Maiatzaren Lehenarekin mundu osoko langileak ateratzen dira kalera. Aldarrikapen eguna da gaurkoa. 1886. urtetik ospatzen den eguna da eta AEBetako industria iraultzan du jatorria. 129 urte hauetako langile klasearen bilakaeran ezinbestekoa izan da sindikatuen lana. LAB da horietako bat. 40 urte betetzen ditu aurten, eta data berezi hau baliatu nahi izan du ATARIA-k, sindikatuaren eta lan munduaren bilakaeraz hitz egiteko. Sindikatu abertzaleko hiru ordezkari bildu eta lan munduan eman diren aldaketez hitz egin dute. Klase kontzientzia beherantz doala diote eta elkartasuna gutxitu dela, baina ez dute mezu ezkorra eman nahi, «lana eginez gero, egoerari buelta emango diogu», esan dute.
Horretan ezinbestekoa izango da sindikatuen lana. LABek 40. urteurrena baliatu nahi izan du eredu berri baten inguruan hausnartzeko. Eredu sindikalaren inguruko eztabaida abiarazi du eta datozen bi urteak emango dituzte horretan. Eztabaidari Birpentsatzen deitu diote eta ibilbidean «geldialdi» bat dela esan dute. Orain arteko eredu sindikala aztertuko dute eta «sisteman eman diren aldaketen aurrean» zer egin behar den izango dute hizketagai: «Aldaketa hauei aurre egiteko sindikatuak zein aldaketa egin behar dituen aztertuko dugu».
Mikel Balerdi
Irurako Emua enpresan aritu zen lehenengo. Duela 20 bat urte itxiera txosten bat egon zen eta Emusi izatera pasa zen. Duela lau urte itxi zen Emusi ere. Balerdi bertan egon da lanean 42 urtez.
Pello Iriarte
Elduako Munksjö paper fabrikan egiten du lan. Garai bateko Kalparsoro paper fabrikan hasi zen lanean, gerora hainbat multinazionalek izan dute enpresa eta gaur egun Munksjö du izena. 37 urte daramatza bertan lanean.
Alber Zabala
Asteasuko Gamesa Eolican egiten du lan. Bi urte egin zituen Goierriko garabi enpresa batean lanean eta gero hasi zen Echesan. Gamesa Eolicak erosi zuen Echesa. 13 bat urte daramatza bertan.
Noiztik zaudete LAB sindikatuan afiliatuta?
Mikel Balerdi: Lanean hasi nintzenean, 17-18 urterekin edo, ez zegoen LAB eta Berdin Langileen Zerbitzurako Profesional Elkartean hasi ginen. LAB sortu eta berehala sartu nintzen sindikatuan. LAB sortu aurretik ere, nahiz eta sindikaturik ez egon, antolatuta geunden; enpresa-batzordeetan elkartzen ginen, beste enpresekin ideiak trukatzen genituen... Zentzu honetan sindikalgintza aldatu dela esango nuke.
Pello Iriarte: Kalparsoron 1986. urtean egin genuen zerrenda osatzeko lehen saiakera eta 1990ean hasi ginen. Garai hartan ELAk, CCOOk eta UGTk kudeatzen zuten hemengo historia, las tres marias esaten genien. LABen sartzen ginenak bagenuen indargune bat, ideologikoki indartsuak ginela, nahiko argi geneukan zer sindikatu nahi genuen. Egia da gerora, urteekin, joan garela hori osatzen. Baina langile mugimenduak nola behar zuen izan nahiko argi geneukan.
Alber Zabala: 20 bat urterekin hasi nintzen lanean. Hasi eta urte betera edo afiliatu nintzen. Gamesa Eolican hasi nintzenean bazegoen enpresa-batzordea eta nire ustez aldaketa behar zuen.
