Zertan datza 'Aberne' filma?
Emma Johnson: Aberne neska gazte euskaldun bat da, eta bere ametsa profesionalki pilotan jokatzea da. Alabaina, gizartean ez dago erabat ondo ikusia emakumearen rola, are gutxiago kirolean. Zailtasunak zailtasun, galtza zuriak jarri eta pilotan jokatzen hasten bada ere, Abernek ez du arrakastarik izaten. Halere, gainontzeko emakumeen erreferente bilakatzen da, sekula beste inork izan ez duen ausardia erakusten baitu.
Zergatik erabaki zenuten Aberneren ideia pantailaratzea?
Irati Santiago: Emmari ideia azaldu nionean, segituan oniritzia eman zidan. Ideia eraikitzen hasi ginenean, ordea, istorioa polita egitea pentsatu genuen; hots, Aberne irabazlea izatea filmean ageri diren zentzu guztietan. Halere, konturatu ginen hori ez zela errealitatearen ispilu, emakumeak kirolean ez direla garaile izaten, alegia. Horregatik, emakume batek bere ametsaren alde eginiko borroka erakutsi nahi genien ikusleei. Nahiz galdu, porrota arrakastaren ernamuina da, eta ikasteko balio du. Hori da Aberneren kasua.
Nola otu zitzaizuen ideia?
E.J: Etorkizunera begirako proiektua da. Iratirekin saioak egiten nituen hizketan filmaren gainean, eta konturatu ginen izugarrizko garrantzia izan zezakeela biharko egunean. Hortaz, lanari ekin genion istorioa 20 minututan laburbiltzearren. Gerora, zerbait potoloagoa egiteko aukera sortzen bada, film laburrean lantzen ditugun kontzeptu oro sakonduko genuke.
I.S: Nire osaba erremontista profesionala zen, eta nire mutil lagunak pilotan jokatzen du; oso gertutik bizi izan dut pilota mundua. Maiz solasaldiak egiten genituen pilota ardatz hartuta, eta behin mutil lagunari honakoa esan nion: aizu, eta nik zergatik ezin dut pilotan jokatu? Barrez erantzun zidan. Amorru latza sentitu nuen, hori ez da bidezkoa; pentsamendu zaharkituen aurkako lana da pelikula hau. Egiteko beharra sentitu nuen.
Zergatik 'Aberne' izena?
I.S: (Barreak) Chicagoko jendearentzat, Irati izena zaila da ahoskatzen; kontuak samurtze aldera, Pilar deitzen zidaten. Gerora, internet bidez konturatu nintzen Pilar hitzaren itzulpena Aberne dela euskaraz. Asko gustatu zitzaidan, eta erabaki nuen protagonistari horrela deitzea.
E.J: Gainera, Aberne izena ez da batere ohikoa, eta horrek asko laguntzen du. Beharbada, jendeak errazago gogoratuko du ezohikoa den izen bat, entzuten ohituak gauden beste bat baino.
Filma zein testuingurutan kokatuta dago?
E.J: Oro har, testuingurua pilotaren bueltan dago kokatuta. Politikari dagokionez, ez dago aparteko eraginik, baina, bai gizartean. Finean, gaur gaurkoz ezbaian dauden kontzeptuak azaleratzen dira pelikulan; esaterako, gizarte tradizionala eta gizarte garatuaren arteko tirabirak.
I.S: Gainontzean, gaurko garaian kokatzen da, eta Euskal Herrian; gaur egungo garaiaren gutxi gorabeherako marrazkia ikus daiteke, hala ere, ez dago arlo horretan asko landua.
Kirolean, nolakoa da emakumeari eskaintzen zaion trataera?
E.J: Argi dago emakumeak gizonezkoen itzalean daudela. Hori da Iratik ideia azaldu zidanaren motiboetako bat. Zoritxarrez, ez da Euskal Herrian soilik gertatzen, mundu mailan daukagun arazorik larrienetako bat da. Etorkizunean, bi generoak parekide diren kirol sistema bat sortzeko gai behar genuke izan. Pelikulan hori da transmititu nahi dena, eta gainontzeko filmengandik bereizten duena.
I.S: Aspalditik nuen kezka hori buruan bueltaka. Zergatik ez dago emakume talde bat? Bada, ez da erakusleihoetan azaltzen gizonezkoena moduan, ez du erakargarritasunik.
Zergatik pentsatu zenuen Euskal Herriarekin zerikusia zuen filma egitea?
I.S: Niri irakasleak esaten zidan, hain berezia dugun kultura hori landu eta zabaldu egin behar nuela. Istorioan sakontzen hasi orduko lan polita egin zitekeela pentsatu nuen, eta hemen grabatzea pentsatu nuen; herriminagatik, eta hemengo kontakizuna bertan filmatzea delako zentzuzkoena.
