«Nanoteknologia zientziaren kafetegia dela esan ohi dut»

Madrilgo (Espainia) Zientzia Materialen Institutuko zientzialaria da Pedro A. Serena (Instituto de Ciencias Materiales), eta Tolosaldea Lanbide Heziketa Institutuan izango da, bihar eta datorren maiatzaren 24an. Nanoteknologia hizpide izango du, baina ez du hizkera akademikorik erabiliko: edozein entzulerentzako moduko saioak izango dira.
Horixe da, hain zuzen, adituari grina gehien pizten diona: nanoteknologia zientziatik harago zabaltzea.

Zer dira nanoteknologia eta nanozientzia?

Azken 30 urteotan garatzen ari den diziplina zientifiko-teknologikoa da, eta, finean, materia oso-oso eskala txikian maneiatzean datza. Gure behatzek uzten digutena baino askoz haragoko neurriez ari gara, zelulak baino txikiagoak diren neurriez. Egiazki, atomo eta molekulen eskalan lan egitea da nanoteknologia. Helburua praktika horri onurak ateratzea da, hori probestea.

Adituek diozuenez, materialen portaera aldatu egiten da hain neurri txikian. Adibiderik?

Bai, eta oso sinpleak, gainera. Azukre koskor batek disolbatzeko behar duen denbora eta azukre hautsak behar duena, ez da bera. Masa eta bolumena mantenduz gauzak txikiago egiteak, azalera handitzea dakar. Eta azalera handiekin zerikusia duten zenbait fenomeno badira, objektu nanometrikoekin: azalera erlatiboa, objektuaren kanpoko atomoen eta materialaren barruan daudenen arteko erlazioa. Gauzak zenbat eta txikiago egin, orduan eta azalera erlatibo handiagoa izango dute, eta horrek erreaktibotasun handiagoa eskaintzen die. Horrek efektu kuantikoak ditu, besteak beste, fisikari eta kimikarion interesekoak. Propietate optiko, magnetiko edo elektrikoak objektuaren tamainaren arabera aldatzen duten efektuak dira. Adibidez, gaur egun urrezko nanopartikulak erabil ditzakegu, urreari, neurriaren eta formaren arabera, nahi dugun kolorea emateko. Eta hor esku hartzen du nanoteknologiak: zein tresnarekin maneia dezakegu hori?

Zein onura ekar ditzake?

Grafitoa, adibidez, elektrizitate eroale bikaina da. Baina, egiazki, grafitoa gafenozko geruza askoren pilaketa da. Bada, grafitoak elektrizitatea bideratzeko dituen propietateak askoz ere baxuagoak dira, grafenoarenak baino. Hau da, lodiera atomikodun grafeno xafla fin batek, munduko beste edozein materialek baino hobekiago garraiatzen du elektrizitatea. Garraio elektrikoa, beraz, hobetu egiten da kasu horretan. Beste kasu batzuetan, hobetu baino, moldatu edo aldatu egin daitezke propietateak. Adibidez, urrearen kasura itzuliz, nik ia nahierara eduki ditzaket urrezko nanopartikula urdin, gorri eta berdeak, soilik neurria aldatuz eta, horrek, esaterako, koloratzaileak egiteko balio dit, edo mamografietan erabiltzen diren markagailuak egiteko.

Nolatan bideratu zenuen zure jarduna esparru honetara?

Fisika teorikoa da nire oinarria eta, batez ere, super ordenagailuetan sistema nanometrikoen simulazioak egiten aritzen naiz. Doktore tesia 1985etik 1990era egin nuen eta, garai hartan, atomoak ikusteko lehen makinek nola funtzionatzen zuten ikertzen ari ginen. Urte batzuen buruan, atomoak ikustetik maneiatzera pasatu ginen, eta esan liteke hori dela nanoteknologiaren jatorria, bestelako iritziak badiren arren.

Orduz geroztik garapen izugarria jasango zuen, ezta?

Produktuen kasuan garapena bistakoa da: lehen laborategi txikietan egiten zena, orain askoz ere eskala handiagoan egiten saiatzen ari dira, nanomaterialekin kiloak edo tonak ekoitzi ahal izateko. Hori, gero, tenis erraketetan, autoen kolpe-leungailuetan, arropan, elikagaietan,... erabil daiteke. Horrenbestez, azken urteotan materia ikusi eta maneiatze hutsetik, sintesi sistemak garatzera iritsi gara, hortik ekoizpenera pasatzeko.

Nazioartean zein da herrialde liderra, esparru honetan?

Alderdi guztiz zientifikoan, argitalpenei-eta dagokienez, AEBak punta-puntan zebiltzan, duela lauzpabost urte Txinak aurrea hartu zion arte; jada ez dute kopiarik egiten, eta argitalpenetan ere potentzia dira. Aldiz, patenteei dagokienez, AEB eta Japonia dira herrialde indartsuenak. Horrenbestez, laborategian jorratutakoa produktu bilakatzearen ahalmena oraindik AEBetan, Europan nahiz Japonian dagoen arren, Txina gerturatzen ari da eta, grafenoaren kasu zehatzean, lider dira jada.

Nanozientziak bide akademiko luzea du aurretik, beraz.

Bai. Baina, ikasketez gain, momentu jakin batean, material horien portaera eta funtzionamendua ezagutzen duen ingeniari eta lanbide heziketako jendearen behar handia sortuko da. Unibertsitate mailan nanoteknologia ondo ordezkatuta dago, eta badira arlo horri begirako graduak eskaintzen dituzten unibertsitateak. Baina, pixkana, gisa horretako jakintzek beste zenbait adarretara zabaltzen joan beharko dute: medikuntza eta lanbide heziketa, kasu. Materialen eta elektronikaren lanketan, adibidez, oso garrantzitsua izango da, aparatuetan nanoteknologia txertatuko baita.

Zehar-lerro bilakatuko da?

Bai. Zientzia guztiek babesten dute nanozientzia eta nanoteknologia, izan ere, bere horretan ez da diziplinatzat hartzen; denen elkargune bat da. Nik, nanoteknologia zientziaren kafetegia dela esan ohi dut, jende guztia elkartzen den lekua delako. Fisikariak, kimikariak, biologoak, ingeniariak, matematikariak, medikuak,... elkartzen garenean, bata bestearen lana probestu, eta gauza berriak sortzen dira sinergia horretatik.

Tolosarrek zergatik entzun beharko lituzkete hitzaldiak?

Ikertzaileok ia beti langile publikoak garelako, eta hori herritarren zergetatik ordaintzen delako, hasteko. Europa osoan, inbertsio handiak egiten ari dira, eta ulertzekoa da inbertsio horien helburua ezagutzea. Balizko erabiltzaile moduan ere interesgarria da, teknika horien ondorioz sortzen ari diren produktuak ezagutzeko, eta zein abantaila edo arazo ematen dituzten jakiteko. Etorkizuneko langile izango direnek ere bertan izan beharko lukete, lantoki izango dituzten fabriketan nanomaterialak erabiltzeko aukera izango baitute. Garrantzitsuena herritar xumeek informazio hori jasotzea da, esaterako, nanomedikuntzaren aurrerapausoak ezagutzeko eta, adibidez, etorkizunean minbiziari aurre nola egingo diogun jakiteko.