraikitzea denon lana da. Norberak bere gaitasunetik eta berezitasunetik eman behar du, batzuk gehiago eta besteak gutxiago, baina denok gure hondar aletxoa jarri behar dugu. Nik sinesten dut aniztasunean elkarbizitza posible dela. Hizkuntzak, erlijioak, ohiturak, jantziak... espazio horiek guztiak errespetatuz eraiki behar dugu elkarbizitza.
«Elkarbizitza eraikitzea denon ardura da. Norberak bere berezitasunetik eman behar du»
Balore handiagoa eman behar zaio migrazio prozesuari?
Bai. Nik buelta emango nioke gaur egun migrazioa ulertzeko modu horri. Migratzaile izateak balore gehiago ematen dio pertsonari. Dena utzi, maleta batekin hona etorri eta zerotik hasi. Gizarte honetako zenbat pertsonek dute indar hori, beste lurralde batera joan, eta bizitza hutsetik abiatzeko? Hutsetik abiatu, eta gutxi-asko, zerbait lortzeko? Euskaldunak bere garaian joan ziren AEBra, Argentinara edo Mexikora. «Gureak lanera joaten ziren», esan izan didate askotan. Eta gu? Zertara etortzen gara ba hona? Denbora-pasa? Beti dago arrazoi bat gure lurraldetik aterarazten gaituena. Gure jatorrizko lurraldea uzten dugu gure bizitzak hobetzeko edota gure bizitza pertsonal, profesional, artistikoan edo kirol bizitzan aukera berriak izateko.
Aurreiritziak kendu behar ditugu, beraz.
Bai, eta nik ere baditut aurreiritziak, euskaldunekin. Hemengo ohitura batzuk hartu ditut, eta beste batzuk ez, nire izatearekin bat ez datozela sentitzen dudalako. Identitateak ertz asko ditu. Ni, adibidez, ez naiz emakumea bakarrik, gauza askoren nahasketaren emaitza baizik. Orain ama naiz, eta ikuspegi hori transbertsalki sartuta daukat nire aktibismoan eta bizitzan. Euskara jakiteak ertz bat gehiago eman dit errealitatea interpretatzeko. Guztia batera hartu eta irekiagoak izan behar genuke. Gaur egun familia eredu ezberdinak, kultura eta hizkuntza nahasketa eguneroko ogia dira. Koktel baten modukoa da, baina koktel eder bat.
Askotan sentitu duzu zure ahotsa ordezkatuta migratzailea izateagatik?
Nirekin pixka bat kostako zaie, ez bainaiz isilik egotekoa. Asmo onarekin egingo dute, baina gutxitan egoten gara emakume atzerritarrak antolakuntza taldeetan edota erabakiguneetan. Gizarte honen parte gara, eta gure ikuspegia kontuan hartu behar dute, derrigor. Hemengo zerbitzuen erabiltzaileak gara, kontsumitzaileak, ogasunari ekarpena egiten diogu. Gure betebeharrak dauzkagu, baina gero gure iritziak ez dira inon ordezkatzen. Gizarteko arlo guztietan presente egon behar genuke baina ez gaude; eta oraindik ere larriagoa da pertsona migratzaileentzat antolatutako ekimenetan ez egotea. Pilota txapelketa bat antolatzeko ez diete sukaldariei hots egiten, pilotariei baizik, ezta? Zergatik ez da berdina gertatzen etorkinentzako ekitaldietan. Guk erabakiak hartzeko parte hartu nahi dugula esanez joaten garenean, denei iruditzen zaie ideia ona, baina galdera da, zergatik ez zaien besteei okurritzen. Zergatik ez gauden gu espazio horietan.
Ordezkari politikoek gai honi heldu beharko lioketela uste duzu?
Bai, baina horretarako migratzaileak ere presente egon beharko genuke hautagaitzetan. Gure beharrak politikarien agendan egon daitezen, guk ere parte hartu behar dugu. Maiatzeko hauteskundeetan zerrendei begira aritu nintzen, eta ez nuen aniztasun handirik ikusi hautagaien jatorriari erreparatuta. Esanguratsua da, baita ere, gutxi horiek zein alderdirekin aurkezten diren. Munduan langile klasekoa da gehiengoa, baina beti galtzen dugu. Zergatik? Zapaltzaileak zapalduen artean konplizeak dituelako. Egia esan Espainia aldeko panoramarekin beldurtuta nago. Politikari arrazistak, xenofoboak, matxistak eta homofoboak geroz eta gehiago dira. Ea zer gertatzen den igandean.
Zuk aktibismoaren bidea aukeratu duzu jendartea eraldatzeko.
Bai. Iruditzen zait politikak indar handia duela, eta gauza garrantzitsuak aldatzeko balio duela. Dena den, alderdi politiko batek beti moztuko dizkizu hegalak, eta horregatik nabil haiengandik urrun. Nik arlo ezberdinetan garatu dut nire ibilbide profesionala, beti ere, giza eskubideen arloan eta aktibismoaren ikuspegitik. Azken hiru urteetan, dena den, nire bizitza profesionala aktibismotik apartatzen saiatu naiz, biak elkarrekin eramatea zaila baita. Administrazio ikasketak egin ditut, eta arlo horretan saiatzen ari naiz lana lortzen. Hala ere, jarraitzen dut aktibismoan, bereziki emakume musulmanekin, alfabetizazio saioak eskaintzen. Eta kulturartekotasun proiektuetan eta elkartasun ekimenetan parte hartzen dut. Ana Yurd emakumeen taldea sortu genuen eta hortxe gabiltza.