Garai hartan lantokian ez zegoen afiliatu gehiegi ere. Ni sartu eta hiruzpalau urtetara bertan denbora gehiago zeraman jendeak eskatuta sartu nintzen enpresa-batzordean. 8 urte eman ditut bertan, bi legealdi, eta orain hirugarrenarekin hasiko naiz. Ez dakit lau urteak bukatuko ditudan.
Zuen esperientziari erreparatuta, aldatu al dira lan harremanak azken urteetan?
M.B.: Nire irudipena da elkartasun maila handiagoa zegoela duela urte batzuk. Egoera aldatu da eta horrek ekarri du aldaketa nire ustez, ez langileek, langileak berdinak baikara. Sindikalgintzan lana egiteko baldintzak okerragoak ziren, gaur egun lokalak daude, fotokopiak egiteko tokia... Alde horretatik, gaur egun lan egitea errazagoa da, baina erosotu gara. Lehen borrokan aurrez aurreko egoera gehiago ematen ziren; langileren bat kaleratzen bazuten, enpresa bateko langileak bestera joaten ginen eta kristorena muntatzen genuen.
Garai batean bi hilabeteko grebak ere egiten ziren — guk 6 hilabeteko greba eta bi hilabeteko itxialdia egin genituen—, gaur egun jendeak borrokatzen du bere eskubideengatik, baina zailagoa ere bada. Egoera guztiz desberdina da: gure garaian langile bat kaleratzen bazuten 20 metrora beste enpresa bat zegoen eta lanean hasi ahal zen. Gaur egun ez dago horrelakorik.
P.I.: Jendea kalean zegoen. Euskal Herria plaza eta inguruak bete egiten ziren 18:00etatik aurrera, lanetik atera eta gero... Kalean zegoen jendea. Jendearekin hitz egiteko eta harremanetarako kalea zen elkargunea, ez zegoen beste modurik. Sindikatu bertikalak egotetik sindikatu independenteak egotera pasa ginen eta Berdinek aholkatzen zituen enpresa asko. 1980ko hamarkadan 40 edo 50 egun eman genituen greban, hitzarmena zela eta, eta eredugarria izan zen gure enpresan sindikatu independenteak jokatu zuen papera. Batzar antolatuak egiten genituen. Niretzako eredugarria izan zen hura sindikalgintzan. Geroztik batzarrak egin ditugu beti, hori izan da gure eredua.
A.Z.: Egoera aldatu da, gure enpresan ez da bideragarria hiru hilabeteko greba egitea edo N-1 ixtea (Emuako langileek askotan ixten zuten errepidea). Egin ditugu itxialdiak, mobilizatu gara... baina gaur egungo gazteriak ez dauka Mikelek eta Pellok borrokarako duten kontzientzia bera.
M.B.: Klase kontzientzia asko jaitsi da. Enpresa-batzordeak berak mugitu behar du jendea gaur egun eta gure garaian alderantziz zen, langileek akuilatzen zituzten batzordeko kideak. Orain enpresa-batzordeak ez badu ezer esaten, jendeak paso egiten du.
Errepresioa areagotu da; oso neurri zorrotzak hartzen dituzte protesta egiten dutenen aurka.
M.B.: Poliziek, legediak... asko mugatu dute kalera ateratzea. Lehen kalea gure esku zegoen, orain baino gehiago behintzat.
P.I.: Emuakoek N-1 errepidea bi hilabetetan egunero itxi zuten, Ertzaintza etortzen zen, berriz ere irekitzen zuen eta listo. Gaur egun errepresio gehiago dago, argi dago.
A.Z.: Errepresio gehiago dago, egia da, baina badago mobilizatzeko aukera. Horretarako, jendea mobilizatzeko, dago enpresa-komitea, jendeak ez baitauka borrokarako grina. Oso eroso bizi gara, langileak ogitartekoaren garaiko elkarrizketak bakarrik entzun behar ditu. Langile askok ez dakite inguruan zer gertatzen den, ez dakite lan erreforma dagoela eta zer etorriko den.
Sindikatuak ez badu horretaz ohartarazten, jendea ez da jabetzen.
