Senatariak bi txandatan aukeratzen dira. Gehienak, 266tik 208 hain zuzen, Espainiako Gorteetako Hauteskundeetan aukeratzen dituzte herritarrek. Horrela aukeratu zuten Amalur Mendizabal 2011ko hauteskundeetan, eta Amaiurren ahotsetako bat izan da anoetarra.
Gainontzeko 58 senatariak, autonomia erkidegoetako parlamentuek izendatzen dituzte. 2013ko urtarrilean, Eusko Legebiltzarrak aukeratuta, senatari kargua hartu zuen Jokin Bildarratz tolosarrak, bigarren aldiz. Aurrez, 2001etik 2004ra, kargu hori izandakoa zen. 2003. urtean alkatetza lortu zuen EAJk Tolosan, baina «lehentasuna herria» zuen. «Senatuan alkate asko dago, baina euskaldunok beste era batera bizi ditugu Senatua eta herriak. Edozer baino garrantzitsuagoa da herria», dio.
Ikasgelan egin zuten topo lehen aldiz Mendizabal eta Bildarratzek. Urte batzuk beranduago, leku aski ezberdin batean, Senatuan. Baina nola eman dute ikasgelatik Senaturako salto hori? Eta are gehiago, zer da Senatua? Beharrezkoa ote da? Nolakoak dira bertako bizitza eta politikarien arteko harremanak? TOLOSALDEKO ATARIA-k aurrez aurre jarri ditu bi senatariak galdera horiei eta gehiagori erantzuna emateko.
Nolakoak izan dira azken urteak?
Amalur Mendizabal: Ezin izan dugu ia ezer ere egin. Oposizioak etengabe aurpegiratu diogu hori. Badakizu zer nolako inpotentzia sentitzen den edozer gauza proposatu eta pareta baten aurka jotzen ari zarela sentitzean? Ez da modurik egon ezertarako. Behin gogoan dut EAJk Estatutua betetzearen aldeko mozioa aurkeztu zuela eta PPk erantzun zuela ez zuela beteko, haien obligazioa hori denean. Horren aurka zer egin dezakezu? Horrelakoa izan da legealdi osoa.
Jokin Bildarratz: Legealdi honen ezaugarri nagusia alderdi popularraren gehiengoa izan da, bai. Gehienetan oposizioak bat egiten genuen, PP bakarrik uzten saiatuz. Uste dut PPk ez duela inteligentziaz jokatu, gehiengoak eskuzabal izateko direlako. Kontrola duzu eta ez da batere kostatzen beste taldeen kezkak asebetetzea. Estatutuaren inguruan Amalurrek jarritako adibidean, zer kostatzen zaie eskuzabaltasun hori akordioak bilatzeko? Jarrera ezkorra izan dute, eta hori izan da legealdiko ezaugarri nagusia.
A.M.: Oso tristea da egoera. Goitik esan diete ezer ere ez onartzeko, eta nahiz eta zuk esandakoa oso koherentea izan, beren ildoarekin bat etorrita ere, ez dira ezertxo ere mugitu.
J.B.: Hor ikusten da parlamentarismoaren gabezia nabarmen bat. Madrilgo kasua oso ebidentea da, talde nagusiena gobernuaren menpe dagoelako. PPrekin negoziatzean ez dugu legebiltzarkideekin egin, zuzenean gobernuarekin baizik. Pentsa botereen banaketa non geratzen den. Frustragarria da.
Jarrera ezkor horren aurrean, zein bide jorratu dituzue?
J.B.: Bi gauza garrantzitsu daude Madrilera joatean: bata, Senatuak berak ematen dizun aukera; eta bi, han egiten duzun sarearen bidez hemengo jendea eta erakundeak laguntzea, gestioak erraztuz. Adibidez, udal batek aholkua eska dakizuke zerbait egin nahi duelako. Guk ministroekin harremana dugu eta galdetzen diezu... Horrelako gauzek garrantzia handia dute.
A.M.: Horrek gehiago betetzen zaitu egunerokoak baino. Kanpainan genion euskaldunon bozgorailu izango ginela, gure hitza Madrilen entzuna izan zedin. Hemengo arazoak han plazaratuz jendea lagundu dugu, beste bide batzuk erabiliz, ez Senatuko egunerokoari esker: kontrol saioen bidez, idatzizko galderen bidez, pertsonalki galdetuta...Informazioa lortzeko bide bat da.