Sentitu duzu diskriminazioa baita espazio horietan ere?
Niri aktibismoak lagundu ninduen gizarte hau hobeto ezagutzen, eta etxetik kanpo sozializatzen, baina aldi berean, gizartean dagoen arrazakeriaz eta diskriminazioaz jabetu nintzen. Hor hasi nintzen betaurreko anti-arrazista eta feministak janzten. Duela 14 bat urte buruan zapia jantzi nuenean hasi nintzen aldaketa sumatzen. Gizartearen aldetik nirekiko jarrera aldatu zela ikusi nuen. Zapia kentzeko iradokitzen zidaten, eta nik, zur eta lur begiratzen nien. Zein da ba jende hau niri zapia kendu behar dudala esateko? Ezagutzen al naute? Zergatik sentitzen dira eskubidedun horrelako gauzak esateko? Bertako izateak ematen al dio eskubidea niri tratu hori emateko?
Feminismotik apur bat urrundu zarela diozu. Zergatik?
Gogo handiz hasi nintzen feminismoarekin baina denborarekin urrundu egin naiz. Mugimendu horrek ez gaitu ordezkatzen emakume atzerritarrak, ezta musulmanak ere. Batzuentzat, badirudi, feminista izan daitekeela, soilik, mota, pentsamendu eta bizitza filosofia jakin bateko emakumea. Gainerakoak ez gara kabitzen. Nik argi daukat: feminista naiz. Igual zait aldamenekoari zer iruditzen zaion edo etiketa hori jartzen didan ala ez. Emakumea izan, lurralde batetik bestera migratu, prozesua bakarrik egin, bizimodua aurrera atera... Ez bada hori, zer da ba feminista izatea? Sentitzen dut hemengo taldeek ez dutela ordezkatzen emakumeen artean dagoen aniztasuna, horregatik nago urrunduta hemengo taldeetatik. Dena den, mugimendu feministatik egiten diren hainbat aldarriri babesa ematen segitzen dut eta borrokan dabilen emakume baten ondoan egongo naiz beti.
«Nik argi daukat feminista naiz. Igual zait aldamenekoari zer iruditzen zaion»
Zuk islamofobia jasan duzu?
Bai. Zenbat aldiz galdetu ote didate zergatik daramadan zapia. Orain dagoeneko ez didate galdetzen, badakitelako ez dudala erantzungo. Utzi diot azalpenak emateari. Inori kalte egiten ez diodan bitartean iruditzen zait inork ez duela ezer esateko nire inguruan. Nahiz eta nik ez nituzkeen eramango, tatuaiak gustatzen zaizkit baina egiten dituenari zer esan diezaioket nik? Ez da nire afera. Bada berdina gertatzea gustatuko litzaidake zapiarekin ere. Hau naiz ni, Tarana. Gustuko baduzu hemen nago, eta bestela begiratu ezazu beste aldera. Nik zapia daramat gure erlijioaren praktika delako, nire itxuraren parte. Niretzat esanahi eta pisu handia duen elementua da, bai nire identitatean eta baita nire pentsamenduan ere. Zenbait testuingurutan ahaztu egiten zait zapia daramadala, eta horiek dira niretzat luxuzko espazioak, ni naizen bezala ikusten nautelako, mugarik gabe. Hori gertatzea gustatuko litzaidake toki guztietan.
Uste duzu modu interesatuan interpretatu dela Korana?
Bai, noski. Patriarkatuak bere atzaparrak toki guztietan dauzka sartuta. Feminismo islamiarraren asmoa da Korana berrikustea, gure begiradatik. Hiru erlijio monoteista nagusietan azkenekoa da Islama, eta bere garaian, emakumeei eskubide gehien ematen zien erlijioa zen. Koranean ez du inon jartzen emakumeak ikasi behar ez duenik, edo zaku batean sartuta atera behar denik kalera, edo inor alboan izan gabe ezin direnik atera kalera. Saudi Arabian, adibidez, emakumeei duela gutxi arte ez zitzaien uzten gidatzen. Korana idatzi zen garaian, autorik ez bazegoen, nola galarazi dezake testu horrek emakumeak txofer aritzea? Erabat ilogikoak diren interpretazioak dira, modu interesatuan egiten direnak, gizonek euren pribilegioak mantendu ditzaten. Gure erlijioa beti baketsua izan da, bizilagunekin ondo moldatu dena. Garapen pertsonala izateko bidea ematen duen erlijioa da, ikasteko prozesuari garrantzia ematen diona.
Dekolonitatea da feminismoaren barruan auzi garrantzitsuenetako bat?
