Urteak daramatzate taula gainean Jon Arsuaga (Villabona, 1993) eta Iñigo Etxeberria (Ibarra, 1992) dantzariek. Oinkari dantza taldean egin zituen lehen pausoak Arsuagak, eta Ibarrako Alurr taldean, berriz, Etxeberriak; gaur egun, Haatik dantza konpainian dabiltza biak ala biak. Hamar urte pasatxo zituztela hasi ziren oinak astintzen, eta, berriki, biak izendatu dituzte arte eszenikoetako Max sarietan gizonezko dantzari interprete onenaren saria jasotzeko. Parez pare aritu dira hizketan eta hizpide izan dituzte bakoitzaren ibilbidea, izendapena eta dantzatzea zertan datzan.
Nondik datorkizue dantzarako zaletasuna?
Iñigo Etxeberria: Galdetu izan diot neure buruari, baina, ez dakit esaten. Ibarran mutil gutxi ibiltzen ziren dantzan; orokorrean, toki guztietan esango nuke. Egia da bazegoela Ibarran mutil bat dantzan ibiltzen zena, baina, bera zen bakarra. Badakit gurasoek-eta galdetzen zidatela ea animatuko ote nintzen, eta, hasieran, beti ezezkoa esaten nien; beranduago, berriz, ez dakit noiz zehazki, eman zidan halako klik batek eta baiezkoa esan nuen. Baina, zaletasuna ez dakit nondik datorkidan.
Jon Arsuaga: Nik arreba helduago bat daukat, eta bera beti bili izan da dantzan. Askotan joaten ginen bere emanaldiak ikustera eta betidanik gustatu izan zait, baita halakoetan sortzen zen giroa ere; dantza emanaldien bideoak ikusten nituela ere gogoratzen dut. Baina nik ere ez nuen buruan «ea hasten naizen» edo antzekorik. Gustatzen zitzaidan ikustea, baina kito, horraino, eta gero ba animatu egin nintzen azkenean.
Zer da dantza zuentzat?
Etxeberria: Betiko erantzuna izango da agian, baina, egunerokotasunetik ateratzen nauen zerbait da niretzat. Astean pare bat aldiz entseatzen dugu, baina polita da, eguneroko horretan tartea hartzen baitugu gustuko dugun zerbait egiteko. Gero emanaldiak ere hor daude, noski; eta horietan beste sentsazio batzuk ditugu, zeinak normalean ez ditugun bizitzen.
Iñigo Etxeberria: «[Dantza] Egunerokotasunetik ateratzen nauen zerbait da niretzat»
Arsuaga: Nik ere horixe esango nuke: errutinatik ateratzeko aukera bat da. Gero emanaldietan eta, denborarekin, gero eta gehiago jabetzen gara gauza bereziak bizitzen ditugula; taldean aritzen garenean ere, tentsio horretan sortzen diren harremanak ere bereziak dira. Beste egoera normaletan sortzen ez diren sentsazioak dira.
Bestalde, sormena lantzea ahalbidetzen didan zerbait ere bada niretzat, bai dantzari bezala, bai irakasle bezala. Hainbat arlotan, gainera, musika aukeratzeko garaian, dantza egiteko garaian… Atal horietan sormena lantzeko aukera ematen didan zerbait da.
Nola uztartzen duzue dantzatzea bizitzako gainerako alorrekin?
Etxeberria: Niretzat ez da oso zaila. Irakaslea naiz, eta lanak ez dit arazo handirik sortzen ordutegi aldetik arratsaldeko entseguetarako, eta asteburuak ere libre izaten ditut; egia esan, biak uztartzeko laguntzen du.
Arsuaga: Batzuetan disoziazio puntu bat izaten dugu; emanaldi baten estreinaldiarekin gabiltzanean batez ere. Gu hor oso sartuta egoten gara, eta gero joaten gara gure beste lanera eta hura erabat deskonektatuta dago dantza taldearen errealitate horretatik.
Etxeberria: Batzuetan konturatzen gara dantzatik aparte beste bizitza bat ere badaukagula [Barrez].
