Marimi, 1995ean sartu zinen alkate. 700 biztanle eskas zineten eta alkatetza utzi zenuenean, 1.700 inguru. Zergatik erabaki zenuten herria haztea?
MARIMI UGALDE- Nik alkatetza hartu nuenean ikusi genuen Iruran oso etxebizitza gutxi eginak zirela azkeneko urteetan. Herriko jende gaztea kanpora joaten zen bizitzera. Pentsatu genuen Irura hazteko apustua egin behar genuela, bestela herri txiki izatera kondenatuta gera gintezkeen. Eta inguruko herri txiki askotan ikusi dugun bezala, biztanleri galera sufritzeko arriskua genuen, jendeak bertan geratzeko aukerarik ikusten ez badu alde egiten duelako. Arau subsidiarioak aldatzeari ekin genion etorkizuneko Irura irudikatzeko. Anoetako zubitik eta plazara bitarteko eremua bizitokientzat gordetzea erabaki genuen, eta handik aurrerakoa, Donostia alderakoa, industriarentzat. Ordurako Etxezarreta paper fabrika abandonatuta zegoen eta umeak ibiltzen ziren barruan, beraz, arriskua ere dezentekoa zen. Planta hori partikularrek erosi zuten eta etxebizitzak egiteko erabakia hartu zuten. Proiektua diseinatzen hasi ginen udalean.
Zenbat etxebizitza egin ziren epealdi horretan?
UGALDE- Proiektu dezente handia zen. Beldurra ere ematen zigun kolpetik hainbeste etxebizitza egiteak. 200 bat-edo aurreikusten ziren. Kontziente ginen hainbeste jende herrira bizitzera etortzen bazen azpiegitura guztiak berregokitu egin beharko zirela eta ekipamendu egokiak jarri beharko genituela. Ikastolarekin hasi, Trinketea moldatzen jarraitu eta gaur egun kulturgunea dena erosi genuen, besteak beste; han gela batzuk, musika eskola eta osasun zentroa jarri eta biltoki batzuk egiten genituen. Gasa, zuntz optikoa eta horrelakoak sartzeko lanak ere egin genituen.
Udaletik zein baliabide zenituzten azpiegitura horiei guztiei aurre egiteko?
UGALDE- Aurrena oso gaizki pasa genuen. Kontuan hartu krisi garaia zela 90eko hamarkadakoa, jende asko langabezian zegoen eta nahiko urte txarrak pasa genituen. 2000. urtetik aurrera suspertzen hasi zen kontua eta Irurak industria sare inportantea daukanez hasi ziren sarrera batzuk etortzen. Gero etxebizitzak egin ahala bizkortu egin zen kontua.
Hazkunde hain azkarra espero al zenuten?
UGALDE- Ikerketa bat agindu genuen udaletik, prospektiba lan bat egin eta hazkunde hori zenbatekoa zen aurreikusteko. Ikusi genuen baietz, biztanleria dezente haziko zela, baina ez genuen uste hain azkarra izango zenik. Nahikoa beldur pasa genuen bere garaian, ondo aterako ote zenaren zalantza genuen. Herriak hainbesteko aldaketa egiteak zer suposatuko zuen ez genekien. Oraingo ikuspegitik begiratuta, uste dut asmatu genuela egindako apustuan.
Marimi, damurik baduzu?
UGALDE- Ez. Alferrikakoa da gainera damurik izatea. Ez genuen uste hazkundea hain azkarra izango zenik. Etxezarretako etxebizitza horiek egin genituenean, asmoa banaka banaka blokeak saltzea zen. Lau ziren guztira. Bat egin, eta saltzen bazen, handik urte batzuetara hurrengoa egiteko asmoa zegoen. Gure sorpresa izan zen segituan saldu zirela eta gehiago eta gehiago eskatzen zizkigutela. Enpresa eraikitzaileak hori ikusten dutenean pagotxa horri heldu nahi diote. Askatzen eta askatzen joan ginen eta konturatzeko auzune berria sortu zen. Egia da geldirik egon ginela zenbait urtetan. Baina garai horretan eskaera handia zen.
Gorka, ezer leporatzekorik baduzu aurreko udal taldeei?
