Nolakoa izan zen zure haurtzaroa Kanaria Handian?
Galdar herrian sortu nintzen, Kanaria Handia uharteko hiriburua izan zen garai prehispanikoan, gaztelarrak eta bere lekaioek uhartedia konkistatu aurretik. Tolosari Gipuzkoako hiriburutzarekin gertatzen zaion antzeko gauza bat gertatzen zaio Galdarri; eta tamainaz ere antzekoa da, 24.000 biztanle ditu. Historikoki, nekazari jendearen lurra izan da. XIX. mende bukaeran, produkzio modu feudalistatik kapitalistara egin zuen salto 30 urte eskasetan. Hortaz, beti egon izan da tentsioa eta bertakoek izan duten ideologian islatu da hori. Hain zuzen, Galdarreko hondartzan batzarra egiten ari zirela 60ko hamarkada erdialdera oldartu zitzaien nekazariei, gerora 1981ean estatu kolpea gidatu zuen guardia zibileko teniente koronela, Antonio Tejero.
Familiatik datorkizu konpromiso politikoa?
Aitona bere garaian Galdarreko alkate errepublikanoa izan zen eta nirean beti egon da behartsua eta ahula laguntzeko kultura politikoa. Nire aita abokatu eta nekazaria zen eta nire amak literatura eta musika irakasten zituen. Abesbatza bat sortu zuen amak 70eko hamarkada hasieran eta nire etxetik musikari asko pasa ziren. Entseguetan, bozak probatzeko, Aldapeko sagarraren kantua erabiltzen zuten. Nire soinu bandaren parte bihurtu zen euskal kantu hori. Zortea izan dut, musikariez gain, idazle konprometituak pasatu baitira gure etxetik, Pedro Lezcano poesia sozial kanariarraren izen handietako bat, adibidez.
Zergatik erabaki zenuen Kriminologia ikasketak egitea?
Aurretik, irrati libreen mugimenduan ibili nintzen. Tabona irratian (Guia, Kanaria Handia) programa bat nuen eta hiru oinarri zituen: heavya, pentsamendu kritikoa eta salaketa soziala. Azalean geratzen diren hainbat albiste lantzeko tresnak eskaini zizkidan lan horrek, modu sistematikoan ezkutuan geratzen den errealitatea irakurtzeko. Argia ikusi nuen eta hortik iritsi nintzen kriminologia ikasketak egitera.
Sistemaren biktimetan espezializatu zinen.
Bai, zehazkiago esateko, boteredunen abusuan oinarritu nuen nire ikerlana eta tesina toxikomania eta biktimalitatearen inguruan egin nuen. Heroina eta crackarekiko mendekotasuna zuten pertsonak aztertu nituen, garai hartan oso ohiko fenomenoa baitzen Kanarietan. Ez nituen gaizkile bezala ikertu, sistemaren biktima bezala baizik. Turismoa dagoen tokian droga dago; Legioa lekututa dagoen tokian droga dago. Estatuko beste lekutan ez bezala, Kanaria uharteetan kontsumo anizkoitza eman zen, crack eta heroina batera hartzen zituzten, eta gehienetan erreta. Euskal Herrian baina beranduago etorri zen olatua, baina zorigaiztokoa izan zen, nagusiki, maila kognitiboan arrasto itzela utzi baitzuen.
Zer nolako perfila zuten droga kontsumitzen zuten gazte horiek?
Klase ertaineko eta baxuko jendea zen, gehienbat. Langabezi tasa beti izan da altua Kanaria uharteetan eta berariaz sortutako auzo eta ghettoetan erasan zuen gehien droga kontsumoak. Baina, hala ere, klase arrazoia ez zen erabakigarria izan. Esan daiteke, MPAIACeko sehaska izan ziren tokietan ere propio sartu zutela droga. Adierazle enpirikoak badaude hori erakusten dutenak, baina baliabide asko behar da hori frogatzeko.
Esan daiteke estatuaren aldetik intentzionalitate bat egon zela leku jakin batzuetan droga kontsumoa areagotzeko?
Drogen merkatua ez da inoiz monopolioa izan, oligopolioa baizik. Euskal Herrian bezala, Kanaria uharteetan heroinaren merkatuaren kuota bat gerra zikinarekin lotuta egon zen. Hori nola ezkontzen den gero erantzukizunekin? Hori ez da erraza frogatzen. Estrategia oso baten parte zela esateko eta Espainiako estatuak heroina gerra arma bezala erabili zuela baieztatzeko ikerketa sakon bat beharrezkoa da. Baina duda handirik gabe, negozio horren parte bat, made in Intxaurrondo zen; helburu ekonomikoak zituzten eta baita politikoak ere, jende gaztea desmobilizatzeko.
Horrela iritsi zinen Luis Astiazaran Iraolarengana. Nola izan zenuen bere berri?
