Politikagintzan eta sindikalgintzan eman zituen gaztetan lehen urratsak; administrazio publikoan ardura batzuk izan ondoren, bere bizitza profesionalaren azken urteak Bertsozale Elkartean eman ditu.
Egiguzu zure txikitako Zizurkilgo erretratu bat.
Uste dut, gutxi gehiago, beste nekazaritza eremuko herrien antzekoa izango zela Zizurkilgo giroa. Denak euskaldunak ginen, eskolan euskaraz ez zekien eta euskara gorrotatzen zuen irakasle bat izan genuen eta mutilak eta neskak eskola ezberdinetan banatuta edukitzen gintuzten. Garai hartan, 60-70 baserri inguru izango ziren Herrigunean eta ni jaio nintzen urtean hemen 44 ume jaio ginen; Fraisoron, berriz, 56. Beste garai batzuk ziren, noski. Ez zegoen gaurko erraztasunik. Erosotasunik ere ez. Dena zen lana, zailtasuna, miseria, gorrotoa. Ezezko gizartea bizi genuen. Hor hasi eta hazi ginen, giro horretan.
Lehen ikasketak Zizurkilen bertan egin eta bertatik nora?
14 urtera artekoak hemen egin nituen eta ziurtagiria eman ziguten, oinarrizko ikasketak egin genituenaren frogagarri. Hemendik Sacem-era joan nintzen lanera. Inguru honetako eskola profesionala hura zen garai hartan. Azterketak egin eta aprendizak hartzen zituzten. Goizetan ikasketa akademikoak ematen zizkiguten, batez ere matematika eta marrazketa, eta arratsaldetan ofizial batekin tailerrean lanean aritzen ginen.
Gaztetan zer-nolako giro politikoa zenuten herrian?
Langile mugimendua ez zen hain indartsua, zerbait hasita zegoen ni gaztea nintzenean, baina orduan handia zena, egitan sentitzen genuena, beldurra zen. Hezurretaraino sartuta geneukan. Gure gurasoek ezagutu zuten gerra, eta haiek zuten beldurraren ezberdina zen gurea. Guk jasaten genuen errepresioa, baina errebeldia puntu bat ere bageneukan. Eragozten zizkiguten gauza horien aurka altxatzen ginen. Aldiz, geneukan kontzientzia politikoa ahula zela esango nuke.
Zizurkilen bertan nabari al zen mugimendurik?
Hemen, herrian, esperientzia bat izan genuen. Gazteok, herriko apaiz gazte baten laguntzarekin abiatu genuen plazan dagoen Zentroaren muntaia. Hori izan zen, seguruenera, herri honek garai horretan bizi izan zuen esperientzia aberatsena. Auzolanean eraiki genuen eta herritarrek bonu bitartez jarri zuten dirua. Mila pezetako bonuak erosten zituzten eta 100.000 pezeta bildu genituen. Bi igeltsero ofizial hartu eta txandaka herritarrok auzolanean eraiki genuen. Momentu batean, herriko jauntxoek ikusi zuten gazte jendea oldartu eta gure bidea antolatzen ari ginela, eta hori eragotzi nahian salatu egin gintuzten; Manuel Garcia Remon gobernadore zibilak eraikina botatzeko agindua eman zuen eta obrak geldituta egon ziren. Tartean istorio asko egon ziren, eta gotzainaren bitartekaritzari esker, besteak beste, lortu genuen aurrera egitea eta Zentroa bukatzea. Herriko esperientzia politenetakoa izan zen hura eraikita ikustea.
«Otsoari bizkarrera arkakusoak botata gerra irabaziko geniolakoan geunden»
Eta eskualdean zer giro bizi zen?
Lehenengo aztarna politikoak mugitzen hasita zeuden. EAJtik, Eusko Gaztediko mugimendukoekin lehenengo kontaktuak izan nituen nik behintzat. ETAren lehenengo bilerak ordurako hasita zeuden. Mikel Etxeberria eta biok genbiltzan Sacem-en eta txirrika batzuk prestatzen genituen tentsio altuko kableetan ikurrinak jartzeko. Gurekin lantegian ibiltzen zen bat polizia sekreta zen, eta hark salatuta erori ginen. Hiru lagun sartu gintuzten kartzelan eta hiruzpalau hilabete egin genituen barruan. Gero epaitu eta kondenatu egin gintuen eta zigilu hori hortxe geratu zitzaigun betirako.
