Aspalditik ezagutzen dute elkar. Ikastolako ikaslea bata, gurasoa bestea. Bizipen ezberdinak izan dituzte nahiz eta elkarrengandik gertu bizi izan diren beti. Euskal Herrian bizi izan dugun gatazka politikoak elkarrengandik urrundu ere egin izan ditu. Biek partekatu izan dutenari begira jarri dira solasaldi honetan. Biak izan dira, garai ezberdinetan, Tolosako Udalean zinegotzi.
PEPI GOROSTIDI GARMENDIA
Tolosa, 1939. Laskorain ikastolaren sorreran parte hartu zuen eta haur eta gazteen euskarazko aisialdia sustatzen egin du lan, egonaldiak eta udalekuak antolatzen. 1979tik 1983ra zinegotzi izan zen Tolosan Herri Batasunatik. Alaba atxilotu eta euskal presoen aldeko ekimenetan murgildu zen buru-belarri; Etxerateko arduradun izan da, besteak beste. Gaur egun pentsiodunen mugimenduan dabil.
ONINTZA LASA ARTEAGA
Tolosa, 1972. Soziologia ikasketak egin zituen EHUn. Eusko Alkartasunako kide gisa, parlamentari izan da Eusko Legebiltzarrean eta batzarkide Gipuzkoako Batzar Nagusietan. Tolosan zinegotzi izan da hiru legealditan, 2003tik 2007ra eta 2007tik 2011ra EArekin, eta 2015etik 2019ra EH Bildurekin. Tolosako Bizikidetza Foroan hartu du parte. Gaur egun Gizalde fundazioan egiten du lan.
EUSKARATIK, KONPROMISOTIK
Pepi Gorostidi. 36ko gerra bukatu zen urtean jaio nintzen ni eta hamalau urte bete nituenean ama gabe geratu nintzen. Ni nintzen senideetan zaharrena eta anai-arreben kargu geratu nintzen. Urte zailak izan ziren eta batez ere gogoan dut euskaraz aritzeagatik nola zigortzen gintuzten. Etxean aitak, ordea, beti euskara erabiltzera bultzatzen gintuen. Gazte ezkondu nintzen, 24 urterekin, eta alaba zaharrena jaio zenean nik argi neukan ez nuela bidali nahi ez mojetara eta ez eskola nazionaletara ere. Beste guraso batzuekin hasi ginen borrokan, batean eta bestean galdezka, ikastola sortzeko. Nire alaba izan zen Laskorainen matrikulatu zen lehen umea.
Onintza Lasa. Eta ni Poxpolinen matrikulatu nintzen aurrenetakoa. Handik pasa ginen gu Laskorain ikastolara. Nik aitona-amonak baserri girokoak nituen eta haiek ere euskararen debekua jaso izan zuten gerra ostean, eta baita nolabaiteko mespretxua baserrikoak izateagatik. Horregatik, ni eskolan hasi nintzenean herri txikitatik zetozenei burla egiten zietela ikusten banuen, haiek defendatzeko eta haien lagun egiteko esaten zidaten gurasoek. Orduan ez nuen ulertzen zergatik zen, baina izango da ziurrenik gurasoek estigma hori sentitzen zutelako.
Pepi Gorostidi: «Ia dena egiteko zegoen eta esperientzia abesgarria izan zen udalekoa»
Gorostidi. Hori horrela gertatzen zen nire gazte denboran ere. Inguruko herrietatik eskolara etortzen ziren umeei erdaraz egiten zieten guri egiten zigutena baino gehiago. Euskaldun izate hori ez zieten barkatzen. Eta gero, etorkinak etorri ziren, Espainiako zenbait lekutatik Euskal Herrira lanera. Haien seme-alabak euskaldundu beharra ikusten nuen premiazkoa. Haiekin zerbait egin behar genuela jarri zitzaidan buruan. Eskolaz kanpo ere, aisialdian, eskaini behar geniela euskaraz aritzeko modua. Nik aita abaltzisketarra nuen, osaba bat astero jaisten zen feriara eta gurean egiten zuen hamaiketakoa. Kontutan ari zirela, Abaltzisketako eskola zaharra hutsik geratu zela entzun nien aita eta osabari. Ondo gogoan gorde nuen hori eta hariak mugitzen hasi nintzen. Orduko alkatearengana jo nuen eta galdetu nion eta baimena ematen ote zigun umeak hartu eta Abaltzisketara eramateko, hark baiezkoa eman zigun baina Hezkuntzako Ordezkaritzarekin hitz egitekotan. Hara jo nuen ate joka eta borroka asko egin ondoren eman ziguten eskola zaharra aterpetxe bezala egokitu eta umeekin hara joateko baimena.