Zaila da alderdi txiki bateko bozeramaile izatea Madrilen?
A.M.: Denborari begiratuta konpentsaturik dago. EAJk adibidez, alderdi handiek adina denbora du. Guk talde mistoan denborak banatu behar ditugu. Hasieran errazagoa zen 9 alderdi geundelako, orain ordea, 18 gara. Baina sekula ez dut sentitu zerbait esan nahi izatea eta ezin izatea.
J.B.: Madrilen diskurtso eta errealitateak oso ezberdinak dira. Hemen eztabaida eta hausnarketa irekiagoak eta 'sanoagoak' emateko gai gara besteek ulertzen zaituztelako. Baina Madrilen ñabardurak zaindu egin behar dira, min egin dezakezulako, ez zaizulako agian hain erraz ulertzen. Hala ere, gaur da eguna asko leuntzen ari dena hori.
A.M.: Aurreko esperientziak nolakoak izan ziren ikusita, lanak normalizatu nahi genituen arrotzak zaizkigun instituzioetan. Lehen hilabeteak gogorrak izan ziren zentzu horretan. Ez dakit zer espero zuten gutaz. Iñaki Goioaga ikustean «sois unos parias» esaten ziguten hasieran.
J.B.: Horregatik diot gauzak asko leundu direla hasieratik hona. Normalizazio hori eman da.
A.M.: Oposizioko alderdiek ere zerikusia izan dute horretan. Goioagaren aurka hasi zirenean, adibidez, lortu aurkakoa zuten: besteek gu babestea. Polita izan zen egun hartan zuek (EAJk) nahiz besteek nola eskatu zenioten errespetua PPri. Izan ere, ezin diozu esan alderdi bati demokratikoa izateko, instituzioetan parte hartzeko, eta etortzen den lehen egunean, bat presoen abokatua delako hitzik ez onartu. Niri ere gertatu izan zait. Bistakoa da beste alderdiek gure alde egin dutela, errespetua eskatuz. Orduan, gu, ez gara probokazioetan erori.
J.B.: Hori oso ondo zaindu dela uste dut; garrantzitsua izan da, nahiz eta ez den erraza izan. Bestalde, erakunde horietan gehiago edo gutxiago sinetsita ere, gure interesak babesten izan gara. Garbi dago, gure kasuan, bost izanda, Alderdi Popularreko 170 senatarien lan bera egin behar dugula, denbora eta eztabaida berdinak ditugulako, baina gure mugak zein diren ezagututa uste dut lan duina egin dugula. Eztabaidei euskal ikuspegi bat eman diegu, PSOE edo PPko euskal ordezkariek egin ezin duten bezala, beren alderdiek horrela eskatuta, euskal interesen aurka bozkatzen dute eta.
Nola sortu zitzaizuen senatari izateko aukera? Asko kostatu zitzaizuen baiezkoa ematea?
A.M.: Zerrendan jartzeko esan zidaten eta askorik pentsatu gabe baiezkoa eman nuen. Konturatzerako, karanbola batzuk tarteko, zerrendaburu nengoen. Ez etxean ez eta lanean ez nuen abisurik eman eta egun batetik bestera aldatu zen guztia. Senatuko araudia atera eta nora nindoan ikusten hasi nintzen. Ardura handiz joan nintzen, baina oso harro nago egindakoaz. Ezker abertzaleko lehen emakume senataria izan naiz.
J.B.: Niri oso gogorra egin zitzaidan erabakitzea. EH Bilduk udal hauteskundeak irabazi eta gero ikastolara itzuli nintzen eta oso gustura nengoen. Urte eta erdiren ondoren, ordea, abenduan, oporretan nengoela eta inondik inora espero izan gabe, proposatu zidaten eta zalantza handiak izan nituen. Oso ondo nengoen ikastolan, beste bizitza bat da, eta umeekin disfrutatu egiten dut. Emazteak konbentzitu ninduen, baina ez dut inoiz asmatzen ari naizenaren sentsaziorik izan. Egia da hemen ere asko disfrutatzen ari naizela, aukera asko eman dizkit, baina ikastolak asko betetzen nau.
Zer da Senatari izatea? Zeri uko egin behar izan diozue?
