Lelo errepikakor bilakatu da zaintzailea zaindu beharraz ohartarazten duena. Jon Iraolak (Tolosa, 1969) badaki zerbait horri buruz, azken urteotako egunerokoa aldatu baitie, aitaren Alzheimerrak; batez ere, amari, zaintzaileari. Eguneko zentroko orduek «arnasa» eman diotela dio, eta argi dauka Alzheimerra onartzeko eta duintasunaz janzteko sendagai eraginkorrena zein den: laguntza eskatzea.
Nola ezagutu zenuen Alzheimerra?
Aitaren bitartez, erretiroa hartu eta segituan hasi baitzen gaixotasun horrekin. Ama izan zen konturatu zena, aitari zerbait arraroa sumatzen zion.
Jarrera aldaketak-edo?
Aitak sukaldaritza maite izan du beti, eta sukaldari ona izan da, bai elkartean, bai etxean. Hasiera hartan, entsalada bat prestatzen hasi, eta gatzaren ordez azukrea botatzen zion batzuetan, edo olioa bakarrik, olio asko. Noski, jarrera hori oso deigarria suertatu zitzaigun, eta neurologoarengana jo genuen segituan. Proben emaitzak jaso bezain laster esan ziguten Alzheimerra zela.
Eta, hitz hori entzutean?
Bada... Gogorra izan zen, noski. Bat-batean gaixotasun bat jarri ziguten mahai gainean, eta hitza bera ezagutzen genuen, baina hortik aurrera ezer gutxi.
Zuen aitak zenbat urte daramatza Alzheimerrarekin?
Aitak 72 urte ditu, eta hau bosgarren urtea izango da jada, diagnostikoa eman zigutenez geroztik. Noski, gaixotasuna lehenago hasten da lanean.
Hasiera hartan, beldurra sentitu zenuten?
Bai. Denoi egin zitzaigun gogorra, baina amak jaso zuen kolperik handiena, ia 50 urte baitaramatzate elkarrekin. Gainera, orduan konturatzen zara egiazki ez dela hasiera bat, gaixotasuna askoz ere lehenago hasi dela lanean. Eta Alzheimerrarentzat ez dago ezer, ez dago sendagairik. Badira pilulak eta partxeak, baina moteldu egiten dute, ez dute sendatzen.
Eta, informazioa?
Afagiren lana izugarria da, eta informazioaz gain, hainbat tailer eskaintzen dituzte senideontzat. Profesional oso onak dira, bai psikologoak, bai gizarte langileak eta bai talde osoa; beti daude laguntzeko prest.
Alzheimerrak sor ditzakeen arazoei hainbat ikuspuntutatik heltzen diete, beraz.
Noski. Askotan esaten da zaintzailea zaindu behar dela, eta zentzu horretan lan handia egiten dute. Benetan garrantzitsua da zaintzailea zaintzea, gainerakoan, hondoratu egin baitaitezke. Ni egunero joaten naiz bisitan, bai, baina ama da berarekin bizi dena, ama da zaintzailea.
Adituek fasetan banatzen dute Alzheimerra. Zuen aitak zein garapen izan du bost urteotan?
Nahiko aurreratuta dago, eta pixkana-pixkana konturatzen zara gaixotasuna aurrera doala. Fisikoki ez zaio ia nabaritu ere egiten, eta jende askok esaten dit: «Zure aita Alzheimerrarekin? Kalean diosola egiten dit eta!». Bai, jendea agurtzen du, baina jende guztia agurtzen du. Amaren izena ahaztu du jada, eta nirea ere bai; badaki bere semea naizela, baina, hortik aurrera ezer gutxi. Etxean ere ez du ezertxo ere egiten, eta amak egin behar izaten dio guzti-guztia. Aita oso langilea izan da, baina orain bonbillak itzaltzen ari zaizkio.