Soldaduskara joaterakoan han azalduko zitzaien informazio hori.
Bai. Han berehala azaldu zitzaien aurrekari politikoak neuzkala eta Gasteiztik Burgosera bidali ninduten. Han egin nuen urtebete, nahikoa kastigatuta. Haientzako militarra nintzen eta horrela tratatu ninduten, berdinetik berdinera. Zenbait garaitan hori mesederako ere izan zitzaidan, errespetu handia zidatelako. Baina aldi berean, ezartzen zidaten kontrola beldurgarria zen. Nik bezainbeste guardia eta sukaldeko lan ez zuen beste inork egin. Ahal zuten guztietan izorratzen ninduten.
Soldaduskatik bueltan, militantzia politikoan engaiatzea erabaki zenuen?
Beste mundu bat hasi zen orduan. Ni oso familia pobrean jaiotakoa naiz eta soldaduskatik noiz itzuliko zain zeuden etxekoak. Soldaduska egiten nengoela erabaki nuen, ordea, Herri Gaztedira liberatu joango nintzela. Herri Gaztedi zen elizbarrutiaren barruan zegoen gazte mugimendu bat. Erabaki nuen hara joatea nire amaren disgusturako. 1969tik 1971ra bitarteko urteak egin nituen langintza horretan. Leitzako paper fabrikan muntatu zen grebak bete-betean harrapatu ninduen. Nire taldekideak atxilotu egin zituzten eta nik ihes egitea lortu nuen. Gero harrapatu zituzten haien artean ezagunak izan ziren Amparo Arangoari egin zizkioten torturak.
Nora egin zenuen ihes?
Bartzelonara. Nire bizitzako unibertsitaterik inportanteena izan zen hangoa. Burgosko prozesua pasa berria zen eta ihes egindako euskaldun bat han azaltzeak sortzen zuen horrelako espektatiba bat. Intelektual talde batekin elkartzea lortu nuen. Ni analfabeto hutsa nintzen. Ordurako, erlijioaren bideak utzi eta marxismoaren dotrina ikasten hasita geunden, Marta Harnecker eta horrelakoen testuak aztertuak geneuzkan, baina begiak zabaldu zitzaizkidan ikusita jende hark nola egiten zituen aplikazio politikoak euren analisietan. Nik han asko ikasi nuen. Gure kultura politikoa, ordura arte, hutsaren hurrengoa zen. Hemen ez zegoen eztabaida politikorik. Hemen ekintzaileak ginen. Gauzak egiteko bai, baina egite horren arrazoi, estrategia eta nondik norakoei usainik ere ez genien hartzen. Oso biszeralak ginen eta planteamendu sentimentalak genituen. Oso primarioak, esango nuke.
«Iluso batzuk ginen, baina horri eskerrak egin ahal izan ditugu hainbat gauza»
Han egin al zenuen ibilbide politikoa?
Valles zonaldeko plataforma antikapitalistakoekin kontaktuan jarri nintzen eta hemengo jendearekin eta hangoarekin alderdi politiko bat sortu genuen. Garai horretan oso modan zegoen hamar lagun juntatuz gero partidu politiko bat sortzea eta guk ere horixe egin genuen. Artistak ginen. Mundua zortzi egunetan salbatu behar genuela uste genuen eta guk ere egin genuen gure ahalegintxoa. Ez nolanahikoa gainera. Gu ginen ezker komunistakoak, eta hortaz, komunistengandik ezkerrago zegoen erakunde bat sortu genuen. Euskadiko Ezker Komunista deitu genion hemen, OIC Organicación de Izquierda Comunista deitzen zitzaion estatu mailan. Pentsatzeak berak ere barregura ematen du. Zer-nolako ilusoak eta inozoak izan ginen, otsoari bizkarrera arkakusoak botata gerra irabaziko geniolakoan geunden [Barrez].
Zergatik erabaki zenuen Euskal Herrira itzultzea?