Lasa. Nik Pepi bezalako emakumeak ikusten ditut, haiek esaten dutena entzun, eta iruditzen zait bidea urratu zutela. Ezerezetik sortzea tokatu zitzaiela eta gu ibili garela haiek zabaldutako bideetatik. Ausardia eta kemen handia erakutsi zuten Pepiren belaunaldikoek, batez ere emakumeek, eta miresmen handia diet.
Gorostidi. Guk ia pentsatu gabe egiten genituen gauzak. Egin behar ziren eta ekin egiten genion. Ni guraso izateaz gainera, ikastolako batzordeko kide nintzen eta saltsa horretan nenbilela ikusita jo zuten niregana. Franco hil eta trantsizioa deitzen dioten horretan, lehen udal hauteskundeak izan ziren 1979koak. Herri Batasunak bost zinegotzi atera zituen, eta nirekin batera, nire taldean aritu ziren legealdi hartan, esate baterako, Jokin Gorosti eta Jesus Mari Agirre Mauleon. EAJko Iñaki Linazasoro jarri zen alkate. Ia dena egiteko zegoen eta niretzat esperientzia aberasgarria izan zen udalekoa. Oso urte mugituak izan ziren haiek.
Lasa. Bai, ni artean umea nintzen, baina gogoan dut zer-nolako protesta eta borrokak izaten ziren Tolosan. Rondilla kalean jaiotakoa naiz. Edozein garaitan ibiltzen zen polizia kalean tiroka eta etxetik ikusten genuen nola jendeak korrika alde egiten zuen Montesku aldera. Giro hartan pasa genuen gure umezaroa eta baita gaztaroa ere. Edozein garaitan egiten ziren grebak eskolan. Ni horrelakoetan beti ibiltzen nintzen ikasleen ordezkari eta egia da nire iritziak ez zuela beti bat egiten gehiengoarekin. Beti izan naiz artaldetik aparte ibiltzekoa eta zerbaitek konbentzitzen ez baninduen esan egiten nuen. Uste dut dena zalantzan jartze horrek eraman ninduela toki batetik bestera. Soziologia ikasketak egin nituen, handik Gazte Abertzaletan hasi nintzen eta gauza batek bestera eraman ninduen. Askotan badirudi politikan aritzearena hautu bat dela eta nik oso bestelako sentipena dut. Han tokau ginen eta norbaitek egin behar zuen. Eusko Alkartasuna alderdi txikia zen eta toki batean baino gehiagotan aritu behar izan genuen. Erakundeetan bezala, alderdi barruko ardurak hartzea egokitu izan zait. Askotan ikusten ez den lan asko dago atzean.
Gorostidi. Ordu asko daude bai eta askotan ikusten ez den lana. Emakumeak beti destinatzen gaituzte, ustez garrantzirik ez duten sailetara. Ni Kultura arloan aritu nintzen. Gizonezkoak kontu inportanteetan aritzen ziren eta gu bestelako gauzak konpontzera bidaltzen gintuzten. Askotan ez gintuzten aintzat hartzen. Legealdi hartan, nirekin batera, EKAtik Bittori Salinas eta EAJtik Mirentxu Etxeberria ziren emakume zinegotzi bakarrak. Garaiak ere oso diferenteak ziren. Gogoan dut, adibidez, udaletxera eskabide bat egitera etorri zen emakume bati orduko funtzionarioak eman zion tratua. Gutxietsi egin zuen erabat. Ordura arte, horrela ohituta zeuden udaletxean. Mahai azpiko tratuak egiten ziren, eskupekoak ematen ziren, eta behin baino gehiagotan tokatu zitzaigun horrelako egoerak ikustea. «Gauzak aldatu egin dira eta ez dute lehen bezala funtzionatzen» esatea egokitu zitzaigun behin baino gehiagotan.