Alzheimerra duen gaixoak ere nabarituko du zerbait gertatzen ari zaiola. Haserrerik azaltzen al du aitak?
Zenbait kasutan agresibitatearen bitartez azaleratzen dute frustrazio hori. Baina gure aitaren kasuan ez dugu halakorik ikusi, eta zortea izan dugu. Gaur egun, adibidez, buruan duen hori ezin izaten du hitzez adierazi, eta burua ukitzen hasten da, etsita. Esan nahi duen hori ateratzen saiatzen gara gu, berak ezer gutxi esaten baitu jada.
Alzheimerraren patua da: ez du sekula hobera egiten.
Gaixotasunak aurrera egiten du egunero. Orain dela gutxi sendagai bilakatu daitekeen zerbait atera da, baina Alzheimerraren hastapenetan daudenei begirako botika izango da. Horrelakoak ongietorriak dira, noski, baina gu jakitun gara: guretzat berandu da. Datorrenari heldu behar, beraz.
Nola onartzen du batek, Alzheimerra duen pertsona hori sekula ez dela itzuliko?
Amak oso gaizki. Ni, berriz, saiatzen naiz pentsatzen bera beste mundu batean dagoela, gure aita den arren. Gauzak ahalik eta ondoen egiten saiatu behar dugu, bera gustura egon dadin. Badakit egun batetik bestera ez nauela ezagutu ere egingo, eta hori da niri errespeturik handiena sorrarazten didana. Horregatik, orain probestu behar dugu denbora; nire izena ez dakien arren, ezagutzen nau eta badaki bere semea naizela, eta bisitan joaten naizenean gustura egoten gara elkarrekin.
Gizarteak, oro har, Alzheimerrak dakarrena ezagutzen duela uste duzu?
'Alzheimer' hitza duela urte gutxi erabiltzen hasi gara, berria da. Pixkana gizarteratzen ari da, baina lan handia dago egiteko, jende askok ezkutatu egiten baitu gaixotasuna. Nire ustez, okerreko erabakia da.
Gizartea gero eta zaharragoa den heinean, jende gehiagok izango du Alzheimerra, eta ezinbestean gizarteratuko da.
Hori da, Alzheimerra etxe gehienetan izango da. Baina, pentsa, Alzheimerraren Nazioarteko Egunaren harira Afagik jartzen duen informazio mahaian egoteko inor ez du aurkitu amak. Ni lanean izango naiz, eta adiskide bati laguntza eskatu dio. Jendea ez dago prest aurpegia emateko.
Zein arrazoi izan dezakete Alzheimerra ezkutatzeko?
Ez dakit, bakoitza den bezalakoa da. Akaso, jendeak esango duenaren kezka dute. Alderantzizkoa gertatzen da, ordea. Egoera berean dagoen jendeak aholkuak emango dizkie, eta Afagik zer esanik ez. Psikologoa hamabostean behin etortzen da Tolosara, eta erakunde publikoetan jo daitezkeen ateetara ere eramaten zaituzte: balorazioak, diru laguntzak,... Askotan jakin ere ez dugu egiten halako babesik badenik eta, azken finean, gure eskubidea da.
Metafora polita darabil, Jon Iraolak, neurologoek zientzia zehatzaz azalduko luketena deskribatzeko: Alzheimerra buruko bonbillen itzaltze motela da. Motela, baina etenik gabea, maitasun sareen zoritxarrerako.
Ez diogu hau kapritxo hutsagatik: lagun gaitzazu . Eduki hau guztia doan ikus dezakezu euskarazko hitzik gabeko Tolosaldea ez dugulako irudikatzen. Atarikide, iragarle eta erakunde askoren laguntzarik gabe ez litzateke posible hori. Gero eta komunitate handiagoa sortu, orduan eta sendoagoa izango da Ataria: zurekin, zuekin. Ez utzi biharko gaur egin dezakezun hori: egin zaitez Atarikide!
EGIN ATARIKIDE!