Kriminologia ikasten ari nintzela aukera izan nuen Salto del Negro espetxean irrati bat muntatzeko. Preso zegoen jendeari galdezka hasi eta berehala konturatu nintzen, beldurtuta, isilik geratzen zirela. Horrek esan nahi du zerbait bazela atzean. Hernialden jaio, Oionen bizi eta bolada batean Kanarietan ibili zen Astiazaran; gizon ikusezina zen, hemen gauzak itsusi jarri zitzaizkionean hara egin zuen ihes. Iturriak erabat beldurtuta zeudenez, bertan behera utzi genuen berari buruz egiten ari ginen ikerketa, baina frogatuta dago Galindorekin harreman zuzena izan zuela.
Nola sortu zitzaizun 'Kale gorria' aldizkarian parte hartzeko aukera?
Nik harreman handia egin nuen euskal preso politikoekin Salto del Negro espetxean. Eskutan izan nuen Egin egunkariaren lehen alea Jon Tapia Irujo zizurkildarrak eman zidan. Material hori erabiltzen genuen irratian albiste buletinak idazteko eta orduan eduki nuen Egineko ikerketa taldearen berri. Luis Astiazaranen inguruko informazioa bildu nuenean Kale Gorria aldizkariaren erredakziora hots egin nuen. Pepe Reirekin Donostian hitzordua jarri eta gaiaren inguruan ikertzen jarraitzera animatu ninduen. Ohartarazi zidan, arriskutsua izan zitekeela, baina ordurako banuen nik eskarmentu nahikoa. Handik hilabete batzuetara deitu zidan Pepek eta Kanaria uharteetan Kale Gorriako berriemaile izateko eskaintza egin zidan. Izugarri poztu nintzen.
Zer nolako ikerketak egin izan zenituen?
Kanarietan sortzen ziren albisteekin Kale Gorriaren bertsio digitala elikatzea zen nire egitekoa, beti ere salaketa soziala eta eduki politikoko informazioarekin. Gehienbat, Kanaria uharteetan zegoen ustelkeria kasuen berri eman nuen eta arreta jarri nuen bertako mugimendu sozialen kriminalizazioan. Adibidez, uharteetan indartsua izan zen mugimendu antimilitarista eta gazte asko intsumiso egin ziren. Kartzelan sartu zuten lehena, Salto del Negroko irrati tailerrean ikasle izan nuen. Esanguratsua da 1986ko erreferendumean, Herrialde Katalanekin eta Euskal Herriarekin batera, Kanaria uharteek ezezkoa eman ziotela NATOn sartzeari.
Nola iritsi zinen Euskal Herrira?
Nik adin txikikoekin egiten nuen lana, hezitzaile gisa. Hain zuzen, Kale Gorria aldizkarian zentro hori eramaten zuen gobernuz kanpoko erakundea salatu genuen erabiltzaileei tratu txarra emategatik eta xenofobiagatik. Zuzendaria eta zuzendariordea fiskaltzaren aurrean salatu genituen eta Kanariako gobernuak kargutik kendu zituen. Horregatik mehatxuak eta presioak jasan nituen eta ni dagoeneko Kale Gorrian aritzen nintzenez, joan eta etorri nenbilen. Buelta horietako batean, curriculum-a utzi nuen eta Zumarragako Ibaiondo adin txikikoen zentrotik hots egin zidaten lanerako. Orduan erabaki nuen saltoa eman eta hona etortzea.
Hala ere, zuk jarraitu duzu ikerketa kazetaritza egiten.
Ni Euskal Herrira iritsi eta sei hilabetetara itxi zuten Kale Gorria. Gerora, Pepe Rei Elkartea sortu genuen ikerketa kazetaritza berreskuratu eta Peperen omenez liburu bat argitaratzeko. Kazetaritza klase hori egiteko baliabideak behar dira eta horrelakoak urri izaten dira gurean, beraz, gauza gutxi baino ondo egin nahi ditugu eta baditugu proiektuak aurrera begira.
Gaur egun badago zer ikertua. Nola ikusten duzu ikerketa kazetaritza?
Ikertzea, eta batez ere ondo ikertzea, oso garestia da. Gaur egun, lauzpabost lagunen eskuetan geratzen da ikerketa eta gehienetan oso mediatizatua izaten da. Paradigma berri bat sortu da, non Jordi Evole bezalako kazetariak diren erreferentzia. The Buggles taldearen Video killed the radio star kantua gai honetara ekarrita, esango nuke, badabilela ego bat kazetaritzaren izarra hil duena. Badirudi gaur egun garrantzitsuena ez dela salaketa egitea, albistea 'nik' ematea baizik. Formatu hori ez da egokia, nire ustez. Nik irrati komunitarioen eredua ekarriko nuke kazetaritzara, non komunikazioaren norabidea aldatzen den: botere ekonomiko edo politiko batek erpin horretatik herriari informazioa bideratu beharrean, modu horizontalagoan jariatzen da komunikazioa, herritik herriarentzat. Zentzu horretan, garrantzitsua iruditzen zait TOLOSALDEKO ATARIA bezalako tokiko hedabideek egin dezaketen lana, kale bazterrean gertatzen dena salatzea oso garrantzitsua baita. Ez zara izango izar bat, baina egiteko hori ezinbestekoa da jendarte justuago bat eraikitzeko.
