«Erditze gogorretako zauriak beti agertzen dira bihotzean»

Lagun arteko elkarrizketek ireki zioten erditze kontzienteen munduko leihoa eta, gaur egun, Alazne Apalantza fisioterapeuta elkarlanean aritzen da, Joana Aguado psikologoarekin eta Maialen Albistur emaginarekin, gurasoei ikastaroak eskaintzen. Indarkeria obstetrikoa jasandako emakume askoren testigantzak ezagutzen ditu, baina baita osasun sisteman jende zoragarria ezagutu duten gurasoen bizipenak ere.

Zer da indarkeria obstetrikoa?

Batzuentzako gehiegikeria obstetrikoa zerbait fisikoa izango da eta, beste batzuentzat, berriz, artatu zituzten modua izango da. Ulertu behar dugu, erditzean tresneria halabeharrez erabili baldin badugu, hori ez dela biolentzia: horrek nire semea edo alaba larrialdi egoera batetik salbatuko du, azken finean. Horregatik, gurea elkarlaneko lana izaten da. Adibidez, kontsultara irits daiteke emakume bat, bi urtean sexu harremanik eduki ezin izan duena, baginan duen orbanagatik. Ordea, motxila emozionala ere gainean dakar, beraz, nahiz eta nik orbana landu, eta nahiz eta nik orbana ukitutakoan berak minik ez sentitu, buruan ere badu orbana.

Orban psikologikoak ezkutuagoan daude, are.

Uste dut ezagunagoak izan daitezkeela erditzearen ondorio fisikoak, baina sortzen dituen eragin emozionalak ez direla aintzat hartzen. Norbere pertzepzioa ere bada, eta posible da emakume bati sekulakoak egitea eta berak hori normaltzat hartzea, eta posible da, egoera berean, emakume batek sentitzea gaizki tratatu dutela. SEGOk (Espainiako Ginekologia eta Obstetrizia Elkarteak) berriki egin duen kanpaina ere aipatzekoa da: «Gu medikuak gara, hemen ez da ezer gertatzen». Aldiz, OMEra deituta, zenbakiak oso desberdinak, dira.

Euskal Herrian, datu publikorik ez dago; www.elpartoesnuestro.es atarian 2010eko zenbakiak argitaratuta daude. Bada, ospitale publikoetan zesareak erditzeen %12, %14 edo %18 baldin badira, Poliklinikan tasa %26koa izan ohi da. Ez da kasualitatea; posible da emakume horiek, beren beldurrengatik, hori nahi izatea. Dena den, zalantzak sorrarazten dizkit datu horiek publiko ez egite hutsak, zeren, guztia ondo egiten ari baldin bagina, ez legoke arazorik datu horiek argitaratzeko.

Beste erkidego batzuen aldean gu oso ondo gaude, baina horrek ez du esan nahi hemen ere aldaketarako beharrik ez dagoenik. Tolosaldeko emakumeek badute halako etiketa bat ospitaleetan, gai honen bueltan indar handia egiten dutelako. Baina posible da eskualdean egon diren emaginengatik izatea, eta baita beste zenbait eragile lanketa bat egiten ari garelako ere.

Izan ere, «dena ondo» joan dela esaten dugunean, zer da? Niretzat dena ondo egotea da, haurra ondo egoteaz gain, amak punturen bat izatea, baina aberiarik ez izatea. Baina, oro har, «dena ondo» horrek esan nahi du «bizirik gaude». Eta, gero, hasten zaizkizu kontatzen hemorragia edo odoljario bat izan zuela, haurra eraman zutela, eta abar.

Nola hasi zineten erditze kontzientea lantzen?

Lagun asko gazte izan gara amak, eta zenbait egoera eta arazo errepikatu egiten zirela ikusi nuen. Lagun batek erditze basatia izan zuen, eta hori inflexio puntu bat izan zen niretzat. Orduan hasi nintzen arlo honetan formakuntza jasotzen, eta mundu bat ireki zitzaidan. Lehenengo gauza frustrazioa izan zen, emakume moduan gauza asko ez nekizkielako: aukera horiek, nire gorputzaren funtzionamendua,... Bi erditze eta hiru haurdunaldi pasatuak nituen ordurako, eta engainatua sentitu nintzen, egia esan. Aldi berean, arduragabekeria ere onartu nion neure buruari, ordura arte informazio horren guztiaren bila ez abiatzeagatik.

Orduan, pentsatu nuen gorputz kontzientzia lantzeko formula bat sortzea, baina, ikusten nuen, nire lan esparrutik kanpoko botoi batzuk ere sakatu behar nituela. Horrela, beraz, joan den udaz geroztik, emagina, psikologoa eta hirurok elkarlanean ari gara.

Zein onura dakartza horrek?