Pepi Gorostidi: «Presoen mundu hori ezagutzen duzunean ezin duzu utzi, ezin dituzu ahaztu»
Lasa. Egia da gauzak asko aldatu direla, eta oso urte gutxitan gainera. Tolosan ni zinegotzi nintzela, udal gobernuko kide bezala, Berdintasun Saila osatzea erabaki genuen. Lorpen handitzat hartu genuen, baina borroka egin behar izan genuen sail horrek, bere horretan, aitortza izan zezan udal barruan. Akordatzen naiz nola jarri ziguten gela txiki bat udaletxeko goiko solairuan, bazter batean. Oraingo ikuspegitik uste dut ez genukeela horrelakorik onartuko.
Gorostidi. Esker txarreko lana izaten zen maiz. Berandu arte bilerak izaten ziren eta senarrak eta seme-alabak otorduak moldatzera ohitu behar izan zuten, ni beti berandu iristen bainintzen etxera. Hala ere, esperientzia ederra izan zen. Lau urte egin nituen zinegotzi eta gero lekua beste batzuei utzi nien. Askotan esan izan dut: burmuina ireki eta ikasitako guztia ondoren etorri zirenei pasa ahal izan banie...
Lasa. Esaten dute zortzi urte direla neurri egokia politikagintzan aritzeko. Legealdi bat kokatzeko eta bigarren bat gauzak biribiltzeko. Nik, adibidez, zortzi urte eman nituen politikari gisa liberatuta. Egia esan, abiadura handiko urteak bezala gogoratzen ditut, akordatzen naiz inertziak eramaten ninduela. Bokaziozkoa ere bada niretzat politikagintza, gustuko dut. Beharrezkoa da eta jendarteari egiten diozun zerbitzu gisa ulertzen dut, baina horrek ere bere kostua dakar. Ordutegirik ez duen ofizio batean ez da erraza kontziliazioa. Eta gero, denbora batez buru-belarri murgilduta egon zarenean, uzten jakitea ere ez da erraza izaten. Bertigo moduko bat sentitzen duzu. «Jakingo al dut nire ekarpena egiten politikagintzan, erakundeetatik ez bada?». Baina gero topatzen duzu bidea. Erakundeetan ikasitakoak eramaten zaitu herrigintzara eta ikusten duzu hortik ere aldatu daitezkeela gauzak. Feminismotik, esaterako.
IRAGAN HURBILAZ
Gorostidi. Egoerak behartzen zaitu batera edo bestera. Nire alaba Idoia 1988an atxilotu zutenean nik argi ikusi nuen buru-belarri murgildu behar nuela harekin. Aurretik Gestoretan aritua nintzen, baina etxean tokatzen zaizunean kontua aldatu egiten da. Lehentasun guztia eman nion alabaren zaintzari. Sei urte eman zituen preso, baina atera zenean bere kideak barruan nola geratu ziren ikusita, nik ezin izan nion egoerari ezikusiarena egin. Senideak elkartean aurrena, gero Etxeraten, euskal presoen sostenguan eman ditut azkeneko urteak.
Lasa. Nik Pepi, batez ere, Etxerateko kide bezala ezagutu dut. Solasaldi honek balio izan dit ikastolen mugimenduan eta gazteen aisialdiaren esparruan egin zuen lana gehiago ezagutzeko. Uste dut behar ditugula espazio gehiago elkarren berri jakin eta bizipenak partekatzeko. Kontakizuna askotarikoa izango da herri honetan eta memoria ariketa hori egitea ezinbestekoa dela iruditzen zait. 36ko gerrarekin pasa zen bezala isilean ezin da utzi herri honetan gertatutakoa. Kontakizunak behar ditugu, bat baino gehiago. Nik erakundeei erregutuko nieke gai honekin fintasunez eta zuhurtziaz jokatzeko. Ez da kuota kontua. Ondo egin behar dira gauzak zauriak itxi nahi baditugu. Memoriaren Legearen gaia dago orain puri-purian eta kuriositatea daukat horrek zer emango duen. Pasa dugun guztia izan dadila irakaspen bat, aipatutako sufrimendu hori berriro errepikatu ez dadin. Ez nukeena nahi, inondik inora, euskal gatazkarena faltsuan ixtea. «Bukatu da» esan, zementua bota, eta horren gainean eraikitzen hasi. Hori ezin da inondik inora egin. Dena da inportantea eta ikuspegi ezberdinak azaleraztea garrantzitsua da. Poliedrikoa da errelatoa. Gauzak kontatu egin behar dira eta prest egon behar dugu entzuteko. Tribuan ez dago ostrazismoa baino zigor okerragorik, aktore bat ezin da baztertu, aktore bati ezin zaio ez entzunarena egin. Tapatu nahi izaten den hori, lehenago edo beranduago, modu batera edo bestera, azaleratu egiten baita.