Filmak gogoeta eginarazten dio ikus-entzuleari?
I.S: Nire iritziz, pantailan ikusiko denak emango du zer pentsatua. Hizketaldi gutxiko proiektua egin nahi genuen, guretzat askoz ere indartsuagoa delako keinua, hitza baino. Hitzik gabeko komunikazioak hausnarketa eragingo dio zinemazaleari.
E.J: Gainera, dezente jolastu dugu Aberneren psikologiarekin. Kontzeptualki eta bisualki erakusten dira Aberneren sentimenduak: mina, zoriontasuna, atsekabeak... Pilota izan da joko psikologiko horretarako tresna nagusia; errealitatearen eta bere imajinazioaren arteko sentsazioak irudikatzeko balio izan digu.
Ostegunetik astelehena bitarte aritu zarete grabaketa lanetan. Zer moduz joan da?
E.J: Bikain, dena izugarri ondo joan da. Grabaketa hasi aurretik, egun batzuk hartu genituen erlaxatu eta indarberritze aldera. Egia esan, pilotalekuko eszenak nahiko gogorrak izan ziren, zailtasun handikoak. Gainera, estrak azaltzen ziren grabaketak kudeatzea ez zen izan batere samurra, pertsona asko aldi berean kontrolatu behar izan genituen eta.
I.S: Nire kezka nagusia kultura amerikarra eta euskaldunaren arteko talka zen. Komunikazio bide batzuk jarri behar genituen, eta ez zen erraza izan jende egokia topatzea. Lehen egunean, kosta egin zitzaien elkar ulertzea, baina, denbora aurrera joan ahala perfekzioan funtzionatu dute. Lan nekeza da 12 ordu jarraian jo eta su aritzea, bai guretzat eta baita aktoreentzat ere.
Zein aktore aritu dira antzezten? Zein pertsonaien larruan egotea tokatu zaie?
E.J: Lan taldea pertsona andanak osatu dugu. Aberneren ardura Janire San Sebastianek hartu du; bestalde, Felix Arkarazo, Agurtzane Intxaurraga eta Iñaki Beraetxe dira protagonista nagusien zerrenda osatzen dutenak. Izugarria izan da pertsona on, eta nola ez, aktore paregabeekin lan egitea; egia esan, ez digute lan handirik eman (barreak). Bigarren mailako pertsonaiak ere badira, esaterako, Mikel edota Eneko. Eginkizun eta rol guztiak izan dira funtsezkoak istorioa behar moduan garatu zedin.
I.S: Josu Diaz bikoiztailearen bitartez, Euskal Herria mailan oso entzutetsuak diren aktoreekin lan egiteko zortea izan dugu. Ikaragarri lagundu digute, eta lan arloan oso profesionalak izan dira.
Bestelako lan taldea zeintzuk osatu dute? Zein beste egiteko dira ezinbestekoak film batean?
I.S: Ameriketako Estatu Batuetatik zazpi pertsona ekarri ditut nirekin. Batetik, argazki zuzendaria eta bere taldea; beraiekin oso eroso sentitzen bainaiz lanean. Funtsezkoa da argazki zuzendaria bere lan taldearekin batera ekartzea, talde gisan funtzionatzen dutelako. Horiez gain, Emma etorri da zuzendari lanak egitera; zenbait gelakide ere bai, produkzio arloan ezin hobeto moldatzen direnak. Halere, Euskal Herriko jende mordoa dago; hasieratik erabaki nuen euskal kultura gertutik bizi dutenak nahi nituela lan taldearen barruan.
Nolakoa izan da euskal jendearekin izan duzun komunikazioa?
E.J: Orokorrean, europar jendea oso atsegina da, eta ez nintzen horren beldur. Komunikazioaz aparte, nire kezka iturri nagusiena zen, zenbaterainoko zailtasuna izango nuen produkzio amerikar bat Euskal Herrian aurrera eramateaz. Zorionez, itzultzaile pertsonala izan dut nire alboan une oro, nire itzala izan da; aktoreekin komunikatzen lagundu nau, eta gaztelera apur bat ikasteko ere balio izan dit (barreak). Komunikazioak ez du zertan arazo bat izan, aktoreekin zuzenean komunikatu ezin baduzu ere. Otsailetik hasi ginen arazorik egon ez zedin, Skype plataformatik ere hitz egin nuen aktoreekin izotza hautsi, eta nola komunikatzen nintzen jakiteko.
Euskal Herriarekin, zer moduzko kontaktua izan duzu, gustatu zaizu?