Zer garrantzi du langileak elkartzeak eta are gehiago sindikatu batean antolatzeak? Zer eskaintzen dio horrek gizarteari?
A.Z.: Niretzako ekarpen handia da. Egia da ere goitik sindikatuek ez dutela ezertarako balio zabaldu nahi dutela, baina hori ez da egia.
Gure enpresako adibidea jarriko dut: gure enpresan sindikatuak egongo ez balira ez genuke lurralde mailako hitzarmena blindatuta edukiko, ezingo lirateke hainbat salaketa egin... Zer egingo lukete langileek? Abokatu pribatu bat hartu arazo hauei aurre egiteko? Sindikatuak jasaten ditugun erasoen aurrean informazioa ematen digu eta horrek prestatzeko aukera ematen digu.
M.B.: Sindikatua tresna bat da. Antolatzeko, borrokatzeko eta aurre egiteko tresna. Beharrezkoak dira, baina jendea muturreko egoeratan bakarrik gogoratzen da sindikatuekin, kaleratzeak daudenean, adibidez.
A.Z.: Nik uste gaur egun beharrezkoagoa dela. Mikel eta Pelloren garaiak ez ziren errazagoak izango, baina gaur egun beharrezkoa da sindikatuaren lana. Gaur egun lege guztiak, enpresaburuen elkarteak... denak bat eginda daude. Denek ildo bera jarraitzen dute; lan baldintzak kaskartu, malgutasuna sartu... Gizartean ez dago lehengo batasunik, bakoitzak berea egiten du.
Eta zuen ustez zerk eraman du gizartea indibidualismora?
P.I.: Krisi honen eraginak kontuan hartu behar dira. Beldurrak paper garrantzitsua jokatzen du. Jendeak ikusten du kalean geratuz gero ez duela etorkizun erraza.
Gu zortekoak izan gara, egia da Mikelek arazo gehiago izan dituela, arazo potoloak, baina Emuako borrokarekin asko ikasi dugu; burua jaitsi eta kikildu ordez, aurre egin zuten... Zortekoak garela diot, langilea atomizatuta dagoelako; ez dago egoera bat edo bi. Lehen nahiko egoera homogeneoa zegoen, langile guztien egoera berdintsua zen. Borrokatuz eta elkartasunarekin aurrera egitea lortzen genuen. Baina gaur egun, krisi egoera honetan, egoera bestelakoa da. Gure enpresan azpikontratatutako langileak ditugu, baldintza txarretan egiten dute lan eta zuzendaritzari egoera hori zuzendu behar dela esatean, langile horiek beste enpresa batekoak direla esaten digu, baita langile batzuek ere.
Bestetik, enpresa batean 30-40 urte ematen badituzu, enpresak, nolabait ere, ideologikoki asimilatzen zaitu. Ideologikoki ez bazara indartsua enpresarekin duzun lotura geroz eta handiagoa da, jaten ematen dizu. Dena den, langileek batasun sindikala dagoenean oso ondo erantzuten dute. Hori gure enpresan ikusi dugu. Erreforma guzti-guztietan grebak atera dira gehiengoz.
A.Z.: Enpresak jaten ematen digula diozu eta egia da jendeak hori pentsatzen duela, baina egia da ere, enpresari guk ematen diogula jaten. Akordio bat da, langileak ez badoaz lanera, enpresak itxi egin behar du.
Langileak erosotu direla ere esan duzue...
M.B.: Nik alderik handiena elkartasunean antzematen dut. Gazte garaian enpresa batean arazoa ematen zenean, enpresan borrokatzen genuen, bai, baina eskualde guztiaren babesa ere bageneukan. Enpresa batean arazoak bazeuden eskualdeko greba bat deitu eta ateratzen zen. Gaur egun hori ez da bideragarria. Greba orokor batean piketeekin ateratzeko arazoak daude, pentsa. Orduan pikete beharrik ere ez zegoen, jendea kalera ateratzen zen zuzenean.