Garai batean apaizak joaten ziren misioak egitera kanpora eta guk alderantzizko bidea egin genuen. Bizkaia salbatzera etorri ginen, dotrina erakustera. Orduan, Babcock & Wilcox lantegian hasi nintzen lanean, sinistuta geundelako iraultza egiteko enpresa handi batean egon beharra zegoela, eta garai hartan Sestaoko lantegiak bazituen 5.000 langile inguru. Gaur hainbateko kontrol polizialik ez zegoen nonbait garai hartan, Bartzelonan lasai bizi nintzen, baina hona etortzerakoan poliziek eskua bota zidaten. Ondo gogoan zeukaten aurreko txandan Donostiatik alde egin niela. 1974an kartzelan sartu ninduten. Urtebete barruan egin eta lantokira itzuli nintzen. Izan ere Babcock & Wilcox izan zen Euskadin lehenengo enpresa amnistia laborala aplikatu zuena. Gerra garaian kanporatutako langile borrokalariak berriro hartu zituzten, hogeitik gora izan ziren, eta horien artean ni ere hartu ninduten.
Langileen ordezkari jardun zenuen ondorengo urteetan. Zer moduzko esperientzia izan zen?
Sozialistek estatuko gobernutik abiatu zuten birmoldaketa industrialaren politika hura aurrera zihoala ikusten genuen, eta enpresak irtenbiderik ez zuela. 1978ko ekainean hitzarmenari buruzko bilera batera hots egin ziguten langile komitekoak. Batzordea ez zen sindikatuen ordezkaritza bat, langileek libreki aukeratutako ordezkariok hartzen genuen parte bertan. Ni ez nengoen sindikatuta, adibidez. Konturatu nintzen bilera horretan, enpresariek UGT eta CCOOrekin paktua egina zutela. Argi zegoen diskurtsoan bat egiten zutela denek eta azpijokoetan zebiltzala. Nik neure buruari esan nion: «Ni ez noa saltsa hauetan sartzera». Enpresako komitea utzi eta tailerrera itzuli nintzen lanera. Jende askok ez zuen ulertu erabaki hori. Izan nituen proposamenak, adibidez, UGTko ezkerraldeko arduraduna izateko. Pentsa, han sartu izan banintz, gaur agian ministro izango nintzatekeen. Ibilbide bertsua egin zuen orduan ezagutu nuen Jose Luis Corcuerak ere, hura Altos Hornosen zebilen. Corcuera ministro egin zutela jakin nuenean emazteari esan nion: «Ni ere ministro izan nintekeen, hori baino tontoagoa ez naiz eta».
Politika utzi eta orduan ikasketei ekitea erabaki zenuen.
Bai. Hiruzpalau lagun Bergarako UNEDen unibertsitateko sarbidea prestatzeko ikastaroan apuntatu ginen. Gabriel Aresti euskaltegian izena eman nuen euskaraz alfabetatzeko eta garai hartan D titulua deitzen zitzaiona atera nuen. Itzulpengintzako beste urtebeteko azterketa bat egin nuen eta Santurtziko Udaleko oposizioetara aurkeztu nuen neure burua. Plaza atera nuen.
1981ean hasi zinen teknikari gisa lanean. Zein zen zure egitekoa?
Itzultzaile, euskara teknikari. Garai hartan ez zegoen gaur bezain finkatuta postua. Santurtzin euskararen salbatzaile bat behar zuten eta misio hori eman zidaten. Kontuan izan behar dugu garai horretan herri mugimenduak oso indartsuak zirela, eta anarkikoak aldi berean. Ez zegoen plan pentsatu eta estrategiko sendo bat. Oso espontaneoa zen guztia. Frankismoak bere kontra sortu zuen kontzientzi orokor bat zen eragile nagusia, baina horren gorpuztea oso ahula zen. Oso konplikatua izan zen, momentu gogorrak bizi izan nituen, batez ere diruaren erabilerari dagokionean, gastuak justifikatzerakoan eta abar. Jendeari esan behar izaten nion diru publikoa erabiltzen ari ginela eta horrek zorroztasun bat behar zuela, non eta zertan gastatzen ari ginen argi azaldu behar genuela. Mugimendu horietako askok ardatz sendo bat ez zeukatenez, oinarri ideologiko indartsurik ez zutenez, kontra egotearen posizioak eusten zituenez soilik, desegiten joan ziren pixkanaka. Azkenean, gaur egun ikusten dugun egitura hau ezartzen joan zen: gizartea desmuntatuta, desantolatuta eta proiekziorik gabe. 
