1936ko abuztuaren 11n hartu zuten Tolosa tropa frankistek, 36ko gerra hasi eta aste gutxira. Harrika hautsi zituzten Ixaka Lopez Mendizabal zenaren argitaletxeko leihoak, eta lapurtu egin zituzten euskarazko lanak. Herriko liburutegitik eta eskoletatik ere eraman zituzten liburuak. Plaza Zaharrean ehunka liburu pilatu zituzten eta faxistek haiei su eman zieten.
Tolosako Udalak, duela zazpi urte, herriko liburutegiko eta eskoletako euskal liburuak ere erre zituztela adierazi zuen. Gertakariaren 80. urteurrenean, une «latz» horiek gogora ekarri nahi izan zituzten: Errautsetatik berpiztuz. «Su txondorrarekin, euskal kultura suntsitu nahi izan zuten, eta Euskal Pizkundea sutara kondenatu».