Bai. Feminismoa gorputza hartzen ari dela esango nuke. Badaude beterano batzuk eskola jakin batzuetatik datozenak, feminismoaren mugak oso zurrun ikusten dituztenak. Gaur egun, hala ere, jende gaztea badabil eta horiek ikuspegi berria dakarte. Pentsatzen dut honek guztiak forma hartuko duela egunen batean. Askotan amona eta ama etortzen zaizkit akordura, haiek ere euren gizarteko estereotipoen aurka altxa baitziren. Feministak ziren. Amonak zazpi alaba izan zituen, eta bizimodua atera zuen bere erara, bere testuinguruan borrokatu zen. Ama ere, ondo ikusia ez zegoen garaian banandu egin zen, eta bere autonomia ekonomikoa mantendu zuen. Amona eta ama bezala ni ere feminista naiz, eta nire testuinguruan, nire ingurune hurbilean egiten dut borroka, nire ahalmen eta gaitasunen arabera.
Gizartea eraldatzeko tresna al da zuretzat feminismoa?
Jendartea hobetzeko tresna da. Askotan aldaketa handirik ez da behar izaten, emakumeek eskubide gehienak bermatuta dauzkalako. Baina kasu horietan ere, ongizate gutxienekoa lortu duten emakume horiek, besteen alboan egon behar dute, laguntza ematen eta babesten. Ahizpatasuna garrantzitsua da. Patriarkatuaren beldurra da emakumeok geure autonomia lortzea. Horren aurka borrokatu behar gara.
Nola irudikatzen duzu patriarkaturik gabeko jendartea?
Utopia bat bezala ikusten dut, urrun dagoela iruditzen zait, eta nik ez dudala ezagutuko. Akaso, bilobak iritsi daitezke zerbait ikustera. Horretarako, ordea, gizonezkoak beste modu batera hezi behar ditugu. Hezkuntzak aldatu behar du patriarkatuarekin amaitzeko. Guk emakumeok feminismoan antolatzeko lanak dauzkagu, baina gizonezkoek ere egin behar dute lan bere aldetik gauzak aldatzen hasteko.
Feminista, musulmana eta euskalduna zara. Zuri euskarak zer eman dizu?
Nire ustez gizartea ezagutzeko leihoak dira hizkuntzak, edo ateak irekitzeko giltza. Komunikatzeko, informatzeko, informazioak kontrastatzeko garaian, garrantzitsua da hizkuntza ezberdinak jakitea. Duela dozena bat urte hasi nintzen euskara ikasten. Urtebete eman nuen euskaltegian buru-belarri, astean lau egunetan, egunero lau orduz. Gero kalean ikasi dut. Nire eguneroko bizitzan presente dago euskara, baina hala ere, jendeak zerbait berezia bezala bizi du. Euskara ikasi eta ikaragarrizko balentria egin izan banu bezala hartzen dute. Euskal Herrian bizi naiz, normalena izango da ba euskaraz hitz egitea, ezta? Askotan gerturatu zaizkit esanez, «zeinen ondo egiten duzun euskaraz», eta nik ironiaz erantzuten diet, «zuk ere bai». Zer esan behar diot jende horri? 20 urte daramatzat hemen, lotsagarria izango litzateke euskaraz ez egitea.
«Hemen hogei urte daramatzat; lotsagarria litzateke euskaraz ez egitea»
Euskaraz gain, zenbat hizkuntza dakizkizu?
Nire jatorrizkoa, azerbaijanera, eta gero, gaztelera, errusiera, alemana... Bizitzak aukera eman dit hizkuntzak ikasteko eta ikasi egin ditut. Urte dezente neraman hizkuntza berririk ikasi gabe eta duela gutxi frantseseko eskoletan eman dut izena, oso oinarrizko mailan. Arabiera ikasten ere banabil.
Uste duzu migratzaileak gerturatzen direla euskarara?
Nik nire kolektiboaren borrokak, ikuspegiak eta bizipenak mahai gainean jartzeko baliatu dut euskara. Asko lagundu dit hizkuntza jakiteak. Gainerako migratzaileei beti esaten diet euskarara hurbiltzeak abantaila ekarriko diela. Dena den, zenbat eremutan, iruditzen zait, euskara ez dakienari ez zaiola bere istorioa kontatzen utzi. Ez dut oztopo hitza erabili nahi, baina zenbait garaitan euskara filtro bezala erabili izan dela sentitu dut. Pertsona baliagarriak kanpoan utzi dira horregatik. Uste dut poliki-poliki egin behar dela bidea, atzerritarrek euskara ez dezaten muga bezala bizi.
Zuk zein hizkuntzatan egiten duzu amets?
Nire jatorrizko hizkuntzan, ama hizkuntzan. Nire seme-alabei ere irakatsi diet azerbaijanera. Ez dut hainbeste babesteagatik egiten, nire azkeneko egunera arte txikitan jaso nuen hizkuntza maitasunarekin eraman nahi dudalako baizik.
Haurtzaroko Tarana horrek bizirik jarraitzen al du?
Saiatzen naiz nire baitan ume hori mantentzen. Daramagun bizimoduagatik zaila izaten da askotan, baina uste dut guztiok babestu beharko genukeela gure barruan daramagun haur hori.