Ama bakarrak ez diren kasuetan, beharrezkoa da bikoteak hor egotea. Nahiz eta ama asko prestatu, lanketak ez du funtzionatzen bikoteak informaziorik jaso ez badu. Horrenbestez, ikastaroak asteburutan egiten hasi ginen, eta emaitzak askoz hobeak izan dira. Gure proposamena teoriko-praktikoa da eta, helburua da, lehenik eta behin, gorputza ezagutzea. Ondo dago, «erditzea mugimenduan» entzutea, baina nik ez badut nire gorputza ezagutzen, ez du gehiegi balio. Sinesten dugu ez dela erditzen irakatsi behar, sen hori badaukagulako. Beraz, gure lana da botoi batzuk sakatu eta lanketa bat egitea: gorputza ulertu, normala dena eta normala ez dena ezagutu, eta minaren pedagogia landu.

Zein zentzutan?

Erditzeen inguruan dugun irudia pelikuletakoa da: etzanda, bultzaka, oihuka,... Eta jende askok ez daki zergatik dion beldurra erditzeari. Min hori ezkutatu egiten dugu beti, edo hitz politak jartzen dizkiogu.

Erditze kontzienteak eztabaidak sortzen ditu?

Esango nuke, kalean dagoen eztabaia epidurala bai ala epidurala ez dela; eta erditzea hori baino gehiago da. Egoera baten edo beste batean, baliabideak modu desberdinean erabiliko ditugu, baina garrantzitsuena da, nork bere erditzea bizitzea. Hori eginda ere, akaso ez da erditze ideala izango, baina ama hori kontziente izango da. Inork ez du zauririk nahi izaten, inork ez du tresnarik nahi izaten eta inork ez du zesarea bat nahi izaten, baina, batzuetan, halabeharrez, egin behar izaten dira. Baina ama batek baldin badaki hori beharrak hala eskatuta gertatu dela, errazago barneratuko du guztia.

Bularrarekin ere antzeko zerbait gertatzen da, eta badirudi haurrari bularra eman ezin diona, edo haurrari bularrik ez ematea erabaki duena, zomorro bat dela. Baina pertsona hori informatu baldin bada, eta hori bere erabakia izan baldin bada, hori errespetatu egin behar da.

Jende askok bere esperientzia pertsonala jartzen du baieztapen guztien abiapuntutzat, baina, informazioa ematerakoan, aukera posible guztiak mahai gainean jarri behar dira, norberak beretzat egokiena zer den hausnartu eta erabakitzeko. Gakoa enpatia da, idealik ez dago, eta norbere beharra da iparrorratz onena.

Indarkeria obstetrikoa salatzen duten gurasoek, zein erantzun jasotzen dute?

Erantzun nahiko anbiguoak eman ohi dizkiete. Pentsatzen dut, egoera larriak suertatu izan direnetan, kasu horiek jarraipena izan dutela. Gainerakoan, esperientzia txarra izanda ere, guztia «ondo» joan baldin bada, jende gehienak ez du ezer esaten; gehienez ere, emaginari kontatzen diote testigantza. Era berean, profesional guztiek ez dute berdin jokatzen eta, zorionez, aldaketa garrantzitsu bat gertatzen ari da. Bide horretan, uste dut garrantzitsua dela gu burujabeago izatea eta guk ardura horiek hartzea; kontziente ez baldin bagara eta hori guztia onartzen baldin badugu, alferrik ari gara.

Zer da, zehazki, «hori guztia»?

Askotan entzun izan dugu: «Beno, ebaki txiki bat da!». Akaso bai, eta posible da, ama batek, genetikoki, zuntz onak izatea eta hilabetean errekuperatzea. Baina bada osatzen ez den jendea ere. Orduan, zer argudiatzen duten ginekologoek? Bada, indarkeria obstetrikorik ez dela existitzen. Nire ustez, emaginak askoz ere irekiago daude, oro har, edo gauzak beste era batera ikusten dituzte. Azken finean, sistema oso batez ari gara, eta aldaketa ez da erraza.

Zein izan litezke aldaketarako pausoak?

Lan zikin hori egin behar da: beharrak zein diren identifikatu eta, nolabait, erditzearen oinarrira itzuli. Gaur egun baliabide asko ditugu, eta hori zoragarria da. Baina, aldi berean, inoiz baino biziago zauden momentu batean, gaixo baten modura artatzen zaituzte: positibo batekin joaten zara, hitzordu batzuk eta eskuorri batzuk ematen dizkizute, eta hurrengo hitzordura arte ezin dizkiozu inori zure beldurrak eta beharrak kontatu.

Emagin batzuk, erresidentzia amaieran, lan bat egin zuten, hausnartzeko, ea nahikoa ote ziren emaginarekin egiten diren saioak, edo lehen hiruhilekoan beste saioren bat egitea komeniko ote litzatekeen. Informazio saio batzuk antolatu zituzten eta, frogatu zuten, amen estresa gutxiagotzen zela, emaginaren informazioa hobeto barneratzen zela eta emakume horiek lasaiago zeudela.