Onintza Lasa: «Gizatasunaren planora jaitsiz gero, edozeinekin konektatu dezakegu»
Gorostidi. Ni sentitu izan naiz horrela zenbait garaitan. Etxerateko kide bezala udaletxera joan eta sentitzen nuen ez gintuztela entzun nahi. Gure sufrimendua gutxietsiz komentarioak egiten zituztela entzuten nuen eta horrek izugarrizko amorrua sortzen zidan. Negarrez ere atera izan naiz behin baino gehiagotan pleno aretotik. Behin, Mirentxu Etxeberria alkate zela, zera esan nion: «Nik bezala bakarra ez, bi seme eduki beharko zenituzke zuk kartzelan, jakiteko zer den bizimodu hau». Min ematen zidan ez konturatzea presoen alde ari ginela, eztabaida guztietatik aparte, haien eskubideen alde ari ginela.
Lasa. Uste dut urteetan jardun izan dugula elkarren minari bizkar emanda. Nik Pepi bera gogoan dut emakume gogor bezala eta mundu hertsi baten ordezkari gisa. Horrela bizi nuen nik. Tinko ikusten nuen bere printzipioetan. Konfrontazio une horiek adrenalina askokoak bezala gogoratzen ditut, tentsio handikoak. Nik banuen argudiaketa eta beti sentitu izan naiz giza eskubideen aldekoa. Ulertzen nuen Pepik, eta gainerako senideek, sentitzen zuten mina eta min horretatik amorruz hitz egitea, baina norbait jarrera horrekin datorkizunean, erreakzioa berdina izaten da; gogor erantzun eta zeurean itxi.
Gorostidi. Oso gogorra izan zen bizi izan genuena. Presoen mundu hori ezagutzen duzunean ezin duzu utzi. Ezin dituzu presoak ahaztu. Orain bisitak utzita dauzkat baina presoak ez dauzkat ahaztuta. Oso presente ditut. Senideak sortu genuenean, 1990ean, gu gurasoak baino ez ginen, ez ginen profesionalak, ez genekien komunikabideen aurrean hitz egiten. Ate joka ibiltzea tokatu zitzaigun politikari askoren bulegoetan. Hitzak politak bai, baina gero ekintzarik ez genuen ikusten. Gero sakabanaketa politika tokatu zitzaigun bete-betean eta oso gogorra izan zen. Tolosan preso asko egon ziren une batean, gainera gehienek gurasoak adin handikoak zituzten. Haiekin ere egon behar genuen, entzun egin behar zitzaien. Egon zen kasuren bat, zeinetan gurasoek bazterrean utzi zuten semea, haren iritziekin bat ez zetozelako. Ni izendatu nintzen gazte horren tutore eta ni arduratu nintzen hura zaintzeaz. Ni bezala beste ama asko ibili ginen horrelaxe eta dabiltza gaur egun, zoritxarrez.