Etxeberria, Ibarrako Alurr dantza taldean aritutakoa zara. Zer eman dizu Alurrek?
Etxeberria: Dena esango nuke. Oinarri bat behintzat, bai; ezinbestekoa den oinarri hori Alurren jaso dut. Hasieran dantza tradizionala, eta gero pasa ginen Aiertekin [Beobide] beste gauza batzuk egitera. Baina, tradizionaletik abiatuta, dantzak ikastea, jendaurrean lehen aldiz dantza egiteko momentu horiek eta dena Alurren bizi izan ditut.
Gaur egun, berriz, Haatik dantza konpainian zabiltza. Nolakoa izan zen batetik besterako aldaketa?
Etxeberria: Alurren irakasle Aiert Beobide geneukan, eta Haatik konpainian bera da zuzendaria eta irakaslea. Taldean zituen beharren arabera joaten zen dantzariak aukeratzen edo; eta niri, beste batzuei bezala, Alurren nengoela proposatu zidan ea gustatuko ote litzaidakeen beste taldean parte hartzea. Gutxi gorabehera horrela izan zen.
Jon Arsuaga 'Ur bizitan' ikuskizunean. IURRE ARANBURU
Zertan ezberdintzen dira bi taldeak?
Etxeberria: Alurrera joaten zara nahi duzulako, esan nahi dut, izena ematen duzu, matrikula bat ordaintzen duzu, eta ikasten dituzu ba han esaten zaizkizun gauzak. Taldea ere handiagoa da, eta ez dakit, beste era batekoa da. Haatiken, berriz, talde txiki bat gara, beste proiektu batzuetan zentratuta gaude, beste dantza estilo batzuk gero eta gehiago lantzen ari gara, eta gauza ezberdinak ikasi ditut. Haatiken egiten den lana ez da urte guztikoa gero kurtso amaieran emanaldi bat egiteko; gehiago da beste proiektu eta ikuskizun batzuk sortzeko. Nik uste hori dela ezberdintasuna: sortu egiten dugu gehiago.
Arsuaga, zu berriz, Villabonako Oinkari taldean ibilitakoa zara. Zer jaso duzu?
Arsuaga: Hasiera horiek, baita ere: lehen aldia oholtza batean dantzan, ikastea euskal dantza tradizional guztiak… Hori guztia nik Oinkarin ikasi dut. Aurrerago egin duguna beste lanketa bat izan da. Oinkarin adin ezberdineko jendea elkartzen ginen gustatzen zitzaigun gauza bat egiten, eta talde baten barruan egotea denak gauza bera egiten… Hori sentitzea aberasgarria da.
Haatik konpainian zabiltza zu ere. Nolakoa izan zen aldaketa?
Arsuaga: Oinkarin, eta urte asko egin ondoren dantzan, sentitzen nuen nolabaiteko aldaketa bat edo behar nuela. Gu ere hasi ginen dantza garaikidea-eta pixka bat lantzen, baina oso azaletik. Nik banuen nahi hori gehiago sakontzekoa edo gauza ezberdinak egitekoa. Orduan, pixkanaka Oinkari uzten bezala joan nintzen, eta Haatiken zegoen gure beste taldekide batek proposatu zidan Oinkari uzten ari nintzenez ea animatzen ote nintzen beste proiektu batean parte hartzera, eta horrela hasi nintzen.
Aiert ez nuen pertsonalki ezagutzen; banekien nor zen eta dantzan ikusia nuen hainbatetan, baina pertsonalki ez nuen ezagutzen ez bera, ezta taldekide gehienak ere. Baina bueno, proposatu zidaten, animatu nintzen eta ordutik gaur arte.
Iñigo Etxeberria 'Ur bizitan' ikuskizunean. IURRE ARANBURU
Zuretzat zein da bien arteko ezberdintasuna?
Arsuaga: Lehen Iñigok esan bezala, bururatu zait, agian, Haatiken konpromiso handiagoa exijitzen dela. Baina Oinkarin ere, ikasi ditudan gauza garrantzitsu askoren artean hori izan da bat, talde batekiko konpromisoa, ez gogoak ematen dizunean azaltzea. Taldeak gauzak ematen dizkizun bezala, zuk ere gauzak eman behar dizkiozu taldeari. Bi taldeetan dago konpromiso hori, baina mota ezberdineko konpromisoa da.
