Nola heldu garen honaino

Beti izan ditut hurbil, baina azken hamar bat urteotan ezagutu ditut sakonago haien jatorriak, bizitzak, borrokak eta istorioak, heldutasunak zabaldu didan jakin-minari tiraka, eta beraiek transmisiorako izan duten ardurari esker.

Aitaren amak ez zuen euskararik jaso etxean, baina frankismo bete-betean ikasi zuen, Berrobiko kalean. Itzultzaile lanak ere egin omen zituen, erdaraz ez zekiten ikasleen eta irakasle erdaldunen artean, hamaiketakorako sagar batzuen truk —gaur egun, xuxurlatzailearen figura fin-fin beteko luke—. Baldintzarik txarrenetan ere, eutsi egin zion ikasitako euskarari.

Amaren ama familia euskaldun batean jaio zen. Baserrian. Behin ere ez da ongi moldatu gaztelaniaz hitz egiteko, baina garairik zailenetan ere, tinko eutsi dio euskararekiko konpromisoari. Tolosan 1967an herri ekimenez sortu zuten Ikastolan, lehen belaunaldiko ikasle izan zen ama, ondoren izebak, gero hiru ahizpok, eta orain ilobak.

Urteetan euskararen gordailu izan diren milaka emakume «ikusezin» horietako bi dira Juani eta Juani. Iratxe Retolaza EHUko irakasleak Elbira Zipitria maistrari buruzko erreportaje batean dioena pluralera ekarrita: «Piztu zitu(zt)en su batzuk, jakin gabe su horiek pizten ari z(ir)ela» (Berria, 2018).

Zein beharrezkoa memoria, oraina ulertzeko eta etorkizunean eragiteko. Saioa Iraola Urkiolak Euskara eta emakumeak, genealogia/begirada feminista bathitzaldian emandako informazio, azalpen eta hausnarketa guztiak motxilan, fokua orainean jarrita, amaitu nahiko nuke artikulu hau esker bereziak emanez Bilgune Feministari, euskara erdigunean jartzeko egindako hautu politikoarengatik eta hautu hori praktikara eramateko lantzen ari den metodo eta egiteko modu berri eta eredugarriengatik.