Lasa. Orduan ere amak izango ziren ardura hori hartzen zutenak... Nik egia esan ez dut Pepik kontatzen duen esperientzia gogorrik izan, ez alde batetik, ez bestetik. Sufrimendu hori ez bizitzeak ez du esan nahi, ordea, ulertzen ez dudanik. Bere garaian, sufrimenduen mailakatze horrekin ez nentorren bat eta gaizki neraman abertzaleen arteko banaketa hori. Bazirudien elkarren lehian ari ginela nor izan abertzaleago. Hemen, herri honetan, interes alderdikoiengatik zenbat min egin da? Alde batetik, eta bestetik. Ni erdian sentitzen nintzen askotan, alde bateko eta besteko sufrimenduak ulertzen nituen. Giza eskubideen defentsan tematu naiz ni. Uste dut gizatasunaren plano horretara jaitsiz gero, edozeinekin konektatu dezakegula, edozein izanik ere bere kolore politikoa.
Onintza Lasa: «Faltan botatzen dudana da zubia, herrigintza eta erakundeen artekoa»
Gorostidi. Noski. Nola ez dut ba besteen sufrimendua ulertuko, haiek daukaten sufrimendua nik neronek baldin badaukat? Gertatzen dena da mailakatu egiten gaituztela. Kontuak alde bati bakarrik eskatzen zaizkiola eta bien bitartean, isilean pasatu nahi dituztela GAL eta bestelakoekin egin zituztenak. Dena den, denbora ez da alferrik pasatzen eta gauzak asko aldatu dira, pentsatu nahi dut egungo egoera ez dela lehen bezalakoa. Hasi gara ikusten beste modu batera hobeto moldatu gaitezkeela elkarrekin. Konponbidean urrats oraindik ere handiagoak eman behar ditugu hurrengo belaunaldiek berdina sufritu ez dezaten.
Lasa. Niretzat mugarria Ahotsak ekimena izan zen. 2006an sortu genuen garai hartako emakumezko politikariok, PP eta UPNz gain, gainerako talde guztietako emakumeok. Urte hartan apirilean agerpen publiko bat egin genuen Donostian, eta bakearen aldeko manifestu bat eman genuen argitara. Diferente pentsatzen genuenok partekatu genuen lehen espazioa izan zen, eta preseski, emakumeak izan ginen horren bultzatzaileak. Gogoan daukat nola hasieran ez ziguten gehiegi aintzat hartzen, biltzen ginela bai, baina ez zioten garrantzirik ematen gure ekimenari. Manifestua atera genuenean, ordea, edozein marko politiko egikaritzeko aukera planteatu genuen eta orduan hasi zitzaizkigun arreta jartzen eta hasi ziren mugimenduak egiten. Gatazken konponbidean emakumeen parte hartzearen garrantzia frogatu zuen Ahotsak-ek.
Gorostidi. Emakumeak beti egon dira gatazka hauen oinarrian. Ez bada agerian, ezkutuago, baina beti egon gara presente.
Lasa. Askotan trukerako erabiltzen dira presoak gatazketan, eta hain zuzen, preso dituzten seme-alabekin lotuta egiten dute agerpena emakumeek. Baina hortik harago, iruditzen zait emakumeok zer esan handia dugula, adibidez, kartzela politikan edo memoria legeetan. Iruditzen zait emakumeok gai horiek kudeatzera pasa behar dugula. Arlo horietan gure parte hartzea ezinbestekoa da. Ez dut uste emakumeok gehiago dakigunik, baina beste klabe batzuetan bizitzea egokitu zaigu, sentsibilitate eta gaitasun batzuk garatu ditugu gatazken konponbiderako baliagarriak izan daitezkeenak. Adostasunak agian ez dira beti posible izango, baina gai gara beste ikuspegi batzuk txertatzeko, eta gertatzen dena ulertzeko giltza gehiago emateko.
ETORKIZUNAZ
Gorostidi. Guk bizi izan dugun guztia ez dute bizi izan belaunaldi berriek eta zaila da pasa den guztia transmititzea. Horregatik da inportantea gertatu denaz aritzea. Bizitza ere oso ezberdina da gaur egun. Nik 82 urte ditut eta asko pasatakoa naiz.