Taldekide gutxiago izatean konpromiso hori areagotu egiten da. Oinkarin, agian, hasieran zen ondo pasatzeko, jendearekin egoteko, parranda batzuk egiteko… Haatiken nahiz eta hori mantentzen den, bigarren maila batera pasatzen da, eta protagonismoa hartzen dute zein sorkuntza egiten ditugun, talde bezala nola hobetu genezakeen… Eta horrelako kontuek.
Arte eszenikoetako Max Sarietan gizonezko dantzari interprete onenaren saria jasotzeko izendatu zintuzteten. Nola jaso zenuten albistea?
Etxeberria: Hasteko, harrituta. Gogoratzen naiz Iurre, Haatikeko kide bat, aritu zela zerrendak eta argitaratu zituztenean, horiek guri bidaltzen. Lehenengo, Ur kaleko emanaldi onena izatera izendatuta; gero, horrela borobilduta baita ere, antzokikoa ere izendatuta zegoela; eta gu banaka-banaka guztiak ospatzen ari ginen, horiekin dagoeneko harrituta.
Arsuaga: Izatez, guk ez genekien aukera genuenik ere Max sarietan izendatuta egoteko.
Jon Arsuaga: «Ez genekien aukera genuenik ere Max sarietan izendatuta egoteko»
Etxeberria: Geroxeago, berriz, bidali zuenean gu bion izenekin; pentsatu nuen: «Baina zer da hau?» [Barrez]. Esandakoa, hasieran oso harrituta, eta, egia esan, asko sinistu gabe. Ez genekien oso ondo zeren arabera aukeratzen zituzten…
Arsuaga: Poztu ere egin ginen, azkenean, guregatik baino gehiago, pozgarria delako egindako lanak halako izendapen ezberdinak jasotzea; horrek ere ematen duelako aitortza bat edo. Eta gure izenak hor ikusteak, bueno, pertsonalera baino gehiago talde bezala hor egotea da pozgarria.
Etxeberria: Hori da, bada aitortza txiki moduko bat. Noski, poz handiagoa hartu nuen nik Haatik hor ikusita, nire izena hor ikusita baino. Azkenean, anekdota bezala ulertzen dut nire izendapenarena.
Iñigo Etxeberria: «Anekdota bezala ulertzen dut nire izendapenarena»
Gerora, ordea, finaleko izendapenak egin zituzten eta kanpoan geratu zarete. Nola sentiarazi zaituzte horrek?
Arsuaga: Espero genuen [Barrez].
Etxeberria: Hori da, ez gaitu batere harritu [Barrez].
Arsuaga: Gainera, Haatiken formakuntza batzuk eta antolatzen ditugu, eta zerrenda horretan zeuden formakuntza ematera etorri izan diren hainbat irakasle. Badakigu horiek nola dantzatzen duten, eta oso dantzari onak dira.
Etxeberria: Zerrendako izen batzuk ikusita, bagenekien dantzari horien maila zein zen, eta nire kasuan behintzat, eta uste dut zurean ere horrela dela [Joni begira], ez gara haien parean ikusten, baina, ezta urrutitik ere. Hasieran horregatik zen harridura: ea zer egiten duen nire izenak, beste honen ondoan. Eta azken hiru finalistak aukeratu zituztenean, kito, espero genuen zerbait izan zen.
Iñigo Etxeberria: «Zerrendako izen batzuk ikusita, bagenekien dantzari horien maila zein zen […] Ez gara haien parean ikusten, baina, ezta urrutitik ere»
'Ur bizitan' ikuskizunean egindako lanagatik jaso zenuten izendapena. Zein dira lan horren ezaugarriak?
Arsuaga: Eduki asko duen lana da. Bakoitzak rol bat dauka, baina rol ezberdinak hartzen ditugu emanaldian zehar; orduan, zaila da laburtzea. Ez dago ezberdintasun handirik gure artean; bakoitzak egiten duena ezberdina da, baina ez da batek duela protagonista rola, eta besteek ez. Gehiago da momentuaren arabera fokua pertsona bakoitzak hartzen duela.
