Euskararen etorkizuna, itxaropen kolorez

Botila erdi-bete eta erdi-hutsaren metaforak euskararen egoeraz aritzeko ere balio du. Bai, behintzat, Jon Sarasuaren ahotan, Kike Amonarrizek dioenez. Euskararen botilak arazotxo bat duela uste du Sarasuak: zulo txikiak ditu. Botila erritmo jakin baten arabera betetzen ez bada, beraz, husten joango da pixkana. Hizkuntzaren kontzientzia, transmisioa eta erabilera dira bete beharreko zulo horiek, eta belaunaldi bakar batean hizkuntza zaharra galtzeko adinako ondorioak ekar litzazke botilak.

Azken urteotan Tolosako euskararen botila erritmo onean betetzen joan dela dirudi, 2013ko kale neurketen datuek diotenez. 30 urtean bikoiztu egin da kaleko euskararen erabilera eta, horrela, itsaso euskaldun baten erdian zegoen irla erdalduna izatetik, inguruarekin mimetizatzera igaro da Tolosako mapa soziolinguistikoa.
Hori da, hain zuzen, hizkuntza baten arnasgune izatera iristeko eskuratu beharrekoa. Munduko ia 7.000 hizkuntzetatik guzti-guztiek dituzte beharrezko arnasguneak: hizkuntza hori nagusi izango den eremu geografikoak, alegia.

Euskarari etorkizuna bermatuko dion oxigeno hori lortzeko oihuek osatuko dute, horrela, bihar Tolosan ospatuko duten Udalerri Euskaldunen Eguna. Orain arte Udalerri Euskaldunen Mankomunitatearen (Uema) Eguna izaten zenari elkarlana gehitu diote,  arnasguneak saretzeko bide horretan.
Jaiak eta euskarak beste behin bat egingo dute, eta sanjoanen atariko azoka berezi nahiz saskibaloi txapelketekin ekindako eguna kalejira instituzionalak, flashmobak nahiz herri-bazkariak biribilduko dute. Iluntzearekin batera, berriz, Ibarrako gazte festetako kontzertuak izango dira euskarari arnas emango diotenak.
Aipatzekoa da, gainera, Ueman bi kide berri izango direla bihartik aurrera, eta Berastegi izango dela bat; bestea, berriz, Markina-Xemein izango da.

Etzi ere, eltzetik eta altzotik
Amets Arzallusek festa-egunerako bereziki idatzitako kantuari jarraituz, atzo bezala etzi ere euskaraz egiteko beharra ikusten dute Iñaki Azaldegik eta Kike Amonarrizek. Tolosa Uemako kide izateak herritarren %70ak euskara jakitea dakar, baina, hizkuntza batek biziraun dezan, berau herritarren ahoetara eramatea da sekretu bakarra.
Tolosarrek badute abantailarik, horri dagokionez, izan ere, erabileraren datuak 1985ean egiten hasi ziren, eta sistema berberarekin egin dituzte guztiak: «Horrek argazki zehatz bat ematen digu eta, halako serie luze batean, joerak nondik nora doazen erraz ikus daiteke», dio Kike Amonarrizek.
Hiru belaunaldi oso biltzen dituzten neurketa horien balorazioa egiterakoan, horrela, bat datoz Azaldegi eta Amonarriz: datuak itxaropentsuak dira. 1985ean, zeintzuk ziren euskaraz gehien egiten zutenak? Bada, adin multzo zaharrena zen euskaldunena, eta gazteen datua kezkagarri suertatu zitzaien orduko neurtzaileei: %16an zegoen euskararen erabilera.
Iazko datuei begira, ordea, alderantzizko egoera marrazten dute Tolosan: euskara gehien hitz egiten dutenak haurrak dira, alde handiarekin, eta gero gazteak datoz. «Esan genezake iraultza linguistikoa gertatu dela, gazteen kaleko erabilera %55ean dagoela jakinda», dio Kike Amonarrizek.
Hizkuntza-galera zekarten datuetatik hizkuntzaren berreskuratze batera igaro da egoera, beraz, eta aldaketa horretako protagonistak gazteak izateak etorkizunaren lehen harriak jartzen dizkio Tolosako euskarari.
Bi adituen ustez irakaskuntzari eskertu behar zaio, hein handi batean, euskararen normalizazio horren zati handietako bat eta, horrekin batera, gizarte mugimenduen inplikazioak, euskarazko herri-komunikabideek nahiz euskaraz hitz egiteak lortu duen prestigioak ere bultzada ekarri dio Tolosako euskalduntzeari, eskualdeko euskararen osasun onarekin batera: «Inon egin badaiteke, hemen da, noski».

Bi erroka ortzimugan
Gipuzkoako bihotzean euskarari gertatu zaion fenomeno bitxi bat ere plazaratu dute azken urteotako datuek: Tolosako etxeetan gehien hitz egiten den hizkuntza gaztelera da. Hasiera batean baieztapen ezkorra dirudien arren, egoera on baten adierazletzat du Kike Amonarrizek: «Gurasoek euskaraz ez dakiten arren, lortu dute seme-alabek euskaraz ikastea eta, gainera, herrian erabilera-dinamikak sortu direnez, etxean egiten ez duten hori kalera eramaten dute. Etorkizun hurbil batean heltzen ari diren gazte horien etxeetako hizkuntza euskara izatea lortu beharko litzateke».
Datozen hamarkadetara begira, beraz, eta botila erdia beteta mantendu dadin, norbanakoak euskalduntzeaz gain espazioak euskalduntzea jarri dute ortzimugan, Azaldegik eta Amonarrizek: «Oso garrantzitsua den arren, ez da nahikoa euskaldunak sortzea, eta elkarte, denda nahiz enpresetan euskararako joera sustatzeko tresnak martxan jarri behar dira». Horrela, Sarasuaren metaforari begiratuz eta zulo bat gehiago betez, euskara ezinbesteko tresna bilakatzeak bermatuko du euskararen biziraupena.