Gaur egun badago ikerketa kazetaritza egiterik Euskal Herrian?
Gaur egun iritzia gailentzen zaio askotan informazioari. Zilegi da, baina ikerketa kazetaritza egin nahi duenak metodoa, diziplina, objektibitatea, lana, umiltasun asko eta enpatia behar ditu. Eta hori guztia, nire ustez, justizia sozialaren marko barruan ulertu behar da.
Berria edo Gara egunkariek, egunero kalera ateratzeko borroka latza egin behar izaten dute, eta beste bide batzuk esploratzen hasi gaitezke, Herrialde Katalanetan Jornada proiektuarekin egiten ari diren bezala. Pepe Rei Elkartetik ere sortu zen Kazetari kanaia egitasmoa, baina aurrera ateratzeko baliabide asko behar dira. Herri batek ezin du ikerketa proiektu oso bat hiruzpalau pertsonengan bakarrik zamatu.
Aro digitalak erraztu edo zaildu egin du kazetaritza klase hori egin ahal izatea?
Erromantizismoa kendu dio kazetaritzari, baina aldi berean, momentuan bertan informazioa emateko aukera ematen du eta hori ongi dago. Aurpegi horrek bere ifrentzua ere badu, jendea geroz eta gehiago goiburua eta sarrera irakurtzera ohitzen baita eta mamian sartzea kosta egiten zaio. Nik askotan esaten dudan bezala, 'Twitter gezurra da'. Irakurrienen artean dauden txioak ikusten badituzu konturatzen zara ikerketarik ez dagoela, eta iritzia berriz, barra-barra. Salaketa jende gehiagorengana iritsi bai, baina ikerketaren sakontasuna txikiagoa izan daiteke. Txioa eufonikoa izateari garrantzi handiagoa ematen zaio edukiaren mamiari baino. Hori guztia esanda, badabil Twitterren jende brillantea, eta formatu horrek balio dezake dei efektu gisa, erreklamoa egiteko.
Kazetari gisa aritu zinen garaiarekin alderatuta, adierazpen askatasuna bermatzen dela uste duzu?
Gure garaian, irrati libreek oraingo sare sozialek baino oihartzun txikiagoa zuten eta horregatik utzi ziguten nahi genuena egiten, inork kasu egiten ez zigulakoan. Sare sozialek gaur egun iritzi klima bat sortzen dute eta ukatu ezin daitekeena da inkisizio moduko bat bizi dugula. Alfredo Remirezena, esate baterako, sinestezina da. 'Nola da posible?' galdetzen diot neure buruari. Inboluzioa bizi dugu. Garai ilunak dira, kalean hainbeste neoi argi egonagatik.
Sinistu gaitzaten guri gehiago exijituko digute beti. Pepe Rei, Jabier Salutregi, Martxelo Otamendi edo Katalunian Xavier Vinaderren kasuak dauzkagu. Atxilotu, torturatu eta jazarri dituzten kazetari eta egunkarietako zuzendariak dauzkagu. Turkia ez, Españistan da hau.
Zure arbasoak Herrialde Katalanekoak ziren jatorriz. Nola ikusten duzu bertan burutzen ari diren prozesua?
Duela asko gertatu behar zuela iruditzen zait. Ezin da borrokatu hain orokortua den herriaren sentipenaren aurka. Kalean erabakiko da, baina Kataluniak bueltarik gabeko bere bidaia abiatu du. Nire ustea da eta horrela izatea espero eta desio dut.
Larri gaixo dagoen preso baten, Manu Azkarateren, senidea zara. Nola ulertzen da bere egoera?
Duela 14 urte Tolosara lehen aldiz iritsi nintzenean, Trianguloan zigarroa erretzen ari nintzela, ezkerrera begiratu eta Manu askatu irakurri nuen. Eta begira gauzak nola diren, azkenean nire koinatu bihurtu dela. Kale Gorriatik ezagutzen nuen eta banuen bere kasuaren berri. Gero gertuagotik jarraitu dut; nola atxilotu zuten Marsellan eta gaixo egonik zein tratu eman dioten Espainian. Baina are okerragoa da Ibon Iparragirreren kasua. Manuk kide bezala du moduluan eta beste kezkarik ez du, berehala atera behar dutela esaten digu telefonoz berarekin hitz egiten dugun bakoitzean.
Pepe Rei Elkartean diharduzu. Aurrera begira proiekturik?
Hain zuzen, Manuk presio polizial handia jasan zuen hemen bizi zela eta Ziburura ihes egitea erabaki zuen. Bertan bizitza normala egiten zuen eta han, bere eskutik, errefuxiatu politiko asko ezagutu nituen. Gai horrek nire interesa piztu zuen eta erreportaje bat prestatzen hasi ginen. Badira errefuxiatuak ziklo guztia egin dutenak: torturatuak izan dira, espetxea ezagutu dute eta deportatu egin dituzte. Horrek dakarren inpaktu emozional eta soziala izugarria da eta hori kontatu nahi dugu. Europa osoan ezagutu ez den ankerkeria egon da pertsona horiekin Euskal Herrian.
