Agurtzen ari zenean egin dugu topo Irene Larraza Aizpurua (Tolosa, 1970) eta biok. Noiz edo noiz topatu gara TOLOSALDEKO ATARIA-ko astekarian, baina sekula ez aurrez aurre. Gaur bai. Astelehen buruzuri bat da, 19:30ak, taberna zuloan. Larunbateko poteorako hitzordua dirudi; kaleko giroak, kasik osteguna. Lasaitasun bila kafetegira joan gara. Tea berak. Ebakia esne gutxirekin nik. Grabagailua piztu eta kafe-zurrupada bat hartzerako hasi gara hizketan.
Bi kazetari aurrez aurre, ni elkarrizketatzailea eta zu elkarrizketatua...
Kazetaritza ikasi nuen, bai. Esparru horretan hasi nintzen lanean, baina gero komunikazio instituzionalera pasa nintzen. Enpresa mailan ere ibilia naiz eta orain ere barreraren bestaldetik ari naiz.
'Herri Irratia'-n ibili zinen, Koldo Mitxelenan egin zenuen lan, Syntoraman, Tolosako Berdintasuna, Gizartea eta Kultura departamentuko koordinatzaile ere izan zinen...
Bi urte eman nituen horretan. Etxepare Euskal Institutuko trena paretik pasa zitzaidan arte. Hainbat hilabetez gogor ikasi eta oposaketak gainditu nituen.
Garai hartan, 'Diario Vasco' egunkarian «Mi escuela está en el fútbol base: hay vida (casi toda) más allá de la Champions» esan zenuen. Aurretik Tolosako lanpostuan aritakoak ustez maila horretan bukatu zutelako egin zizuten galdera hori. Etxepare zer litzateke, futbol base ala Champions?
Erabat futbol base da.
Askotan instituzioez aurkako iritzia izaten dugu...
Etxeparek marka polita eta egiteko oso handia eta potoloa ditu. Gainera, Tabakaleran dago, oso toki ederrean. Baina, izatez, Etxeparen egin beharreko lana oso lurrari lotutakoa da. Kultura kanpoan sustatu ahal izateko lotura zuzena eduki behar da hemengo kultura sortzaileekin eta beren premiazko beharrekin. Kulturgintzak nahikoa lan du eguneroko ogia lortzen. Etxepare lagungarri izan beharko luke sortzaile horientzat. Eta gure hizkuntza eta kultura kanpoan ezagutarazteko behar diren zubi berriak eraikitzeak sukaldeko lan isil handia eskatzen du.
Elkarrizketa 'Ataria'-rako ari gara egiten. Esan daiteke 'Ataria' eta oro har tokiko hedabideak futbol base direla?
Erabat. Oso beharrezkoak iruditzen zaizkit. Oso funtzio garrantzitsua egiten dute komunitate mailan. Gizarte zibilak eratutako proiektua da eta herriko proiektu ororekin gertatzen da hori. Kazetaritzan, Euskal Herrian eta gaur, babestu eta zaindu egin behar diren ezinbesteko eremuak dira.
Herritarrek kasu gehiago Championseko horiei egiten diete ordea.
ATARIA-ri gertatzen zaiona zera da: herri mailako hedabidea izateaz aparte, euskarazko komunikabidea dela. Beste maila batean, Berria edo Argia daude. Horiei ere gauza bera pasatzen zaie, ez dutela liga berean jokatzen. Hizkuntza eta erreferentzia-sistema espainolean edo frantsesean oinarritzen den merkatu handi horretan aritu behar dute lehian, identitate eta ezaugarri ezberdinak izanda. Nire ustez horregatik dute garrantzia handiagoa oraindik ere.
Euskal kulturgintzarekin berbera gertatzen da, liga horrek ere babes berezia behar du. Hizkuntza minorizatu baten sortzea ez da gai linguistiko hutsa. Eta euskaraz sortzen den kulturak ez du bakarrik kalitatearen eta kontsumitzaileen galbahea pasa behar, gainera merkatu erraldoiari eta marketin uholdeari egin behar die aurre.
Tokikotasunak edo euskaraz izateak balio erantsia du batzuentzat. Baina, sarritan, batzuek zilegitasun handiagoa ematen diote Champions deitu diegun horiei.
Agenda setting deitzen zaio horri. Handiek boterea eta gaitasuna daukate hori zehazteko. Adibide bat jartzearren, Diario Vasco-n ez bada zure eskela agertzen, badirudi ez zarela hil. Handi horiek markatzen dute zer den albiste eta zer ez, eta komunikabide handiekin lehiatzea oso zaila da. Baina muga hori bertute bilakatu daiteke, tokiko komunikabideek balio erantsia beste era batera eskaini dezaketelako. Gauzak kalitatez eta euskaraz egiteari eutsiz gero, beste zerbait eskaini dezakezu.
Gainera, gertutasuna ere beste dohain bat da, ATARIA-k beste leiho batzuk zabaltzen baitizkigu eta herrian ezezaguna zaigun hori gertutik ezagutzeko aukera ematen digulako. Horiengana ez ginateke bestela iritsiko.