MURUA- Ez. Uste dut erraza dela orain hitz egitea garaiko testuingurua kontuan hartu gabe. Ikusi egin behar da zein zen udalaren egoera ekonomikoa, zenbateko etxebizitza eskaera zegoen, eta oro har, 2000ko urteetan zer prozesu eman zen. Hazi egin beharra zegoen derrigor, etxebizitzaren boom garaia izan zen. Korrontean hori zetorren. Erabakiak orduan hartu behar ziren eta horrela hartu ziren. Orain dakigunetik juzgatzea erraza da.
UGALDE- Bai, horrela da. Gu konturatzen ginen etxebizitzak egin ahala, horrek ere udalari dirua eskaintzen ziola, zerbitzuak eman eta azpiegiturak egokitzeko. Gurpil baten modukoa zen. Guk borondate onenarekin egin genuen, gure ustez, Iruraren mesederako. Ondorengoei nahiko lan utzi nien, hori ere egia da (barrez).
Gorka, zu zinegotzi izan zinen 2011-2015 legealdian eta orain alkate zara, 2019tik. Hazkunde horren ondorenak kudeatzea egokitu zaizu?
GORKA MURUA- Herriak eduki duen bilakaera horrek ondorio batzuk utzi ditu. Erronka handiak jartzen dizkio udal taldeari eta horiei erantzun egin behar zaie. Zaila da herriak zenbat eta nola hazi behar duen neurtzea. Eztabaida hori beti mahai gainean egoten da. Zer da hazkunde orekatua? Guri ere iritsi zaigu horren inguruko gogoeta egitea.
Orain hazkunde orekatu bat egiteko udalek esku artean tresna gehiago dituztela uste duzue?
MURUA- Herri bat hain azkar hazten denean bere arriskuak ditu. Orain tokatzen zaigu horiei aurre egitea. Guk daukaguna pasa den zerbaiten ezagutza. Gu ez gara hutsetik abiatzen. Hazkunde bat egon zen herrian eta ikusi dugu zein ondorio utzi dituen horrek, onak eta txarrak. Orain eraikitzeko dauden lurrak eta garai batekoan udalak zeuzkanak oso ezberdinak dira. Eremu bakarra du Aizpuruako horretan, bestelako guztiak lur pribatuak dira. Udaletik etorkizuneko gazteek izango duten behar horiei erantzun beharko diegu. Ez dugu kanpotik etortzen den jendearen ezer kontra, baina gure helburua ez da besterik gabe haztea hazteagatik. Beste 300 etxebizitza egiteko beste proiektu bat bazegoen Iruran, krisiagatik bertan behera geratu zena. Ibaiertzeko lur horietan, aurreikusten zen. 210 etxebizitza libre eta beste 90 tasatu eta babes ofizialeko aurreikusten ziren. Gaur egun ez da proiektu bideragarria. Inork nahiko balu egin dezake, baina ez da errealista eta guk ere ez genuke nahi. Guri udaletik dagokigu, orain, Hiri Antolamendurako Plan Orokorra aldatu eta eremu horretan dena batera eraikitzeko aukera mugatzea eta zatikako proiektuak bultzatzea. Pixkanaka hazi nahi genuke.
UGALDE- Zuk, Gorka, nire aldean abantaila duzu. Pasa denaren ezagutza duzu. Eta hortik ikasteko aukera.
MURUA- Ezagutza horren transmisioan asmatu dugu. Ziur nago udal talde honek orain hartzen dituen erabaki batzuk etorkizuneko udal ordezkariek ez dituztela begi onez ikusiko. Horrela izan behar du gainera. Garaiak aldatzen doaz. Guk erabakiak hartzeko tresna pila bat dugu, lehen existitzen ez zirenak. Eta hala ere, zalantza handiarekin hartzen ditugu, sekula ez erabateko ziurtasunarekin. Pentsa nola izango zen garai batean.
Zeintzuk dira herriak izan duen hazkunde horren ondorio positiboak eta negatiboak?
MURUA- Azpiegituraz gain, zerbitzuak ere maila berean hazi behar dira herri baten biztanleriak modu horretara gora egiten duenean. Uste dut udalaren aldetik gauzak ondo egin direla urte guzti hauetan. Gazteei begira ematen diren zerbitzuak, ludoteka edo gaztelekua oso onak dira. Erretiratuen elkartea ere badago. Ekipamendu aldetik kirol instalazioak egokiak dira eta bi aldiz berritu da ikastola. Instituzioen aldetik bere esku dauden gauzak txukun egin dira.Alderantziz, merkataritza, hemen, gutxira joan da. Hor hutsune batzuk daudela iruditzen zaigu.