A.M.: Tarteka esan izan dut dendara gustura itzuliko nintzatekeela, baina esango balidate politikan beste zerbait egin behar dela, joango nintzateke. Biek erakartzen naute, eta balorazio bat egin behar da. Astean zehar egun batzuk etxetik kanpo nago, baina era berean Senatuak eman dit umeekin egoteko denbora, hemen nagoenean topera bainago: ikastolara eraman, jaso, jolastu... Lehen ezin nuen hori egin. Zentzu horretan askatasuna ere eman dit.
J.B.: Legealdiaren nolakotasunak ere zerikusia du. Demagun, zuk bikotea gaixo baduzu, familia etxean uzten baduzu, eta gainera baldin badakizu Madrilen ez dizutela kasurik egingo, inpotentzia sentitzen da. Baina zerbait lor dezakezula dakizunean, esfortzua egiten duzu zuk, etxekoek eta denek. Niri gogorrena gaua egin zait, hotela. Bakardadea etortzen zaizu batzuetan.
A.M.: Egia da, bai. Jendeak uste du denbora izaten dugula erosketak egitera joateko baina ez da horrela. Nik esaterako, Madril bigarren urteko inauterietan ezagutu nuen, opor egunak aprobetxatuta. Bazkaldu Senatu barruan egiten dugu, desordutan askotan. Gauean ere zuzenean hotelera gehienetan, gorputzak ez dizu gehiago eskatzen.
J.B.: Segurtasuna ematen dizuten lekuak bilatzen dituzu, gustuko dituzunak. Nik adibidez La Central izeneko liburutegi bat dut kuttunena, eta hara jotzen dut goxotasun bila. Euskal Etxea ere hor dago... Senatari izateak badu hoztasun eta bakardadetik. Zaila da hotelean lanean egotea.
A.M.: Beti leku berdinetara joaten gara, bai. Badugu kafetegi bat berandu izanda ere beti eskuzabalik hartzen gaituztena. Tratu familiar hori topatzen dugu.
Zein izan zen lehen inpresioa Senatua zapaltzean?
A.M.: Lan aldetik uste nuen gehiago egingo zela. Ni ez nintzen beste instituzio batetik joan, eta nire ideia egin nuen komisio eta batzarren inguruan. Gerora ikusi dut lan gehien korridoreetan eta telefonoz egiten dela. Eraikinak berak ere hasieran errespetua eman zidan. Zer da hau! esan nuen. Atzo Tolosan fotokopiak ateratzen eta gaur hemen! Baina ohitu egin naiz.
J.B.: Lehen aldiz Senatura joan nintzenean Esperanza Agirre zen presidente, eta haren nortasunak harritu ninduen. Baina gero jendearen gertutasunak txunditu nau gehien. Maila handiko politikariekin egin dugu topo. Behin Rajoi bera Tolosaz hizketan aritu zitzaidan. Antza, barne ministroa zenean izan zen hemen. Askotan kanporatzen dugun distantzia hori gertutasun bihurtzen da barruan. Kafe baten inguruan biltzen garen bakoitza pertsona bat gara, bere kezkekin eta humanoak gara. Beste kontu bat da buzoa jantzi eta eztabaidatzea tokatzen zaigunean.
A.M.: Senatua ez da Kongresua. Ez du foku mediatikorik, beste maiztasun bat du, eta liskarren bat gertatu izan denean, sortu duena lotsagarri geratu izan da besteen aurrean.
Nolakoak dira bada, senatarien arteko erlazio horiek? Norekin hartzen duzue gustura kafe bat?
A.M.: Edonorekin. Galdetu izan didate nolatan aritzen naizen PPkoekin hizketan. Nola ez dut kafe bat hartuko? Trujilloko alkatearekin askotan ibiltzen naiz kontutan. Nik ez dut begiratzen zein alderditakoa den horretarako. Estratua beste gauza bat da. Maila handiko jende asko ezagutu dut: Joan Tarda, Kataluniako presidente izandako Montilla, Joan Saura PSCkoa, Joan Lerma, Marcelino Iglesias... Saura bera azken plenoan negarrez hasi zitzaidan eskerrak eman nizkionean. Ezker abertzaleko oinarriko pertsona bat naiz, eta nirekin izan duen umiltasuna txapela kentzeko modukoa izan da. Esaten nuenarekin ados edo desados egonda ere, beti entzuteko prest. Eta nola ez, Jokinekin ere egin dut topo, nire irakasle izan zela Ikastolan (barreak).