Etxeberria: Kontatzen dugun istorioak badauka protagonista bat, nolabait esateko. Baina horren papera gure artean banatzen doa. Momentu batean bera da protagonista, handik pixka batera beste norbait izango da, eta beste pixka batera ni izango naiz, eta horrela. Denok hartzen dugu rol hori momenturen batean.
Arsuaga: Bai, eta denak gaude ia uneoro oholtza gainean. Beraz, ez da asko nabaritzen.
Zein eragin dute Max sariek euskal dantzarengan?
Arsuaga: Izendapenetan ez dakit, azkenean zerrenda bat da… Baina, zenbat eta euskal konpainia gehiago egon zerrenda horietan, onuragarriagoa izango da euskal dantzarentzat ere. Hainbat konpainia ikusten badituzu hor bueltaka dabiltzala esan nahi du hemen ere lan bat egiten dela, ezta? Gero, euskal dantzan oinarritutako emanaldi batek irabaziko balu, horrek emango lioke prestigio bat.
Jon Arsuaga: «Euskal dantzan oinarritutako emanaldi batek irabaziko balu, horrek emango lioke prestigio bat»
Etxeberria: Ikusgarritasunarekin lotzen dut nik gehienbat. Euskal Herrian eta euskal konpainiak ere lanean dabiltzala erakutsiko luke, eta egiten ditugula gure gauzak edo. Azkenean, ezagutarazteko bide bat izan liteke.
Dantza egiten duzuenean ez da gorputz mugimendu bat bakarrik, saiatzen zarete emozioak eta sentsazioak adierazten. Nola lantzen duzue interpretazio hori mugimenduari ematea?
Etxeberria: Emanaldi honetan, gainera, interpretazio horrek, emozioek, sentsazio ezberdinek… garrantzia handia hartzen dute. Batetik, hitza dago: emanaldian hitz egiten dugu, errezitatu egiten dugu. Hortik abiatuta, zein tonutan, zein ahotsekin, zein indarrekin…. Hitzak bakarrik garrantzia handia hartzen du. Eta berdina da mugimenduarekin: adierazi nahi denaren arabera mugimendu azkarragoak, geldoagoak, zurrunagoak, lodiagoak… Izenak jartzen dizkiegu mugimenduei, gero ez dakit nola ikusten diren baina… [Barrez].
Eta nola lantzen dugun? Bada, horretara jartzen eta egiten. Batez ere errezitatzerakoan lagundu izan digu, eta oraindik ere laguntzen digu Olatz Beobidek. Mugimendu aldetik, berriz, ikastaroak jaso izan ditugu, ez horretarako bereziki, baina ikasten duguna erabiltzen saiatzen gara; eta hortik aurrera horixe, orduak sartzea.
Arsuaga: Olatzekin egindako ariketak ez zeuden zuzenean bideratuta emanaldi zehatz bateko pasarte baterako. Orokorrean landu genuen, askotan, jokoen bidez tonalitate ezberdinak lortzeko, eta abar. Ez zuzenean pentsatuz emanaldiko gidoian, gehiago entrenatu genuen orokorrean, eta pixkanaka kapak gehitzen joan gara. Egia da, hasieran, beldur handia ematen zigula errezitatzeak, eta orain, berriz, kontziente gara emanaldiaren zati garrantzitsu bat dela, eta oso seguru ateratzen zaigu; eta hori nabaritzen da.
Interpretazio horrek zenbateko garrantzia dauka istorio bat kontatzeko garaian?
Arsuaga: Emanaldiak istorio bat baldin badauka ez da garrantzitsua bakarrik, ezinbestekoa da. Bestela ari zara gauza bat kontatzen, baina ez bazaio jendeari iristen… Sorkuntza bakoitzak gidoi bat dauka, eta orokorrean beti da zaila dantza bidez adieraztea; oraingo honetan hitza daukagulako, eta horrek ere laguntzen du, baina, hori ez dagoenean… Gehiago sentsazio aldetik zoaz, ez duzu istorio bat hitzez hitz kontatzen.