UGALDE- Ondo kokatuta egoteak ere badakar hori. Gaur egun kotxea hartu eta erosketak egitera joaten da jendea herritik kanpora. Oinez ere bai asko. Sumatzen ditut nola joaten diren Tolosara edo Villabonara.
MURUA- Tamalez dena ere ez dago gure esku. Saiatzen gara bertako komertzioa sustatzen, diru laguntzak ematen eta sostengu lan hori egiten. Baina ikaragarri kostatzen da. Edozein herritan gertatzen da eta hemen Iruran ere bai. Merkataritza zentro handi horiek jaten dute dena eta online egiten diren erosketek. Ia ate joka ibili behar izaten dugu ea norbaitek denda jarri nahi ote duen. Inbertsioak egiteko garai zaila da, nahiz eta guk pentsatu negozio hori aurrera ateratzeko nahikoa aukera izan daitekeela. Hala ere, oso zaila da. Oso mugatuak gaude horretan.
Nondik etorri zen jendea Irurara bizitzera?
UGALDE- Herrikoak jarri ziren bizitzen bertan, baina Tolosaldetik ere jende asko etorri zen. Hori ere baloratu genuen bere garaian proiektua abiatzerakoan. Bagenekien ondo komunikatutako herria zela eta inguruko jendea animatuko zela bertan etxebizitza erostera. Tolosa, Villabona, Andoain eta inguruko herri txikietakoak etorri zitzaizkigun gehienbat. Babes ofizialeko etxebizitza bloke bat ere eraikitzeko baliatu genuen unea eta han jarri ziren denak herrikoak bertakoak izan ziren.
Herri sentimendua sustatzeko lanketa berezirik egiten duzue?
MURUA- Herrian 700 lagun bizi ginenean bestelako giro bat zegoen. Denak irurarrak sentitzen ginen, ez zegoen gaur egungo mugikortasun erraztasunik eta herrian bertan egiten zen bizimodua. Gauza horiek aldatu egin dira eta orain falta zaiguna da garai bateko herritartasun hori berreskuratzea. Elkarbizitza oso naturala eta ona izan da betidanik hemen, baina hizkuntza aldetik ondorio batzuk badakartza, euskararen erabileran batez ere. Garai bateko inmigrazioa estatu mailakoa izan zen eta orain beste herrialde batzuetatik etorritakoa da gehiengoa, %11 inguru. Horrek ere erronka berriak suposatzen ditu. Tolosaldea euskararentzat arnasgunea den aldetik eutsi egin behar zaio, baina eusteak ez du esan nahi geldi egotea. Hizkuntzan bezala, beste kontu gehienetan ere, ez da egun batetik bestera lortzen herritartasun sentimendu hori. Irura bizitzeko erosoa den herri bat izatea nahi genuke. Herri bizi bat izateko, pixkana inurri lana egitea eskatzen du. Herritarrak, udala, eragileak norabide berdinean joatea eskatzen du.
UGALDE- Eragile asko gaude eta Irurak nolakoa beharko lukeen izan gutxi gora behera adostua dugula, konpartitzen dugula ikuspegia. Uste dut nahiko ondo bizi garela Iruran, baina hala ere, oraindik hobetoago bizitzea badago.
Zein faktorek eragotzi dezakete herritartasun sentimendu hori?
MURUA- Hezkuntza arloa ere aipatuko nuke. Irurako ikastolan Lehen Hezkuntza bitarteko ikasketak egiten dituzte umeek eta gero DBH egitera Anoetara edo Tolosara edo beste herrietara joaten dira. Horrek eragin bat dauka. Edo, aldi berean, Iruran eskolatuta ez dauden umeak, konturatzen gara ez dutela herrian hainbesteko bizitzarik egiten, kosta egiten zaiela herriko dinamiketan sartzea. Guretzako herriko ikastetxean umeek ikastea garrantzitsua da, besteak beste, txiki-txikitatik bizitza herrian egiteko bide ematen duelako horrek. Lagunak bertan egitea ekartzen du eta hortik dator neurri batean nortasuna.