Etsigarria al zen zuretzat hori guztia ikustea?
Bai, baina ilusioa sobera geneukan. Iluso batzuk ginen. Eskerrak horri hainbat gauza egin ahal izan ditugu, ezina ekinez eginda. Filosofi horretakoak izan gara. Santurtzin izan nintzen garaian, nik ikusten nuen bazegoela gogoa, asmatzea zen kontua, gauzak proiektatzen asmatzea. Etsigarriena zen ikustea zeinen perspektiba historiko motzetan funtzionatu izan dugun gure gizartean. Goizetik gauera gauzak aldatu daitezkeela pentsatzea oker bat da. Gauzak epe luzean aldatzen dira. Estrategiak maila horietan pentsatu behar dira. Ez gara ohituak izan estrategia horiek antolatzen. Oso bat-bateko ekintzetan funtzionatu izan dugu eta guk nahi ditugun emaitzak ikusten ez baditugu, frustratu eta utzi egiten ditugu gure ekimenak. Uste dut ideologia sendoago bat behar duela gizarte mugimenduak antolatu eta bidea egin nahi badu.
Urte haietako lorpenen batekin gustura zaude?
Bai. Oso zaila da lorpenak kuantifikatzea, dena den. Nik sinisten dut egiten den lan batek denborarekin bere arrastoa uzten duela. Garai hartan Santurtzin ibili ginen pertsonetako batzuk, adibidez, unibertsitatean ikusten ditut gaur egun. Ez dakit gure eragina izan ote zen. Ez dut uste erabakitzaileak izan garenik inon. Baina ahaleginek bere arrastoa uzten dute. Zaila dena da, esparru horretan lan egitea, emaitzak ez direlako epe motzera ikusten.
Zenbat denbora eman zenuen udaletxean teknikari?
Zortzi-bederatzi urtekoa naiz, haurdunaldi baten aldikoa, baina urtetan. Lehendabizi, Sacem-en zortzi-bederatzi urte egin nituen, Babcock & Wilcoxen antzeratsu eta beste hainbeste Santurtziko udaletxean. Gero Bertsozale Elkartean, nire azkeneko etapan, denbora gehixeago eman nuen.
Betidanik izan zara bertsozale?
Bai. Amonak erakutsitako Markesaren alaba, Xenpelarren Betroiarenak eta beste hainbat bertso ikasi genituen txikitan. Saltsan ere ibili izan gara. Trago bat edo beste eginez gero, gaueko ordu txikietan bertsotan egin ere bai.
Hasiera-hasieratik parte hartu zenuen elkartearen sorreran. Nolakoa izan zen eraketaren une hori?
1986ko txapelketan Euskaltzaindiarekin apurtu zuten bertsolariek, bertsozale kuadrilla bati hots egin ziguten hura antolatzen laguntzeko. Horren ondorioz egindako gogoetatik sortu zen elkartea. Bi posizio zeuden: alde batetik, elkartea profesionalizatu eta dirua ateratzeko ildoa proposatzen zuena zegoen; eta beste alde batetik, aurrera atera zena, ikusten zuena gizarte mugimendu bezala antolatu behar zela bertsolaritza eta horretarako tresna izan behar zuela elkarteak. 1987ko ekainean Donostiako udaletxean ofizialki elkartea osatutzat eman genuen. Bertsolari elkartea deitu zitzaion orduan.
Non jaso zenuten inspirazioa elkartea sortzeko edo intuizioz jardun zenuten?
Nik neuk egin nuen estatutuen lehenengo proposamena Santurtzin lanean nengoela. Hango gorabehera batzuen ondorioz, baztertuta ninduten bulego batean egitekorik gabe, ardurarik gabe. Eskarmentu dezenterekin nentorren gizarte mugimenduetatik, herri mugimendu, sindikalgintza eta alderdi politikoetan ibilia nintzen. Baneuzkan zenbait intuizio. Estatutuak planteatu nituenenean, argi ikusten nuen helburuak zehaztu eta gero helburu horiek garatzeko ardatz estrategikoak markatu behar zirela. Helburu hori gure kasuan zen hizkuntzaren sustapenean bertsolaritzak euskarari egin ziezaiokeen ekarpena. Horretarako bertsolaritzak bere hedapena behar zuen eta bere transmisioa.
