Dantza hitzaren definizio bila hasi da manexa aurreko artikuluari segida ematen hasteko. Baina zaila oso bat hautatzea… Ideia garbi baten jabe egin naiz hori bai: dantzak erabiltzen ditugu emozioak transmititzeko, istorioak kontatzeko, tradizioak ospatzeko, taldeko sentitzeko, natura ulertzeko… Dantza gauza handia da zalantzarik gabe eta Zuberoan ondo dakite horren berri; dantzak asko lotzen du Zuberoan: paisaia, hizkuntza, historia, tradizioa, bailarak, etnia…
Denbora eta espazioa gainditzen dituen kultur adierazpide bat da dantza. Dantza zuberotarren kasuan esango nuke, Euskal Herriko historian, tradizioan eta nortasunean sakonki errotua daudela. Zuberoako dantzak ez dira soilik adierazpen artistiko bat. Sinbolismoz beteta daude eta komunitatearen bizitza, sinesmenak eta balioak islatzen dituzte.
«Zuberoako dantzak ez dira soilik adierazpen artistiko bat. Sinbolismoz beteta daude eta komunitatearen bizitza, sinismenak eta balioak islatzen dituzte»
Zuberoako dantzen sustraiak eskualdeko antzinako tradizioetan daude. Dantza hauek belaunaldiz belaunaldi transmititu dira, aldaketa sozialetara eta kulturaletara egokituz, baina beti euren esentzia mantenduz. Dantza horien historia Zuberoako komunitatearen historiarekin lotuta dago, eta horrek esanahi sakona eta pertenentzia-zentzua ematen die.
Zuberoan ekitaldiren batean tokatzen bazara, dantzari artean izango zara seguru asko. Dantzaria ez bazara, gauza asko ikusiko dituzu, eta manexak bezala, galdera hau egingo diozu zeure buruari behar bada: zer esan nahi du honek guztiak? Dantza elementu sinboliko asko duen jarduera da. Hona hemen Zuberoako dantzetan suma ditzakezun elementu sinboliko nabarienak.
1. Errituala eta ospakizuna: Zuberoako dantza asko komunitateko bizitzako une esanguratsuak markatzen dituzten erritualei lotuta daude. Adibidez, zaindariaren festetan egiten diren dantzak, santuak ospatzeaz gain, uztak, ezkontzak eta oparotasuna eskertzeko modu bat ere badira. Dantza, lurrarekiko lotura adierazten duen nolabaiteko erritu zerutiar bat bihurtzen da.
2. Bizitza zikloa: Zuberoako dantzek sarritan bizitzaren zikloa irudikatzen dute, jaiotzatik heriotzaraino. Koreografiek hazkundea, emankortasuna eta bizitzaren jarraitutasuna sinboliza ditzakete. Adibidez, dantza batzuek naturaren mugimenduak imitatzen dituzte, hala nola landareen hazkundea edo hegaztien hegaldia, gizakien eta ingurunearen arteko lotura islatuz.
3. Kultura-identitatea: Zuberoako kultura-nortasuna adierazteko bide on bat da dantza. Jantzien, urratsen eta musikaren bidez, dantzariek beren herentzia eta historia transmititzen dute. Jantzi tradizionalek, askotan kolore eta patroi espezifikoekin apainduak, ikusmen aldetik zirraragarriak izateaz gain, komunitateari, jatorriari eta balioei buruzko istorioak ere kontatzen dituzte.
4. Komunikazioa eta komunitatea: Zuberoako dantza, gizarte-kohesioa sustatzen duen jarduera komunitarioa da. Dantzak, talderen batekoak izaten dira, eta horrek komunitateko kideen arteko batasuna, pertenentzia eta lankidetza sinbolizatzen du. Dantzaren bidez, hitzik gabeko elkarrizketa bat ezartzen da, pertsonen arteko loturak indartzen dituena eta kide izatearen zentzua sustatzen duena.
5. Trantsizioa eta igarotze erritoak: Zuberoako dantza asko igarotze errituekin lotuta daude, ezkontza edo helduarora iristea kasu. Dantza horiek trantsizio uneak markatzen dituzte pertsonen bizitzan, eta aldaketa horiek ospatzeko modu bat dira. Adibidez, ezkontzetan, dantzek bi familiaren batasuna eta tradizioaren jarraipena sinboliza dezakete. Gazteek dantza egiten dute beraien herriaren izenean pastoraletan eta maskaradatan. Helduek eta aiton-amonek jardun hori onesten badute (ganoraz aritu badira), jada gazte baino gehiago kontsideratuak izan ohi dira.
Zuberoako dantzekin batera datorren musikak ere berebiziko garrantzia du sinbologian. Musika tresna tradizionalek, festa giroa sortzeaz gain, emozioak eta oroitzapenak ere ekartzen dituzte gogora. Musika soinu-paisaiaren isla izan daiteke.
Uda badator, beraz manexaren azken hitzak gonbite bat dira: jalgi plazara, dantzara!