J.B.: Pertsonak eta pertsonak daude. Arenas batek distantzia markatzen du, eta zure alderdiaren arabera agurtuko zaitu edo ez. Baina hori ez da orokorra. Jendea jendea da. Beraz, norekin hartuko nukeen kafe bat? Hartu nahi duen harekin. Elementu formalez gain, gainera, aukera asko ematen dute kafeek.
A.M.: Hotelean ere asko batera izan gara. Gosaltzean PPkoak, aragonesistak, IUkoak, ICVkoak, kanariarrak... batera jartzen ginen eta El Prepleno deitzen geniona egiten genuen. Baten batzuk ikusiko baligukete ez lukete ulertuko. Baina pertsonak gara.
J.B.: Beste saiakera batzuk ere egin izan dira. Palestinara egin genuen bidaia bat, esaterako. Alderdi guztietako ordezkariak joan ginen. Bakoitzak bere ñabardurak eransten dizkio. Adibidez, Palestinako legebiltzarrera joan behar bagenuen, PPk Israelgora joatea proposatu zuen. Baina sentsibilitate ezberdineko hamar pertsona elkartu ginen arazo bat gertutik ezagutzeko, eta bitarte horretan gauza askoren inguruan hitz egin genuen. Hori da Senatuak ematen dizun beste aukeretako bat.
A.M.: Politikoki ere horrelako erlazioak edukitzea ona da, gero negoziatzera joaten zarenean ez delako hain hotza. Gure kasuan, ezker abertzalea normalizatzeko lanetan hori ere egin behar da.
J.B.: Konplizitateak sortu behar dira eta horrekin batera, harreman pertsonalak sortzen dira. Horrela zubiak eraikitzen dira.
Eta zer esan Madrilen inguruan?
A.M.: Gure leloetako bat zubiak eraikitzearena zen. EAJk urte asko zeramatzan, baina gu behin serio joaten hasi ginen eta begira zer gertatu zen Josu Muguruzarekin adibidez. Amaren muxuaz gogoratzen naiz, kontuz ibiltzeko zihoen bitartean.
J.B.: Niri gertatu izan zait Anasagastirekin Senatu kanpoan joan eta batek txistu egitea aurpegira. Poliziarengana joan, eta ezikusiarena egin. Baina egoera horiek ez dira normalenak.
A.M.: Beste Madril bat ere ezagutu dugu eta hori indartu nahiko nuke. Vallecas edota Karabantxelen izan naiz hitzaldietan edo bileretan, eta jendea ezagutzeak merezi izan du.
Zentzu horretan gizarteak ikuspuntu okerra duela uste duzue?
J.B.: Askotan ere hori da guk lantzen duguna, komunikabideen bidez. Bakoitzak bere posizionamendu politikoa nabarmentzeko ahaleginean, ezberdintasun horiek markatzen ditu, baina errealitateak beste bat izan beharko luke. Alegia, jendeari islatu beharko genioke gertuago gaudela, akordioak nahi ditugula.
Eta zer iritzi duzue gizarteak Senatuaren inguruan duen pertzepzio negatiboaz?
J.B.: Guri ere gertatzen zaigu galdetzea zertarako ote den. Balore handia eman dakioke, baina PPk edo PSOEk ez dute interesik balore hori emateko. Adibidez, badago batzorde bat, autonomia erkidegoena, hiru aldiz soilik bildu dena, eta bitan oposizioak hala eskatuta. Orduan, zein da bere funtzioa? PP eta PSOEk erabiltzen dute Senatua denok berdinak garela adierazteko , baina errealitate ezberdinak ditugu: gure nortasuna, gure idiosinkrazia, foralitatea, Ertzaintza bat… Horregatik bakarrik bada diferentzia bat, eta tratamendu ezberdina behar dute. Baina zentzu hori emateko ardura PSOE eta PPrena da. Horrela, dudan sentsazioa da alderdiek erabiltzen dutela legezko finantziazio moduan.
A.M.: Kargurik lortu ez zutenentzat soldata bat izateko leku bat.
J.B.: Ikusi besterik ez dago udal hauteskundeen ostean nola dagoen Senatua: Fabra, Rita Barbera, Bouza, Pedro Sanz... Egia da badela beste jende bat, lehen aipatu ditugun izenak esaterako: Antic, Lerma, Marcelino... Jende horren esperientzia erabiliko balitz, aberasgarria litzateke, altxor bat. Baina Rita Barbera batzorde konstituzionaleko lehendakari izendatu zuten, soldata bat bermatu ahal izateko.