Esango zenuke antolaketa eredu bat asmatu zenutela elkartean?
Nolabait forma eman zitzaion frankismoaren azken urteetan gizarte mugimenduek izan zuten ibilbideari. Izan ere, ez ginen gu bakarrik izan. Bilboaldeko esperientziak ezagutzeko aukera izan nuen nik. Errekaldeko unibertsitate popularra deitutakoak ikaragarrizko antolakuntza zuen. Nik haien estatutuak irakurri nituen Bertsozale Elkartekoak prestatzeko. Han ikusten duzu bazegoela gorputz bat, planteatzen duena epe luzerako estrategia baten antolaketa nola oinarritu behar den estatutu batean. Gurea ez zen guztiz espontaneoa izan. Bazegoen esperientzia gizartean. Esperientzia hori irakurtzen jakin beharra zegoen, interpretatzen asmatu. Uste dut horretan azti ibili zela Bertsozale Elkartea eta eman zituela bere aurrera urratsak. Maila guztietan gainera.
«Oraingo bertsozalea BBK Liven dago gaur eta bihar bertso saio batean»
Bide hori egin zenuten, baina ez zailtasunik gabe.
1989ko Txapelketa Nagusia antolatua genuen eta bazkideak biltzen hasiak ginen. Ikusten genuen, estatutuetan ezarri bezala, alor batzuk landu beharra zeudela, transmisioa, hedapena eta komunikazioaren politika hori garatzeko antolatu behar genuela. 1991n, Joseba Arregi garai hartako Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburuak bilera batera deitu gintuen. Eskaini zigun hitzarmen bat, milioi bat pezetakoa. Profesionalizatzea eskatu zigun eta gu ere bide horren bila genbiltzanez eskura etorri zitzaigun. Animatu ginen. Nik Santurtziko lana utzi eta Bertsozale Elkartera etorri nintzen liberatu. Urte horretan sortu zen, ordea, Guggenheim museoaren proiektua eta gure hitzarmena hutsean geratu zen. Ez genuen Arregirekin berriro biltzeko aukerarik izan. Oso opakoa izan zen alde horretatik. Berak agindutakoa ez zen bete.
Eta ordurako egitura koxkor bat osatua zenuten elkartean.
Bai. Ordurako bi langile autonomo hartuak genituen dokumentaziorako eta beste bi langile ari ginen liberatu gisa, Jexux Murua eta ni neroni. Gastuak handitzen hasita zeuden. 1993-1994ra iritsi ginen eta ezina zen nagusi. Zailtasuna. Tartean ere gauza asko sortu ziren, telebistarekin ere bagenuen ika-mika. 1993 urte horretan hil zen Lazkao Txiki, eta haren omenaldiaren harira ere izan ziren kontu batzuk. Krisi momentu bat bizi genuen. Bilera batera deitu genituen, bertsolari eta bertsozaleak eta Añotan 40 bat lagun bildu ginen. Añotako gogoetak deitu genien. Siadecok egindako azterketak esaten zigun gizarteak babesa ematen ziola bertsolaritzari eta aukerak bazeudela antolakuntzarako. Baina bestetik, ez geneukan ez babesik ezta diru iturririk ere. Mahai gainean elkartea bertan behera uzteko aukera ere planteatu zen bileretan, itogarriak baitziren datuak. Hala ere, aurrera jarraitu behar genuela erabaki genuen.
Eta nola atera zenuten elkartea ataka horretatik?
Elkartea indartzea erabaki genuen eta horretako lauzpabost ildo estrategiko markatu genituen: hedapena, transmisioa, nazioarteratzea, ikerkuntza... Gutxi-asko, gaur egun arte iraun duten ildoak dira. Elkartean geunden langileak langabeziara joan ginen eta bertsolariei zerga iraultzailea aplikatu zitzaien, saioko hainbesteko bat elkartera bideratzea eskatu genien. Xenpelar Dokumentazio Zentroko bi langileek soldatapean jarraitu zuten, guretzat arlo hori estrategikoa zelako. Horri eman zitzaion lehentasuna. Politikoki ez da oso zuzena izango, baina liberatutako langileok langabezian egon eta inoiz baino ordu gehiago sartzen genituen lanean, hori zen modu bakarra elkartea aurrera ateratzeko.