Eta hori, berez ez da egiten?

Ez. Proba pilotu moduko batzuk egin zituzten, eta jendea oso-oso gustura zegoen, baina ez du jarraipenik izan. Profesional askok egin nahi dituzte gauzak beste modu batera; aldi berean, ordea, sistemak berak lotzen ditu. Izan ere, zein diskurtso sor dezakegu, ideia horiek defendatu baina erabat sistemaren aurka joan gabe? Sistemaren alderdi hori aldatu nahi baldin badugu, sistema behar dugu. Eta ez gu sistematik kanpo gaudelako, eta zerbitzu hori eskaintzen dugulako. Nire arrakasta izango da, hau guztia denon eskura egotea, eta gure seme-alabek barre egitea, haurdunaldi eta erditzearen inguruko ikastaroak jaso behar izaten genituelako.

Erditzea sistematizatuegi dago, oro har?

Bai, gizarteak tramitetzat zuen erditzea, horrela bizitu izan dugu. Etxean jasotako heziketak ere zeresan handia du. Akaso niri amonak kontatu dit 14 haur izan dituela, eta normaltasunez egin duela aurrera. Baina, beharbada, beste bati, amonak esango dio sei abortu izan zituela eta zazpigarren haurra ez galtzeko ohean pasatu zituela zortzi hilabete. Horrek, azkenean, sekulako karga sortzen du.

Litotomiaren posizioa ere, erditzeetan ikusi ohi duguna, errege batek sortu omen zuen, bere semea edo alaba jaiotzen ikusi nahi zuelako. Youtuben erditzeak ikusten jarriz gero, ordea, ikusiko dugu emakumea nola portatzen den egoera horretan: minak erakusten digu gauzak nola egin.

Erditze txarrek edo indarkeria obstetrikoak zein arrasto uzten die emakumeei?

Emakumeek gugana jotzen dute, adibidez, txiza galtzen dutelako edo haizeek alde egiten dietelako. Batzuetan, aurretik zuten gabezia bat areagotu egiten da erditzean eta, bestetan, erditzeak berak eragiten ditu egoera horiek, zaurien eraginez. Haurdunaldi eta erditze normal batek erditzeoste nahiko normala ekartzen du. Esku-hartzeak egoten diren kasuetan, ordea, ondorioak ere bestelakoak izaten dira. Kristteler maniobra egiterakoan, adibidez, eskuak sabel aldean jartzen dituzte bultzatzen laguntzeko, eta umetokian hanturak eragin ditzake horrek. Tresneria erabiltzerakoan, berriz, zauri gehiago sortzen dira normalean eta, gainera, episiotomiak biderkatu egiten dira.

Baginan egiten den mozketa da?

Bai. Urradura larrienak episiotomien ondorio izaten dira; jende askok imajinatu ere ez du egiten zein egoeratan geratzen den hori. Askotan erabiltzen dut bi maindireen adibidea: bi maindireak berberak dira, eta bat hartu eta eskuz puskatzen dugu, baina bestean mozketa txiki-txiki bat egin, eta tira egiten dugu. Non dago zauri handiena?

Gure amen garaian esaten zuten, episiotomia haragi-eteteak saihesteko egiten zutela. Eta, gaur egun ere, askotan entzuten da, haragi-etetea zutik erditzeagatik izan dela, adibidez. Baina aukera asko daude: haurra bizkor samar atera da, emakumearen zuntzen kalitatea kaskar samarra da edo urratu egin da. Hor, garrantzitsuena da, ondo-ondo jostea; gero, gu laguntzeko gaude.

Zonalde horretan ebaki bat izateak zien tratamendu eskatzen du?

Hasteko, emakumearen gorputz eskema aldatu egin da: zauri bat daukazu eta ukitu eta sentitu egin beharra daukazu. Txizari eutsi ezina ondorio ezagunena da, baina erditzean urratze handiak gertatzen direnean, uzki-esfinterrak ere urratu egiten dira, eta kosta egiten zaigu, esatea, puzkerrek alde egiten dutela. Gorputza bere osotasunean begiratu behar da, baina zauriekin gehien errepikatzen diren ondorioak, sexu harremanen ingurukoak dira. Hilabete gutxian, zonalde hori aldatu egin da, eta emakume batek, gainera, erditzeko unea modu negatiboan bizi izan baldin badu, esperientzia traumatiko bilaka daiteke. Izugarrizko garrantzia du, bikoteak errealitate horren kontzientzia izateak.