UGALDE- Herrian eman den hazkundearen ondorioz esango nuke fisikoki ere eman dela banaketa. Bizitokiak alde batera geratu dira, eta herria zeharkatzen duen errepidearen beste aldean geratu dira zerbitzu guztiak. Trafiko handia ibiltzen da errepide horretan eta horrek uste dut baduela eragina harremanetan eta herriaren saretze horretan.
Udal talde honetan saiatu zarete trafikoaren arazoari konponbidea bilatzen.
MURUA- Bai. Gabezi handi bat daukagu. Iruran duen arazo handienetakoa da. Herri jasangarriagoa bat izan nahi badugu, arazo horri konponbidea eman behar zaio. Gipuzkoako Foru Aldundiko eskumenekoak dira hemendik pasatzen diren errepideak. Maiz joan izan gara hara. Txosten bat osatu genuen egoeraren diagnostiko batekin. Gurea herri txikia da eta kosta egiten zaigu presioa egitea. Borroka batean ibiltzen gara.
UGALDE- Herri lasaia da, berez, Irura, baina errepide horrek bitan zatitzen du herria.
MURUA- Banatuta geratzen da herria, baina horrekin batera da zarata, da kutsadura, eta batez ere, arriskua. Zorionez ez da istripu larririk gertatu inoiz. Baina jendearen pertzepzio arriskuarena da. Horrek dakar, besteak beste, gurasoek ez uztea umeei eskolara bakarrik joaten. Konponbide bat behar du errepide horrek eta diputazioaren eskumenekoa denez, haiekin elkarlanean jardun beharko dugu soluzio bila. Guk gure aldetik ere autokritika egin eta herriko mugikortasuna nolakoa den aztertu beharko dugu. Herri barruko joan-etorriak askotan kotxez egiten dira. Uste dut horretan badugula udal bezala eragiteko gaitasuna.
Hazkundeak dakarren guztia ez da negatiboa, ordea.
MURUA- Ez, inola ere ez. Iruran ikastola momentu batean oso larri egon zen, ikasle faltan zeudelako. Gaur egun ume eta gazte asko dago eta hori pozgarria da, dudarik gabe. Altxor ikaragarria da herriarentzat. Aukera leiho izugarria. Ondo erabiltzen asmatzen badugu tresna izugarri indartsua da. Gazteak erabakietan inplikatu daitezen lortzen badugu, emaitza oso-oso onak lortuko ditugu.
UGALDE- Erretiratuengan ere ikusten dut. Belaunaldi arteko harremanak horiek sustatu behar ditugu. Bakoitzak beretik eraginez gero lortuko dugu herri hobeago bat. Gazteez asko hitz egiten da, baina gehienetan aurrena aldatu beharreko mentalitateak helduenak dira.
MURUA- Klixe batzuekin amaitu beharra dago. Jomugan jartzen ditugu beti. Gazteak prestatuta daude, informazio handia maneiatzen dute, gogoeta asko egiten dute... Eta hori guztia kontuan hartuta, hanka sartzeko aukera ere eman behar zaie, eta ematen ez bazaie, arduratzen dira haiek hanka sartzeaz. Zirrikitua bilatuko dute beren tokia topatzeko. Gaztea lehengai ikaragarri garrantzitsua da herri batentzat.
Etorkizunean Irura zenbat eta nola haziko den erabakita daukazue?
MURUA- 2020 urte amaieran Gislan enpresari txosten bat eskatu genion, Irurako etxebizitzen egoera eta demografia aldetik egoera nola zegoen ikusteko. Diagnostiko bat egin ziguten eta hemendik 15 urterako aurreikuspen bat daukagu esku artean. Etxebizitza hutsak alokairura bideratzea da epe motz-ertzainera daukagun erronka nagusia. Urrats batzuk eman nahi ditugu. Marimik azaldu duen hazkunde horren ondorioz, gazte asko dago gaur egun herrian. Abenduan galdetegi bat zabalduko dugu 18 eta 34 urte arteko gazteen artean eta galdetuko diegu zein egoeretan dauden, emantzipatzeko gogorik ba ote duten, nola ikusten duten etxebizitzen egoera Iruran... 2035ean aurreikusten da etxebizitza batzuk beharko direla herrian. Gure helburua izango da herriko gazteek bertan geratzeko aukera egitea. Nahiko genuke, barruko eskaera horren araberako hazkunde izatea herriak. Irurak oraindik baditu lur batzuk hazteko, baina oso ondo aztertu behar den kontua da hori.