Lasa. Neure buruari galdetzen diot, ea guk injustiziak ikusteko gaitasun handiagoa ote geneukan. Susmoa dut ez ote gabiltzan anestesiatu xamar. Iraultza egiteko, iraultza egiteak merezi duela sentitu behar duzu. Gure etxean politikaz hitz egiten den arren, gai hauek urrunekoak egiten zaizkie nire seme-alabei. Gaur egun galderak zeinek egiten ditu? Zeinek jartzen ditu gauzak zalantzan? Iruditzen zait mundu bat nahi dugula polita, itsusikeria guztiak alfonbra azpian gordeko dituena. Gizarte eroso bat sortu dugu eta denak gaude murgilduta zurrunbilo horretan. Nola esan gazte bati, zinegotzi izateko apuntatu dadin edo militantzian parte hartu dezan. Uste dut erru guztia ez dela beraiena, ni gazteriaren defendatzailea naiz. Gazteek teklak ezberdin maneiatzen dituzte eta asmatu egin behar da tekla horiek identifikatzen. Gure garaiko diskurtsoek ez diete balio. Euskararen aldeko ikaragarrizko aldarriak egin ditzakezu, baina ez zara haiengana iristen.
Gorostidi. Asko aldatu da mundua baina lehen ere bazegoen eroso bizi zen jendea. Gu mendira umeak eramaten genituenean bazeuden gurasoak izugarri pozik egoten zirenak, bakarrik geratzen zirelako ume gabe. Ni beti gazte artean ibili naiz eta asko sinesten dut haiengan. Haiekin eztabaidatu, hitza eta ardurak ematen badizkiezu, erantzuna jasotzen duzu. Egin behar dena da nagusikeriaz ez jokatu.
Lasa. Bai, ados. Uste dut gauzak aldatzeko, eraldatzeko, presioa egin behar dela, hauspo bat beharrezkoa dela. Akuilu lan bat egin behar da gizartetik erakundeetara iristeko. Eta susmoa dut, gaur egun ez ote garen ari alderantziz. Ez dakit ez ote gaituzten askotan tuntuntzat hartzen. Tutelatu nahi bagintuzkete bezala sentitzen dut, adin txikikotzat hartzen gaituztela. Dinamika horretan sartuta gaude eta borroka handia egin behar da norabide hori aldatzeko. Hain gutxi balio dugu herritarrok? Ni errebelatu egiten naiz horren kontra.
Gorostidi. Nik dagoeneko ez dut sinesten erakundeetan. Etsipen puntu batekin begiratzen diet, ia fedea galtzeraino. Herrigintzan konfiantza gehiago daukat.
Lasa. Erakundeekiko desafekzioa errealitatea bat da. Erakundeak beharrezkoak direla aitortu arren, pentsatzen dut politika instituzionala ez dela ahalguztiduna. Erakundeak munstro handiak iruditzen zaizkit gaur egun, urrutikoak; nik, gehienbat, jendearengan sinesten dut. Faltan botatzen dudana da zubia, herrigintza eta erakundeen artekoa. Jartzen dira zubiak gaur egun, baina oso arinak dira, ez oso kontsistenteak.
Gorostidi. Lehen baino zailagoa da jendea mobilizatzea eta kalera ateratzea. Baina gazteei ere tokatuko zaie borrokatzea, errealitateak aginduko die. Lan kontuak nola dauden ikusita, panorama ez da oso esperantzagarria. Nik pentsiodunen mugimenduan parte hartzen dut. Guk bizitza ia soluzionatuta daukagu eta kalera ateratzen bagara da, gazteen etorkizunean pentsatzen dugulako. Gainera datorkiena izugarria da. Askotan esan izan diet kideei, sekula ez nuen pentsatuko pentsioen alde borroka egin beharko genukeenik. Eta begira nola gauden, astelehenero protestan.
Lasa. Nik politikan sinesten dut, beharrezkoa dela pentsatzen dut. Niri asko lagundu dit erakundeetan aritzeak, negoziatzeko eta adostasunetara iristeko. Eta irakaspen handiak jaso ditut. Nagusiki, feminismoarena. Egia esan, bizitza aldatu zait. Nik nire kontraesanak baditut oraindik, baina gaur egungo nire ikuskera eta errealitatearen irakurketa ez dira berdinak. Izugarri eskertuta nago. Eta generoa zeharkatzen duten beste gai batzuk ere asko kezkatzen naute, etorkinenak, edota zaintzarenak, esate baterako. Iruditzen zait sekulako erronkak dauzkagula aurrean.