P.I.: Orduan eztabaida ere egoten zen, baina desberdina zen. Emua mobilizatzen hasi zenean, gu ere poztu ginen, horrek gizarteari mobilizatzeko aukera eman ziolako. Ez ziren enpresa bateko langileak eta bere arazoa bakarrik, arazoa gizarteratzen zuten. Eztabaida ematen zen. Emuarekin Tolosatik Donostiara martxa egin zen, oinez, eta adineko jendeak ere parte hartu zuen. Orain baino askoz ere elkartasun gehiago zegoen. Langileen emazte eta bikoteek ere euren bilera propioak egiten zituzten kultur etxean, pankartak...
Sindikalgintzan aritzea, dena den, ez da beti atsegina izango.
M.B.: Egoerak erretzen zaitu. Gauzak egin eta egin eta egoera ikusita erre egiten zara. Ez naiz harritzen Alberrek ez edukitzea argi hirugarren legealdia bukatuko duen. Nik enpresa-batzordean 40 urte eman ditut, baina atzetik laguntza asko izan dudalako.
P.I.: Emuakoak sei ordezkari baziren, seiak etortzen ziren egoitzara. Normalean seitik bat edo bi mugitzen dira, eta besteek jarraitzen diete, baina apalago. Emuakoak denak etortzen ziren. Hori ez da horren ohikoa.
A.Z.: Guk talde polita osatu dugu, lana egiten dugu eta horregatik lortu ditugu gauzak. Alde horretatik gure enpresan sindikalgintza tradizionalagoa ematen dela uste dut.
M.B.: Gure garaian enpresa handi asko zeuden; Araxes, Arzabalza, Guadalupe, Tolosana... Eta egia da enpresa txikitan ordezkari lana zailagoa dela. Nagusiekin harreman zuzena daukazu.
Gaur egun multinazionalek erosi dituzte inguruko enpresa asko ordea, eta nagusiarekin hitz egitea ia ezinezkoa da.
A.Z.: Gure kasua da hori. Negoziaketa guztietan gure kudeatzaileak berak ez duela ezer erabakitzen errepikatzen digu. Beti esaten diogu sekulako pagotxa duela, agintzen du, baina erabakiak ez ditu hartzen, esaten diotena egiten du. Oso jarrera erraza da.
M.B.: Lehen enpresa asko familiarrak ziren, gehienak. Eta beraz, nagusia bertan zegoen, lantokitik gertu bizi zen... Presio handiagoa sentitzen zuen.
Erasoei aurre egiteko langileak antolatu behar direla diozue, baina langile askoren egoera ezegonkorra da guztiz eta ez dira aurre egitera ausartzen.
M.B.: Soldata eskala bikoitzak, esaterako, kalte asko egiten du. Gaur egun hori asko ematen da. Errelebo kontratua egiten da, baina sartzen den berriak ez ditu baldintza berak, ez du antzinatasunaren araberako hitzarmena.
A.Z.: Guk hori araututa dugu, oso garrantzitsua da. Eta ez da zerutik erori, sindikatuak egindako borrokarengatik lortu dugu, baita Gipuzkoako Hitzarmenaren blindatzea ere. Sindikatuak emandako babesa eta aholkularitza ezinbestekoak dira erasoei aurre egiteko.
Gazte askok bizi duten egoera da ere, aldi baterako laneko enpresen bidez lortzen dutela lana. Zer esango zenieke gazte horiei?
P.I.: Esan baino gehiago, egitea da garrantzitsua; LABek eredu izango den militantzia behar du. Esatearekin bakarrik ez du balio, enpresan eredu izan behar zara. Beti ikusi dira sindikatutik enpresan sartu eta pixkana-pixkana mailaz igotzen joan direnak. Hori ez da eredugarria.
Gazteei ezkerreko prestakuntza ideologiko gutxi nabaritzen diet eta ez da beraien kulpa. Nahiko galduta ikusten ditut, eta ez dira gu baino gutxiago, ezta gutxiagorik ere. Bere istorioaren ondorioa da.