A.M.: Interesen eztabaidara itzulita, lurralde ganberan suposatzen da lurralde bakoitzaren interesen araberakoa dela botoa, senatari bakoitzak bere lurraldekoa bozkatu beharko lukeela. PSOEk lurraldearen arabera iritzi bat edo bestea du, baina botoa Madrilek erabakitzen du, nahiz lurralde horren aurkakoa izan. Izango genuke kapazitatea lurraldekako botoa onartzeko?
J.B.: Konstituzio aldaketa bat eskatzen du horrek eta PPk eta PSOEk ez dute martxan jarri nahi, mahai gainean jarriko liratekeelako beraiek jarri nahi ez dituzten gaiak.
Beraz, beharrezkoa da Senatua?
J.B.: Deszentralizatua den edozein herrialdek behar luke bigarren ganbera bat. Euskaldun bezala, berriz, uste dut ez duela gure lehentasuna izan behar. Gure interesak hor daude eta horiek defendatzen jarraituko dugu, baina nahi duguna da Estatuarekin izatea harremana, ez Senatuarekin. Errespetu guztiz, baina Murtziako batek zer esan behar du nirekin zerikusia duen gai bati buruz? Edo alderantziz.
A.M.: Senatura joanda Senatua beraren papera legitimatzen ari garela esan izan digute. Beraiek erabaki dezatela Senatuarekin zer egiten duten, niri arrotza zaidalako. Baina nik nirea defendatzeko estatu propiorik ez dudanez, eta nire interesak bertan erabakitzen direnez, han egoteko beharra daukat. Nire interesak beste inork ez dituelako defendatuko. Jokinek aurrez aipatutakoarekin ados nago, funtzio on bat bete lezake, baina gaur egun ez du betetzen.
J.B.: Lege bat aprobatzen bada Kongresuan, Senatura pasatzen da eta han aldaketak egiten badira berriro Kongresura doa. Alderdi guztiek, PPk barne, Gizarte Segurantzaren inguruko aldaketa batzuk onartu genituen behin Senatuan, baina Kongresura itzultzean aurkakoa bozkatu zuten. Beraz, zein zentzu du batek A egitea, besteak B eta gero berriro besteak A? Errealitate politikoak ezberdinak dira Kongresuan eta Senatuan. Talde txikiek beste ikuspegi bat ematen dute Senatuan, eta lehen botoa baliagarria zen, orain ez.
Euskal estatu independente batean sortuko zenukete Senatua?
J.B.: Badaude. Sortuta daude. Azken finean gure sistema konfederala da, lurralde bakoitzak berea duelako. Ea udal legea lortzen dugun, udalak liratekeelako euskal erakunde bakarrak arkitektura instituzionaletik at daudenak. Galdera ere beste bat izan daiteke: Europak behar ote du Senatu bat? Une honetan Estatuek dute ahotsa Europan, eta Estatua ez garenok ez al dugu gure ahotsa izan behar? Nazio, lurralde, komunitate, edo elkargoez ari naiz. Gure nortasuna defendatuko duten espazioak behar ditugu, lege aldetik. Nire ustez zentzu osoa izango luke Europan.
A.M.: Guztiz ados. Oso zaila zait etorkizunaren inguruan erantzutea, emango diren pausoen araberakoa izango baita: Nafarroa egongo da? Eta Ipar Euskal Herria? Horregatik zaila da. Izan behar duguna izango gara, denek erabakiko duten hori, baina bitartean Jokinek emandako ikuspuntu horiek kontutan hartzea oso interesgarria da.
J.B.: Badago beste kontzeptu bat izugarri inportantea dena: Euro erregioa. Lanean jarri gaitezke Euro erregio gisa Nafarroa, Euskadi eta Akitaniarekin. Nazioarteko errealitatea multilaterala da, estatuetatik harago. Danimarka eta Suediaren arteko adostasuna beharrean, babes ofizialeko etxebizitzak adostu zituzten Malmö eta Kopenhage hiriek. Aberatsagoa da. Europar Batasunean ez badago mugarik, zergatik ez hara joan? Nahiz gure nortasuna izan. Ez du zerikusirik beste batzuekin etorkizun globalago bat lantzeko.
