Jakina zen urrian iritsiko zela Handia filma (Irusoin eta Moriarti) zinema aretoetara; zalantza beste bat zen: ea Donostiako Zinemaldiko Urrezko Maskorraren lehian parte hartuko zuen. Prentsaurrekoa baino minutu gutxi batzuk lehenago, Jon Garaño (Donostia, 1974) eta Aitor Arregi (Oñati, Gipuzkoa, 1977) zuzendariek berek baieztatu dute albistea.
Zer moduz zaudete?
AITOR ARREGI: Pozik, oso pozik. Zinemaldian egotea beste behin, Sail Ofizialean lehiatzen, ederra da. Loreak-en aurrekaria daukagu: guretzat mugarria izan zen, oso polita. Kasu horretan, ekoizle moduan nengoen, baina, egia esan, oso oroitzapen onak ditut, eta pozgarria da sentsazio hori berriz edukitzea. Edizio eta nahasketa lanetan ibili gara azkenaldian, azken ukituak ematen filmari, eta, bat-batean, horrelako leku batean zaude, egindako lana aurkezten. Izan ere, honek esan nahi du pelikulak bere fokua izango duela, jendearengana iritsi egingo dela: pelikula askoren arazoa hori izaten baita.
JON GARAÑO: Prozesu honetan, jendeak esaten zigun: «Egongo zarete Donostiako Zinemaldian, ezta?». Urduri jartzen gintuen horrek: gauza bat da nahi izatea, eta bestea, lortzea. Pelikula egiten ari ginen heinean, konturatzen ari ginen ez ginela iristen jaialdi batzuetara, eta guretzako aukera politena zela Zinemaldira edo Veneziara aurkeztea. Donostiakoarekin esperientzia geneukanez, adostu genuen lehenengo haiei erakustea. Ikusi eta berehala esan ziguten baietz, eta Veneziara ez aurkeztea erabaki genuen. Asko baloratzen dugu filma Sail Ofizialean lehiatzen egotea, badakigulako ez dela batere erraza.
Noiz jakin zenuten?
J. G.: [Barreak] Ez dakit esan daitekeen, baina maiatzean izan zen. Muntaketa bukatuta geneukan, baina gauza batzuk itxi gabe geneuzkan erabat, eta beldur pixka bat geneukan. Berehala eman genien baiezkoa, Aitorrek esan bezala, aurrekaria oso ona izan zelako: Loreak-ek bere ibilbidea Zinemaldian hasi zuen, eta gero beste hainbat zinema jaialditan egon zen. Orduan bezala hastea inportantea da guretzat.
Ibilbide luzea izateko osagaiak ditu Handia-k, beraz.
A. A.: Bai eta ez: hori publikoak esango du. Azkenean, film kopuru ikaragarri handia ekoizten da, eta, onerako edo txarrerako, esan nahi du eskaintza zabala dagoela aukeratzeko. Gauza bakarrera murrizten da dena: ea kontzeptua gustukoa den edo ez. Dena dela, Donostiako Zinemaldian egoteak poztu eta lasaitu egiten zaitu aldi berean, zure filmarentzat bozgorailu bat bermatzen dizulako Zinemaldiak.
J. G.: Gustatuko litzaiguke Loreak-ekin egin genuen ibilbidea egitea berriz. Ez zuen saririk irabazi zinemaldian, baina indar handiz atera zen, eta horrek asko lagundu zigun estreinaldi komertzialerako. Handia beste jaialdi batzuetara aurkezten ari gara: ezin dugu ezer esan, baina udazkenean beste zinema jaialdi garrantzitsu batean egongo gara.
Zer moduzkoak izan dira azken hilabeteak lan aldetik?
J. G.: Egia esan, pelikula oso zaila izan da, zentzu guztietan. Filmatzea oso konplikatua izan da, baina muntaketak eta postprodukzio guztiak ere izugarrizko lana eman digu. Nahiko hilabete eroak izan dira: ordu asko, frustrazioak, pozak... Nahasketa handia egon da. Pixkanaka bidea eginez joan gara, eta pozik gaude emaitzarekin. Filmaketa nagusia 2016an izan zen, baina sekuentzia oso garrantzitsu batek elurretan izan behar zuen: ez zuen elurrik egin, eta aurtengo negura arte itxaron behar izan dugu zati hori grabatzeko. Horrek pixka bat zaildu du edizioa, baina aukera eman digu gauza gehiago probatzeko.
Ke arteko egunak (1989) izan zen lehena, eta handik 25 urtera etorri dira Loreak, Amama eta Handia. Zerk ahalbidetu du hori?