Emakume batzuentzat, kontsultan kuleroak kentze hutsa asko da. Beste askori, kamilan etzateak eta posizio ginekologikoan etzateak bortxa egoerak ekartzen dizkie gogora. Gaiari pixkana heldu behar zaio. Nik emakume bati esan diezaioket orbana ondo dagoela, baina, nahiz eta nik esan zuntz horiek ondo daudela, ez da nahikoa. Oso poliki hasi behar da, kanpotik estimulatzen, eta abar. Eta harremanak ez daitezela izan misioneroaren posturan, berriro postura ginekologikoak errepikatzea baita, nolabait. Hor emakumea ulertua sentitzea oso garrantzitsua da. Iruditzen zaigu aspaldiko kontuak direla, baina oraindik ere entzun behar izaten da: «Ez dakit noiztik ez dugun harremanik izan... Esango du».

Beti karga emakumeen gainean.

Bai. Saio oso bat horren bueltan egiten dugu eta, egia esan, oso harro nago gugana etortzen diren bikoteez, askotan, alderantzizkoa ere gertatzen baita: emakumea animatuta egotea, eta aita beldurrez. Niretzat, hori polita da; nork esan behar zuen duela 50 urte hori horrela izan zitekeenik?

Berrogeialdiaren mitoa.

Bai, ikuspegi hori badago sexualitatearekiko, eta harreman berak ez izatearekiko. Eta, pentsa, garai hartan ere berrogeialdian haurdun gelditutako asko ziren, ustez, senarra asetzeagatik. Pixkana haste horrek laguntzen du, egia esan. Emakume askok galdu egiten dute, adibidez, bularren erotismoa, beren txikia elikatzeko bakarrik ikusten baitituzte. Hormona aldaketa horrek libidoan eragiten du, berezko zerbait da, eta baita bagina lehortzea ere. Askotan, sarketagatik molestia hori bakarrik izaten da. Gehienei, medikutan esaten diete, «normala da, pasako zaizu». Eta, bai, posible da pasatzea, baina posible da ez pasatzea. Erditze gogorretako zauriak beti agertzen dira bihotzean.

Haurdun dagoen emakume bat, interes propioak mugitzen ez badu, iritsiko al da informazio hori guztia jasotzera?

Informazioa egon, badago. Beharbada garrantzitsua da populismotik ihes egitea ere; hau da, nire lagun bati ospitale jakin batean zerbait gertatu zaiolako, ez du esan nahi niri gertatuko zaidanik.

Jende zoragarria dago sistemaren barruan, eta amei asko laguntzen digute. Askotan, erditze on bat bizitu dugunean, zorte ona izan dugula azpimarratzen dugu. Baina, sekula ez dugu esaten zorte oso txarra izan dugula, erditze txar baten ondoren. Egia da, batzuetan, kasualitate errenkada batek eragiten ditu egoera horiek, baina ez beti. Zentzu horretan, Consuelo Ruizen Parir sin miedo liburua, esaterako, ezinbesteko bat da. Bera Espainiako gerraondo garaian emagina izan zen, eta izugarri aurrerakoia izan zen: atzerrira joan zen, emakumeak ahalduntzen hasi zen eta erbesteratu egin behar izan zuen, horrek hemen ez zuelako funtzionatzen. Gerora, El parto es nuestro taldea lanean hasi zen eta, batik bat, azken hogei urteotan aurrerapauso handiak lortu dituzte.

Haurrekin sekulako aukera daukagula uste dut. Amaren gorputza zer den erakutsi behar zaie haurrei, eta horretarako liburu zoragarriak daude. Gaztaroan, sexualitatean ere lagundu egin behar zaie. Gero eta gazteago izaten dituzte harremanak eta, askotan, helburua besteari plazera ematea izaten da, norberari eman beharrean. Hortik, arrastaka iristen gara haurdunaldiaren momentura eta, ahaldunduta ez banago, irudituko zait dena normala dela, dena nire onerako egiten ari direla.

Ez da erraza, eta asko erori gara biolentziatzat jotako praktika horietan. Momentu horretan egoerak gain hartzen dizu, eta lehenesten duzuna ondo egotea da; zauriak, sendatuko direla pentsatzen duzu.

Hala ere, berriro diot, badago jende ona, eta hori ere esan egin behar da. Askotan, erditu eta gero kexak idazten ditugu, eta idatzi egin behar dira gauzak aldatzeko, baina eskertza gutunak ere idatzi egin behar dira. Bi gauzak dira beharrezko. Garrantzitsua da, ikustea, zer eskatzen dugun familiok, eta elkarlan bat izan beharra dauka. Alegia, nik haurdunaldia izugarri ondo prestatuagatik, sistemari eskudu bat jarrita baldin banago, egoera horrek, momenturen batean, eztanda egingo du. Garrantzitsuena, beraz, horri ahotsa jartzea eta beharrak ozen adieraztea da.