Autonomiari eutsi nahi zenioten kosta ahala kosta.
Bai, eutsi nahi genion autonomiari gauza guztien gainetik. Guk gure autonomiari eutsi eta administrazio publikoak euskararen sustapen politikan bide hau lantzea ezinbestekoa zela iruditzen zitzaigun. Hiruzpalau urte iraun genuen egoera horretan, Mari Karmen Garmendia Eusko Jaurlaritzako Kultura sailera iritsi zen arte. Hor harremanak berreskuratu genituen, buelta eman genion egoerari eta telebistako hitzarmena berreskuratu genuen. Normalizazio bat abiatu eta pixkanaka urratsak eman genituen elkartearen egitura handitzeko. Bazkide kanpaina indartsu bat egin genuen eta 600 bazkide gehiago lortu genituen.
Sortzaileak beraiek inplikatu zenituzten prozesu guzti horretan.
Bai. Argi genuen, prozesu horretan bertsolariak eta bertsolarien onarpena ezinbestekoa genuela, baina aldi berean zalantza gutxi genuen antolakuntzako zenbait alorretan bertsozaleek presente egon behar zutela. Bertsolariak bertsogintzara jardun behar zuen eta elkarteak bertsolaritzara. Elkartearentzat bertsolaritza alor bat baino ez zen, besteren artean. Añotako gogoeta horien ondoren erabaki zen, esate baterako, Bertsolari Elkartea, Bertsozale Elkartea bihurtzea.
Transmisioan ahalegin handia egin zenuten, adibidez.
Transmisioa guztiz garrantzizko elementua zen garai horretan. Belaunaldi zaharrak, hasita zeuden bertsolaritzaren hil kanpaiaren sinfonia jotzen. «Gurekin amaituko da hau», «Hemen ez dago besterik», «Gazteek rock-a baino ez dute nahi»... horrelakoak esaten ari ziren. Ikusten genuen bertsolaritzak tradizionalki transmisiorako izan zituen bideak aldatzen ari zirela. Familiako, herriko giroa, industrializazioa... aldaketa ikaragarriak ematen ari ziren eta bertsolaritza terrenoa galtzen ari zen. Buelta eman beharra zitzaion eta ikastoletako esperientziak erakutsi zigun bertsolaritza ere irakatsi zitekeela. Argi esaten zuen Amurizak: «Bertsoa egiten ikasi daiteke, baina bertsoa egiten dakiten guztiak ez dira bertsolari izango». Hori guretzako eta bertso eskolen mugimendurako ardatz nagusia izan zen. Elkarteak ardura hori bere gain hartu zuen. Bagenekien espontaneoki eskolak ez zirela sortuko eta antolatu beharra zeudela ikusi genuen. Hori intuitzen genuen.
Bertsozale Elkartean egindako lorpenen batekin harro sentitzen zara?
Harro sentitzen naiz gauza batekin. Bertsolaritza egoera kritiko batean egotetik garapen bide batera eramateko prozesuan eraikitzaile izan ginelako. Hori da nire ikuspegi orokorra. Transmisioan, hedapenean, nazioartekotzean... guzti horietan gauza batzuetan asmatzen duzu eta beste batzuetan ez. Baina argi daukat egindako lan horrek ireki duela bide berri bat eta harrotasuna hortik datorkit. Harrokeriarik gabe.
Erretiroa hartu zenuen 2007an. Zer moduzko despedida izan zen?