Etxeberria: Azkenean, hitza kentzen duzunean sentsazioetara jotzen duzu nahitaez; eta sentsazio hori transmititu egin behar da. Orduan, behar dituzu erregistro ezberdinak, ez dakit nola esan, gorabeherak, baliabide ezberdinak, momentu bakoitzean zerbait adierazteko. Momentu alaia bada, mugimenduen bidez saiatu hori adierazten…
Jon Arsuaga: «Hitza kentzen badugu gehiago saiatu behar gara mugimendu bidez iristen sentsazio ezberdinetara»
Arsuaga: Hitza kentzen badugu gehiago saiatu behar gara mugimendu bidez iristen sentsazio ezberdinetara. Nahiz eta ez ulertu istorioa zehatz-mehatz zein den, behintzat publikoarengana iristea eta berak ulertzea noiz gauden momentu ilunago batean, edo alaiago batean. Eta hori saiatzen gara adierazten, bai gorputz aldetik, bai espresio aldetik; denak izan behar du bat.
Etxeberria: Nahitaezkoa da hori. Zerbait planoa bada, eta ez badago aparteko ezer, kontatu ere gutxi egin daiteke.
Iñigo Etxeberria: «Zerbait planoa bada, eta ez badago aparteko ezer, kontatu ere gutxi egin daiteke»
Arsuaga: Eta badaude sorkuntzak, zeinak soilik diren mugimenduak eta teknikoki luzitzea. Batez ere euskal dantza tradizionalean topa daiteke hori, emanaldi batean gehiago da trebezia horiek edo erakustea. Baina guk Haatiken denbora daramagu gure sorkuntza guztietan zerbait kontatzen saiatzen. Eta horretarako nahitaezkoa da aurretik esandako guztia kontuan hartzea.
Dantzatzeak badu antzeztetik ere; esan liteke agertokira igotzean eraldatu egiten zaretela. Zertan ezberdintzen dira zuen eguneroko izatea eta oholtza gainekoa?
Etxeberria: Askotan pentsatu izan dudana zera da: niri egunerokoan ez zait gustatzen gehiegi nabarmentzea; eta, aldiz, oholtzara igotzen naiz ez dakit zenbat pertsonaren aurrean, eta ez dit inongo arazorik suposatzen. Egunerokoan baldin banaiz erdi tapatuan pasatzen saiatzen den pertsona bat, Leidor erdia beteta dagoenean, oholtzara ateratzean, beti egoten da urduritasun puntu bat, gustura egiten dudan zerbait da; ez dut tapatu nahi izaten. Ez dakit galdera erantzuten ari naizen, baina egia da eraldatu egiten naizela. Egunerokoan ez naizen zerbait izatera pasatzen naiz.
Arsuaga: Egin izan ditugun lanetan askotan erabili ditugu gure nortasunaren ezaugarriak; ez dut uste hartu dugunik gure nortasunaren aurka doan rolik. Adibidez, aurreko emanaldian, Errimak bi oinetan izena zuen hartan, bakoitzak genuen gure rola, eta exajeratu egiten genituen gauzak. Ni, Jon Arsuaga bezala, ez naiz ikusten oholtzako pertsonaren guztiz aurkako. Egia da hor zaudenean, sentitzen duzun indar horrek badaukala momentu transformatzaile hori. Nik batez ere nabaritzen dut antzokietan, argiekin eta… Kalean gehiago kostatzen zait aldaketa hori ematea. Baina antzoki batean ere, ez da hainbeste aldatzen garela eta beste pertsona bat bihurtzen garela, baizik eta indartzen ditugula gure izatearen beste ezaugarri batzuk.
Etxeberria: Antzezten ari garenean edo emanaldi batean, egunerokoan geure buruari ematen ez dizkiogun baimen batzuk ematen dizkiogu. Nik badakit oholtza gainean nagoenean ez naizela kaleko Iñigo, naizela dantzan ari den Iñigo, eta neure buruari onartzen diot gauza batzuk egitea. Azkenean, antzezten ari gara, eta ia edozein gauza, beti ere kakotxen artean, noski, egiteko lotsa horiek gainditzen ditugu; beste lizentzia bat ematen diogu geuri buruari.