Laburrean: kalitatea. Indarrak horretan jarriz gero, harrera ona izango lukeela uste duzu? Begira telebista, beste formatu bat da, baina geroz eta gauza arinagoetara eta morbosoagoetara jotzen dugu.
Gizarteari kosta egiten zaio, kontsumo merkatura ohituta dago eta. Marketinaren biktimak gara. Baina, hala ere, kalitate horri eustea da gakoa niretzat. Bereizten gaituen hori zaindu behar dugu.
Telebistan nabarmena da oso: beste formatu batzuk kopiatu eta gure egiten ditugu. Eta okerrena ekarpenik ez egitea da. Niretzat interesgarriagoa da espazio propioa lantzea eta ez dagoena eskaintzea.
Paradoxa dirudi, baina arinagoa den telebista formatu horrek du arrakasta, hori kontsumitzen dugu gehien, baina 'EiTB'-n, hori ematen badute kritikatu egiten dugu. Etxean ez dugu horrelakorik nahi...
Telebista beste mundu bat da, zenbakien menpe baitago. Baina badira gauza batzuk oso ondo funtzionatzen dutenak eta identitarioak bezain sinpleak direnak. Euskal kanta jaialdiak adibidez. Zergatik? Hori ez dugulako beste inon ikusiko...
Lehen aipatutako tokikotasun horretatik ere badu...
Saio guztiek ezin dute horren bueltan egon, noski. Ezin dugu deskuidatu eta eguneroko hori ondo egiteari utzi. Baina, esandakoa, nire ustez balio erantsi hori mimatu egin behar da.
Tokiko nahiz estatu mailako hedabideak, hein batean, politikarien menpe daude, bizirauteko diru sarrerarik handiena diru laguntzak dira eta. Hori kazetaritzaren kalterako al da?
Ez dakit horrek zenbaterainoko autozentsura dakarren, zenbateraino markatzen duen edizio mahaiko ikuspegia. Baina, dakidana da instituzioen betebeharra dela horiek babestea.
Zuen kasuan ere, zuzendari orokorra politikariek aukeratutako pertsona bat da.
Etxepare Euskal Institutuko zuzendari orokorra Eusko Jaurlaritzak erabakitako pertsona bat da, beren konfiantzazkoa. Ez du zertan politikaria izan edo alderdi batekoa. Kasu honetan, ez da, euskal kulturgintzatik dator. Baina Jaurlaritzaren menpe dago.
Horren isla, maila handiagoan ala txikiagoan bada ere, egongo da...
Hemen eta beste edonon, inportanteena aurrekontua da; baliabideek zehazten dute egitasmo baten neurria. Etxepareren kasuan, Kultura Departamentuaren baitan dago.
Baina gaiaren muina gorago dago. Denak ados gaude kultura eta euskara bezalako diziplinak oso garrantzitsuak direla, baina ez dira garai errazak. Krisi garaian aurretik dagoela gizarte babesa edo osasungintza, adibidez? Ez dut zalantzarik. Baina ona litzateke pixkanaka gai bakoitzari bere tokia ematea.
Kulturara bideratzen den diru kantitate handiena adreiluetarako izaten da, ordea...
Urte batzuetan baliabide ugari bideratu dira edukiontzietara eta ez hainbeste edukietara. Badauzkagu azpiegitura onak. Orain fokua kulturgileengan jartzea komeni dela uste dut.
Etxepare hainbatetan aipatu dugu, baina zer da Etxepare?
Eusko Jaurlaritzak sortu zuen erakunde publikoa da. Bere misioa euskara hizkuntza eta euskal kultura kanpoan zabaltzea, munduratzea da. Ozeano handi batean nabigatzen hasi den txalupa txiki bat da. Eta txalupa hori sendotu eta handitu dadin ari gara lanean.
Etxepare Institutuko Kultura Sustatu eta Zabaltzeko Zuzendari izendatu zaituzte duela gutxi.
Orain arte komunikazio arduradun karguan aritu naiz. Lan aldaketa nabarmena izango da, izan ere, kultur sustapenaren alorraren ardura izango dut. 2010ean, Etxepareren organigrama diseinatu zutenean, lanpostu hau bazegoen, baina orain arte ez dute inor izendatu lan horretarako.
Hautaketa prozesuan hainbat fase gainditu behar izan nituen eta, azkenerako, proiektu bat aurkeztu behar izan nuen. Buelta asko eman nizkion. Errealista zen egitasmo bat egin nahi nuen eta horretan ahaleginduko naiz.
Ibon Gaztañazpiri irakurri nion duela gutxi gustuko lana aurkitu eta lan egiteari utziko ziola. Kazetaritza esparruko lanak militantziatik asko du; eta militantziak, pasiotik. Zuri ere hori gertatu al zaizu?