A.M.: Badirudi horren defentsa egitearekin uko egiten diozula zure euskal nortasunari, baina ez dauka zerikusirik, gure interesen alde lanean jarraituko dugulako. Euskal Bidean genion hiru errealitate genituela, eta hiru bide egingo genituela. Ez du esan nahi ahazten ari garenik zer garen. Tresna bat baliatzea da beste estatu batekin, ongizatearen alde. Udalbiltzan ere egin ziren Euro erregioa sortzeko saiakera batzuk, guztia ongizatea lortzeko bidean.
J.B.: Hiri eta herriek paper garrantzitsu bat jokatu lezakete hor.
A.M.: Horregatik uste dut etorkizunera begira mapak eta estatuaren kontzeptuak aldatuko zaizkigula.
J.B.: Subiranotasuna partekatzearen aldekoa naiz, herritarrengan onurak izango dituelako. Bestea da nik izatea nire nortasuna.
A.M.: Europako kanpainan esan genuen Herrien Europa sortu nahi genuela, afinitatea dugun herriekin elkartuz. Gero estatuek inposatzen diguten beste errealitate bat dugu, eta hor lan egin beharko da.
Aurrera begira jarriz, nola ikusten dituzue datozen hauteskundeak eta legealdia?
J.B.: Inkognita asko zabaldu dira. Hiru ezaugarri azpimarratuko nituzke. Bata, duela lau urte ezagutu genuen politika guztiz aldatuko dela, eta herritarren eskakizunak ere bai, zorionez, ikuspegi baikor batetik. Alderdi politikook asmatu beharko dugu jendeak eskatzen digun horri erantzuna ematen. Hortik azkenaldian egin dituzten hausnarketa guztiak. Bestalde, egoera politiko berri bat zabaldu da Katalunian eta euskal nazio bezala tentu handiz jarraitu beharko dira hango errealitateak. Eta azkenik, nazioartean aitortzarik ez daukagun nazio bat garela, eta ea ba ote dagoen aukera hori lortzeko.
A.M.: Denok gaude Katalunian gertatzen ari denari begira. Inbidiaz batzuetan. Erabakitzeko eskubidearen alde ere lanean jarraitu behar dugu. Eta ondoren, ikusi behar non geratzen diren Podemos eta Ciudadanos.
J.B.: Gure errealitatea ezberdina izango da. Oso. Ez hobea, ez txarragoa. Ezberdina. Iruditzen zait ez Podemosek ez eta Ciudadanosek ez dituztela izugarri defendatzen gure errealitateak eta guretzako klabe diren elementuak. Gure errealitatearekin bat ez datozen gauza batzuk lehenesten dituzte. Ciudadanos eta kontzertu ekonomikoaren kasua, esate baterako.
A.M.: Eta datorren legealdiari begira, ez dakit konpartitzen duzun, Jokin, sentsazioa dut asko aldatuko direla gehiengoak eta hitz ematen ari diren aldaketak asko landu beharko direla. Hau da, LOMCE, Lan Erreforma... Zuk uste benetan mugituko direla?
J.B.: Gerta daiteke legealdi motz bat izatea, gehiengo egonkorrik ez dagoelako. Politikoki oso polita izango delakoan nago. Agian, tonu legislatiboa baxua izango da, hau da, lege gutxi onartuko dira, gehiengorik ez dagoelako, nahiz ondoren politikoki martxa handia egon.
A.M.: Gure legealdian martxa handiegia izan dugu akaso. 46 lege! Badakizu zer den bost pertsonentzat bi astetan 16 lege aztertzea? Zentzu horretan eskertzekoa da elkarte eta norbanako askok ematen duten laguntza, telefonoa hartu eta jendea beti laguntzeko prest, hain ondo ezagutzen ez dituzun gauzak azalduz. Eskerrak jende hori daukagun! Bestela talde txikiok ezingo genuke.
Lau urtez atzera eginda, berriro baiezkoa esango zenukete?
A.M.: Lehen aipatu dudan bezala, oso harro nago egindakoaz.
J.B.: Inoiz ezin zara damutu. Erabaki bat hartzean uneko testuingurua eta arrazoi batzuk daude tartean. Erabakia pena handiz hartu nuen, eta uste dut orain ere hartu beharko banu pena handiz hartuko nukeela ere bai. Nire bizitzaren beste zati bat oso goxoa da, eta bizi nahi dut hori. Senatari gisa urtebete geratzen zait oraindik, eta ondoren Ikastolara bueltatzekotan naiz. Bakoitzaren askatasuna da, erabaki horiek hartzeko, baina batzuetan baldintzatuta zaude beste faktore eragile batzuen partetik.