Arsuaga: Harago joanda, esango nuke batzuetan lortu dugula eszenatokian ia libreago sentitzea, eguneroko bizitzan baino.
Etxeberria: Hasieran erantzun dugun galderara itzulita, ea dantzak zer ematen digun edo; bada, hau ere ematen digu [Barrez].
Pandemia zela-eta sortu zen salbuespen egoerak zuzenean eragin zuen kulturan, besteak beste. Gaur egun nola ikusten duzue egoera?
Arsuaga: Gure kasuan pixka bat arraroa izan zen. Itxialdian, jakina, gu ere etxetik atera gabe geratu ginen, baina, gero nahiko azkar itzuli ginen dantzara. Azkenean, ez dakit diru laguntzak izan ziren edo aurreko hilabeteetan gastatu gabeko dirua edo zer, baina dantza emanaldi asko egin ziren eremu itxietan. Ematen zuen garrantzia bat aitortu zitzaigula edo jendea jabetu zela kulturaren garrantziaz. Etxean egon gintezkeen: arnasten genuen, jaten genuen, baina ohartu ginen bizitzea ez zela hori; bizitzea beste gauza bat dela. Hor ematen zuen garrantzia eman zitzaiola, baina ez dakit ez ote den berriro ahanzturan erori.
Etxeberria: Hasieran bai esan zela kultura-eta oso garrantzitsua zela… Festak ezin zirenez egin jendeak horretara jo zuen: dantza emanaldiak antolatzera, antzezlanak, kanpoan egin daitezkeen gauzak, jende asko bildu gabe, segurtasun neurriekin eta horrekin guztiarekin.
Arsuaga: Kultura bera ere pixka bat kalera atera zen.
Etxeberria: Esango nuke egin zitekeen gauza bakarrenetako bat zela. Beste gauza asko ezin ziren egin, orduan, bai hartu zuela indar bat. Baina, orain, lehen egin ezin ziren gauza guztiak egin daitezke, eta berriro pixka bat gain hartu dute.
Arsuaga: Lehen harrigarria zen zenbaterainoko saiakera eta ahalegina egin zuten horren alde, eta orain, berriz, itzuli gara aurreko egoerara. Oraindik ere antolatzen dira gauzak, baina, pixka bat galdu egin du protagonismo hori. Agian bai galdu dela pixka bat guztiak elkartzea eta plana egitea kultur emankizun bat ikustera joateko; berriro bihurtu da ia bigarren mailako zerbait.
Etorkizunera begira zein asmo dituzue?
Etxeberria: Momentuz, egiten ari naizenarekin gustura nago eta ahal den bitartean honekin jarraitzeko asmoa dut. Noiz arte? Hori ez dakit esaten.
Arsuaga: Taldekideen artean badaukagu broma hori: urteak aurrera doaz, eta guk hemen jarraitzen dugu. Ikusten dugu inguruko talde batzuetan beste dantzari batzuk uzten ari direla, eta guk hemen jarraitzen dugu [Biak barrez]. Iritsiko da eguna. Egia da gorputzez-eta, nabaritzen dudala dagoeneko ez dauzkadala 20 urte. Baina, bestalde, orain ere momentu oso politean gaude, eta agian ez dugu hasieran genuen urduritasuna, eta talde polita daukagu… Gustura gaude. Orain, gainera, jaialdi sare baten barruan gaude eta aurten, udan, emanaldiak egiten ibiliko gara… Gauza horiek ere interesgarriak dira. Urteak aurrera doazen heinean, ikusten duzu amaiera gertuago dagoela, baina ez dakigu zehazki noiz. Irauten duen artean, hemen jarraituko dugu.
Jon Arsuaga: «Urteak aurrera doazen heinean ikusten duzu amaiera gertuago dagoela, baina ez dakigu zehazki noiz»
Etxeberria: Gustura gabiltzan artean jarraitu egingo dugu, eta etorriko da etorri behar duena.