J. G.: Oso zaila da hori erantzutea, ez baitugu garai hori bizi izan. Sentsazioa daukagu azken urteetan Euskal Herrian oso zinema erakargarria egiten ari dela. Duela urte batzuk esaten nuen gustatuko litzaidakeela euskal zinemak era guztietako pelikulak egitea: hasieran, euskarazko film guztiak komediak ziren; gero pasatu ginen dramara. Iruditzen zait gauzak aldatzen ari direla eta era guztietako filmak ditugula orain: ausartzen gara XIX. mendeko film batekin eta erraldoi batekin, gure kasuan bezala; edo, gutxi barru estreinatuko den Errementari bezala, genero fantastikoko pelikula batekin. Animazioa egin da, film esperimentalagoak... Uste dut gero eta pluralagoa dela gure zinema, eta pozgarria da, zerbait ondo egiten ari garen adierazle.
A. A.: Uste dut apustu bat egin dela, bere garaian egin zen bezala, euskal zinema indartzeko, erakunde batzuen artean: Eusko Jaurlaritza, ETB... Horrek sendotu egin du zinema, baita profesional talde bat ere, azpiegiturak...
Zinemagintzarako laguntzak %35 igo ditu Jaurlaritzak: lagunduko du sendotze horretan?
J. G.: Baietz uste dut. Laguntzak beharrezkoak dira. Apustu bat egin da aurrekontu txikiko pelikulak laguntzeko, eta nik uste dut berri onak direla guretzat. Kulturan inbertitzea beti da berri ona: krisi garaian asko kexatzen ginen kendu zuten lehenengo diru saila kulturarena izan zelako, inongo protestarik gabe, gainera. Sendotzen ez ezik, lagunduko du aniztasunean sakontzen ere.
A. A.: Kultura garestia da, baina are garestiagoa da inkultura. Herri baten historia daukagu kontatzeko: guk egiten ez badugu, beste batzuek egingo dute. Edo ez. Gizarte batek beti ibili behar du antenak irekita, bere historia kontatzeko eta bizi duen garaian egon daitezkeen istorioak kontatzeko, horrek egingo zaituelako, besteak beste, herri edo gizarte.
Handira egin behar da apustua?
J. G.: Uste dut egin dela eta egiten ari garela, pixkanaka. Herri batek kultura behar du, eta kultura hori sustatu egin behar da. Frantsesek ondo egiten dute hori, amerikarrek ere bai. Merkatu librearena gezur hutsa da: amerikarra da dagoen industriarik protekzionistena, bere zinemaren mesedetan. Beren kultura saldu digute, eta guk, erosi. Haiek oso argi dute, nahiz eta jendeak uste duen entretenimendua bakarrik ari direla saltzen, eta hori ez da horrela.
A. A.: Haientzat, sektore estrategiko bat da zinemagintza: ulertu dute ez direla ari entretenitzen bakarrik, baizik eta ideia batzuk komunikatzen ari direla. Are, zenbaitek esango dute kolonizatzen ari direla.
Hori falta da hemen?
A. A.: Ezin da konparatu, haiek erraldoiak dira eta. Baina esango nuke haiengandik zenbait ideia hartu daitezkeela: [zinema industriaren alde] egiten duten apustu integral hori, batez ere. Ez dituzte diru laguntzak soilik ematen. Beti dago hobetzeko tartea, baina uste dut ez gaudela kexatzeko moduan: egindako apustuan sakondu behar da.
Loreak-ek baino ekoizpen handiagoa izan du Handia-k: nolakoa izan da egoera horretan aritzea?
A. A.: Paradoxikoa izan da. Batetik, aurrekontua handiagoa da, bikoitza. Baina, aldi berean, nahi genuen pelikula egiteko, pelikula merkea da: pelikula hau beste nonbait egin izan balute, seguruenik askoz bitarteko eta diru gehiagorekin egingo zuten. Lan handia egin da sail guztietan, eta nabaria da pelikulan, baina, aldi berean, beti tarte gutxirekin aritzearen sentsazioa izan dugu. Elementu asko zeuden kontrolatzen ez genituenak: zorakeria bat izan da, zorakeria oso polita, oso intentsoa, baina zorakeria.
J. G.: Beti duzu duda hori, jendeak zenbateraino ikusiko duen atzean dagoen esfortzu hori. Nik uste dut sumatuko dutela, baina, hala ez bada ere, ez da arazo izango. Azkenean, pelikulak pelikulak dira, eta hala ikusi behar ditu jendeak.