Beno, despedida guztietan bezala, gorabehera asko izaten dira eta gurean ere bai. Baina pasatu zen eta kito. Harremana mantentzen dut elkartearekin, noski, baina distantziara. Bere garaian hartu nuen erabakia ondorengoei igerilekura saltatu zitezen bidea libre uztekoa, eta ez naiz gehiago sartu. Zerbait galdetu didatenean erantzun dut, baina ez naiz doktrina zabaltzera joan. Guk gauzak ondo eta gaizki egiten genituen, gaur ari direnek gauzak ondo eta gaizki egiten jarraitzen dute, eta egon ziur etorriko diren guztiek gauzak ondo eta gaizki egingo dituztela. Hori da gizalegea eta ikasketa prozesua, dialektika hor ematen da. Hemen ez dago bide bakar bat. Lanean ari denak, momentu batzuetan, horretan sinistuta egin behar du lan, dena erlatibo bihurtuta aurrera egiterik ez baitago, baina distantzia pixka bat hartzen duzunean konturatzen zara bideak konplexuak direla, eta batzuetan asmatu egiten dela eta beste batzuetan ez.
Zuen garaietatik zertan nabari duzu aldaketa gehien?
Ezertan nabari bada nabari da gogoeta gaitasunean. Belaunaldi berriak sortu dira, beste ikasketa maila bat dutenak; gaituak dira. Gure garaian ez zegoen horrenbesteko gaitasunik gogoetatzeko. Ikustea besterik ez dago ikerkuntzan dabiltzanek zer-nolako testuak lantzen dituzten elkartearen bueltan. Gu gainditzen gaituen mundu bat da. Niri zaila egiten zait zenbait gauzari buruz iritzia ematea. Intuizioa beste gauza bat da, ez da gaitasuna. Erbi zakurrak usaina hartzen dionean bezala da. Negozioetan ere beharrezkoa dela esaten dute. Karrera unibertsitarioa egin dutenak ez dira beti azkarrenak izaten. Batzuek ez dakit nola, baina asmatu egiten dute. Intuizioak garrantzia handia du horrelako lanetan, ezin da intuizioarekin bakarrik funtzionatu baina utzi behar zaio bere lekua egiten.
Azpimarratuko zenuke bertsolaritzak duen erronkaren bat?
Egoera latza da momentu honetan eta bertsolaritzak erronka handiak ditu aurrez aurre. Gure garaian bertsozalea bertsozalea zen nagusiki, euskaltzalea, euskal tradizioko fenomenoen jarraitzea. Oraingo bertsozalea BBK Liven dago gaur eta bihar bertso saio batean. Tradiziozko bertsozaleak jaso eta ahal bazuen ikasi egiten zuen, eutsi eta gogoratu. Orain erabili eta botaren gizartean gaude, gauza guztiekin, baita kulturan ere. Kontsumitu eta bota. Erronka handia da, nola fidelizatu zalego hori, nola egin iraunkor? Izan behar badu, hori ere ez dakit-eta horrela izan behar duen. Zein behar du izan bertsolariaren paperak lotura hori egiteko? Eta bitartean dauden antolakuntza eta elkartearen funtzioak zeintzuk izan behar dute? Galdera pilo bat dago eta galdera potoloak dira gainera. Nik ez dut erantzunik. Ikerketa sakonak eskatzen ditu horrek guztiak. Argi daukadana da ez dagoela formula magikorik; beti estrategiak aztertu, esperimentatu, hanka sartzeak non egin diren ikusi, zuzentzen ahalegindu. Metodologian ez dago aldaketarik, hori ere ikasketa prozesu bat da. Baina mamian dago kontua: gaur egungo gizarteak zer behar duen esatera ausartzen dena, igual handik zortzi egunetara damutu egingo da. Ziurtasunak, orain, ez du gehiago irauten.
Hausnarketa hauek guztiak inorekin konpartitzen al dituzu?
Ez gehiegi. Foro iraunkor eta egonkor batean ez. Hori Bertsozale Elkarteak egin behar du. Bazkari eta afaritan komentatzen ditut jendearekin, munduak nolakoa beharko lukeen hausnartzen hasten garen afalondotan. Mundu konpontzaileak izan gara bizitza guztian, eta horrela jarraitzen dugu
Aktibista izan zara.
Orain ere banaizela sentitzen dut. Orain ere mila saltsetan nabil, denbora ederki okupatuta. Urnietan bizi naiz eta herrian kultur talde bat sortzeko asmotan gaude. Dantza ere gustatzen zait eta mendia. Astean bitan abiatzen naiz buelta bat egitera.