Aldi baterako laneko enpresak aipatu dituzu eta niretzako minbizia dira. Enpresa askotan, gurean bertan, ez dituzte langile horiek onartzen. Enpresak langile horiei enpresa-hitzarmen bat egitera behartu behar ditugu.
A.Z.: Gazte horiek seguruenik ez dute lana topatzeko beste aukerarik izango, beraz, beraiei baino, enpresa horretako langile eta enpresa-batzordeko kideei esango nieke lan hitzarmenean jartzeko enpresa horretan ez dutela inor ABLE bidez hartuko. Guk horrela dugu jasota.
P.I.: ABLE bidez sartzen diren langileez gain, zerbitzuak emateko azpikontratatutako langileek ere (garbiketakoak, atezaintzakoak...) baldintza txarretan egiten dute lan.
Nola ikusten duzue etorkizuna?
M.B.: Egoera okerrera doan heinean jendea gehiago mobilizatzen da, hori esan ohi da. Nire ustez egunen batean egoera honi buelta emateko aukerak daude. Jendea konturatuko ote da horrela ezin dela jarraitu. Gure garaian ere egoera txarretan mugitzen ginen gehien, egoerak behartuta edo. Erosotu egin gara, hori da arazoa.
Baina kontraesana da hori... egoera larriagotu da eta erosoago gaude?
A.Z.: Tristea da jendea mugiarazteko azkenekotan egon beharra.
P.I.: Ahulek mugitu dute gizartea beti, arazoak dituztenek. Belaunaldi berriak oso prestatuta daude, LABen bertan ikusten da hori eta nik uste horrek denborarekin emaitzak emango dituela.
Langileria gizartearen erdigunean kokatzen duzue, ezinbestekoa al da aldaketa emateko?
A.Z: Horregatik da garrantzitsua sindikatua, langileria antolatu eta egoerari buelta emateko.
P.I.: Gizartea osatzeko langileen lan baldintzak onak behar dute izan. Herri ikuspegitik landu behar dira gai hauek. Gizartea ereduen atzetik mugitzen da, eredua sortu behar da. Batasun sindikalak ere eragin handia du. Denak gara lankide, batasuna ezinbestekoa da. Hitzarmen orokorrik gabe gaude, batasunik ez delako lortu.
M.B.: Batasun eza horren atzean alderdikeria dago. Zurrunbilo honetan langileak galduko du.
P.I.: Niretzako eredua da garrantzitsuena. Pertsonak badu bere pisua, baina garrantzitsuena eredu sindikala da.
M.B.: Datuak ere hor daude, eskualde honetan LABek lortu duen ordezkaritza, %43koa, oso garrantzitsua da. Taldean lan egin dela esan nahi du horrek, oso positiboa da.
Tolosaldea, zerbitzuen eskualdea?
Eskualdean eman den bilakaeraz ere hitz egin dute Alber Zabalak, Mikel Balerdik eta Pello Iriartek. Tolosaldean industria jaitsi eta zerbitzuen eskaintza nagusitu dela diote. «Behar bada jada ez dago beste erremediorik, baina nire ustez hori ez da bidea. Langileak ez badu enpresan lan egiten, ez du dirurik eta ez du zerbitzurik kontsumituko... Turismoak ekarriko du zerbait, baina atzera pauso bat da», esan du Balerdik. «Industria eta lan kalitatea jaitsi dira eta hori kristoren galera da», gehitu du Zabalak. Iriartek 1980ko hamarkadan papergintzari bultzada emateko aukera egon zela gogoratu du, papergintzaren inguruko klusterra osatzeaz hitz egin zen, baina ez zen gauzatu, «gaur egungo egoera bestelakoa izango litzateke proiektua gauzatu izan balitz», esan du. «Erakundeek ez zuten horren aldeko apusturik egin eta horrek papergintzaz gain, metalgintza ere mugituko zuen», gaineratu du.