Nik uste dut militantziarena euskal girotik gertu dagon jendearengan ikusten dudala gehien bat. Arrazoia ebidentea da: Euskal Herrian gizarte eragileek lideratu dute euskal kulturgintza azken 50 urtetan. Badago jende mota bat saltsa askotan sartuta dagoena. Kike Amonarrizek beti esaten du: Zerbait behar duzula? Deitu okupatuena dagoenari. Eta arrazoi du. Horiek eskarmentua izaten dute, egitasmo berrien aurrean irrika eta laguntzeko gogoa pizten zaie.
Zu ere horietako bat zarela esango nuke...
Kosta egiten zait ezetz esatea eta, gainera, aldiro emozionatu egiten naiz. Baina noski, ez naiz guztira ondo iristen. Hala moduz bai, baina hori ere ez zait gustatzen. Hainbat tokitan boluntario aritzea egokitzen zait, eta lan puntualak direnean, ederto; baina konstantzia eskatzen badute... Orain, lan aldaketarekin, kontu horiek neurtu egin beharko ditut.
Beste elkarrizketa batean Maider Beldarrainek hau esan zuen kulturaz: Herri bat intelektualki aberatsa kulturak egingo du.
Ados. Askotan aberastasunaren kontzeptu okerra izaten dugu. Askotan gastua deitzen diogu inbertsioa denari. Lan intelektualak eta kulturalak dira bereizten gaituztenak eta bereizi behar gaituztenak. Ezin diogu arreta kendu. Eguneroko lana da, tantaz tanta egiten dena. Transmisioa, transmisioa eta transmisioa.
Maider Beldarrain Tabakalerako komunikazio zuzendaria da. Tabakaleran kokatzen da egun Etxepare. Tabakaleraren kultur eredua asko kritikatu dute hainbatek. Errezeloa dut instituzioekin lotzean ez dutela horren gertuko sentitzen.
Ulertzen dut batzuetan oso gertuko ez sentitzea. Kulturaren kudeaketan edo burokrazian gabiltzanok funtzio zehatz batzuk eta lanbide profesional sendoa dauzkagu. Baina lehengaia kultura da eta sortzaileak eta eragileak dira kultura egiten dutenak. Horiek ez daukate ziurtasunik. Eta hori sekulako kontraesana iruditzen zait. Nik oso gertu bizi dut gaia, alboan sortzaile asko baitauzkat. Eta egin dezakedan gauza bakarra pertsonala da. Hau da, ahal dudan lan guztia egitea kulturgileen mesedetan. Hortik egiten dut lan.
Kanpotik ez dela hori hainbeste ikusten? Badakit. Baina norberak daki zeintzuk diren buruan eta bihotzean dauzkan lehentasunak. Eta instituzioetan hau horrela ulertzen duen jende asko dago.
Baina Kortxoenea eraitsi eta Tabakalera eraikitzen dute... Ez al dira uztargarriak?
Bi ereduak bateragarriak direlakoan nago. Erakundeen lana ez da berak sortu ez dituen egitasmoak baztertzea; alderantziz, eragile eta gizarte zibil autoeratuen mugimenduei asko zor diegu, eta beharrezkoak dira.
Tolosan Bonberenea daukagu...
Eta uztargarria da Topic-ekin, Leidorrekin, Box.A-rekin... Nire ustez erakundeek eragileak iristen ez diren tokietara iritsi behar dute. Ez dituzte eragileak oztopatu behar, kontrakoa.
Baina, batzuetan behintzat, oztopatzen dute...
Juan Luis Zabalak oso artikulu interesgarria idatzi zuen honen inguruan, Berria-n. Erakundeek askotan kulturgileei parametro batzuen baitan lan egiteko eskatzen dietela zioen; berak egoera hori haur parkeekin alderatzen zuen: jolasten uzten zaie, baina eremu batzuetan eta arau batzuk beteta, txirrista homologatuetan eta biguna den lurzoruan. Autokritika egiteko hausnarketa inteligentea iruditu zitzaidan. Sortzaileen lana, definizioz, mugarik gabekoa da eta izan behar du. Bere horretan babestu beharra dago. Eta kritikoa bada, kritikoa da.
Tolosarrok oso gure sentitzen dugu Tolosa. Kultura aldetik bizia izateak eragina al dauka horretan?
Nik uste dut Tolosa kasu aparte bat dela. Harrotasun horrek gertatzen den guztiarekin zerikusia dauka. Baina ez gertatze hutsagatik, baizik eta gertatzen den horren atzean herritarrak daudelako.
Tolosan ekintzailetasun oso nabaria dago. Hori elikatu egin behar da. Ekimenen inflazioa da hemengo arazoa eta hori luxu neurtezina da! Hori bai dela kultura!
Kafea hotz gelditu zait eta ezin beste bat eskatu, hitza ahoan genuela itxi baitigute taberna. Berandu da. Etxeratzeko garaia. Eta lehen, agur esaten ari zela topatu garen bezala, orain beste bat agurtzen ari zela esan dit adio.
Grabagailuan ordubetetik gora irauten duen elkarrizketa transkribatzeko. Etxeratu, afaldu, oheratu eta ezin lorik egin. Ez da kafearen kulpa, ez. Ez dakit zuei, baina niri bere esanek zer pentsa eman didate.