E.J: Asko gustatu zait, parajeak ederrak dira. Sekula ikusi gabeko guneak dira, eta gozatu ederra hartu dut hemen egon naizen bitartean.
Filmatzearen ondoren, aurreikuspenak bete dituzuenaren sentsazioa duzue?
I.S: Bai, noski. Ni oso-oso pozik nago egindakoarekin. Ezin dut adierazi sentitzen dudana, benetan. Egunero ikusten genituen grabatzen genituen bideoak, eta hor ikusten da kalitate handiko lana egin dugula. Ez nuen uste dena hain ondo aterako zenik.
E.J: Egia da momentuko emaitza ikusteak, arrakasta izango duzunaren pertzepzioa ematen dizula. Inoiz kontatu ez den istorioa pantailaratuko dugu. Lorpen handia da guretzat.
Noiz ikusi ahal izango da filma?
I.S: Nire tesia film laburra da, eta apirilerako amaituta eduki behar dut. Ordea, ikusgai ekaina inguruan izango da. Dagoeneko Amasa-Villabonako Udalarekin hitzartuta dut estreinaldia, Gurea zineman. Ea beste herrietako zinema aretoetan proiektatzeko aukerarik dugun.
Zein jaialditan aurkeztuko duzue filma?
E.J: Marketing zuzendaria gogor ari da lanean, filmak ahalik eta oihartzun handiena izan dezan. Ziur nago Euskal Herriko bazter ugaritan ikusiko dutela filma. Halere, lehentasuna jaialdiek dute, ekoizle inportanteek bertan ikusiko baitute gure esfortzuaren emaitza.
I.S: Ez gara konformatuko Euskal Herria mailan zabaltzearekin soilik, nazioarteko jaialdietan aurkeztu nahi dugu Aberne. Jaialdi entzutetsuenetan parte hartzen ahaleginduko gara.
Zergatik ez duzue film luzea egin, laburra beharrean?
I.S: Gure ideia proof of concept egitea da. Hau da, 20 minututan zer nolako istorioa egiteko gai garen erakustea mundu osoari. Motza geratuko da ziur asko, baina, pausoka joango gara. Etorkizunean, luzatzeko aukera sortzen bada, aurrera egingo dugu. Berez, gerora begira, gure jomuga film luze bat egitea da.
Euskal Herrian, filma arrakastatsua izango delakoan zaudete? Eta Ameriketako Estatu Batuetan?
E.J: Baietz esango nuke. Film laburraren kontzeptua ezin hobea da mugaz bestaldekoei euskal kulturaren aurkezpena egiteko. Neure aburuz, Ameriketan, jendea zinema berri eta bakar baten bila dabil; istorio bera behin baino gehiagotan errepikatuz gero, asperdura sortzen diozu biztanleriari. Oso ikusiak daude New Yorkeko milaka kontakizun, horiek ez dira berriz interesgarriak izango, beste modu batera erakusteko gauza ez bazara behintzat. Sekula ikusi gabeko pasadizoak nahi dituzte, eta iruditzen zait Abernerekin lortuko dugula.
I.S: Ados nago Emmarekin. Ordea, Ameriketako Estatu Batuetan ez daude ohituta filmak azpitituluekin ikusten; oztopo mardula da guretzat. Hori dela eta, gure estrategia jaialdietan aurkeztea izango da, bertan ikusiko dutelako zinema munduan ospetsuenak direnek.
Ekonomikoki kostu handia suposatu du proiektuak?
I.S: Orotara, 10.000 euroko kostua izan du filmak, ez dago batere gaizki. Nahiz hasieran aterik ez genuen topatzen zabalik, laguntza mordoa izan dut, eta dohainik ere lortu ditut hainbat kontu. Baina, bidaiak, tresna guztiak hara eta hona mugitzeak, eta ikusten ez diren milaka gauzek kostu handia dute.
Zer da zuentzat zinemagintza?
E.J: Norberak barruan daramana ateratzeko modu bat da; egoera eta sentimendu ezberdinak nola bizitzen dituzun adierazteko tresna bikaina da. Film honetan, adibidez, Aberneren mina guk sentitu gisan azaltzen dizkiogu ikusleari. Adierazteko milioika era daude, eta zinemagile bakoitzak bere ikuspuntua du; hortaz, pelikula bat ikusten ari zarenean, bizitzaren ikuspegi pertsonal soil baten aurrean zaude.
Etorkizunean, pelikulak egiten jarraituko duzue?
Bai, noski. Ez daukagu inolako zalantzarik. Hau da gure zaletasuna, eta bide beretik jarraitu nahi dugu.