Torturaren argietatik itzaletara

Joxin Azkuek aurkeztu zuen mahai ingurua eta Maribi Arregi izan zen hitza hartzen lehena. "Argi geratu da beraien gezurrak gure egia baino gehiago balio duela", esan zuen Joxe Arregiren arrebak.

Duela hogeita hamahiru urte hil zuten Joxe Arregi zizurkildarra. 1981eko otsailaren 4ean bi etakide atxilotu zituztela jakin zen, baina, atxilotuen izenik ez zuten ezagutu hilaren 6ra arte. Zekiten bakarra bietako bat zauritua zegoela zen. Bederatzi gau eta egun torturapean igaro ostean, eta Arregiren egoera «penagarria» zela ikusirik, Carabancheleko espetxeko erietxera eraman zuten. Espetxera heldu zenean, funtzionario batek «birrinduta» heldu zela aitortu omen zuen. Arregik ere jada ezagunak egin diren hitzekin azaldu zuen bizitakoa: «oso latza izan da». Hurrengo egunean, egoera larria zela ikusirik erietxe zibil batera zeramatela hil zen. 30 urte zituen. Horregatik, Joxe Arregiren heriotzaren urteurrenean, gaurko egunean, torturaren aurkako eguna ere bada.

Zizurkilen urtero gogoratzen dute Joxe Arregiren heriotzaren urteurrena, eta aurtengoan aste oso bateko egitaraua prestatu dute gai honen inguruko arlo ezberdinak ukitzeko. Astelehenean eman zioten hasiera aste honi. Atxulondo kultur etxean, Mikel Egibar preso zizurkildarraren eta torturak jasandakoaren margolanen erakusketa irekiz. Ekitaldi nagusia, berriz, igandean, hilaren 16an egingo da, 13:00etan, Elbarren plazan, Torturaren egia: itzaletik argira lelopean.

Hala ere, aste guztian zehar hitzaldi eta emanaldi ezberdinez gozatu ahal izan da eta izango da. Dudarik gabe, jendetsuenetako bat izan zen asteartean, Joxe Arregi kasua gogoratuz izenpean Maribi Arregik Joxe Arregiren arrebak, Pako Etxeberriak Aranzadi zientzia elkarteko presidenteak eta Iñaki Egañak Euskal Memoria fundazioko lehendakariak eskaini zuten hitzaldia. Kultur etxea lepo beteta zegoela, torturaren inguruko hiru ikuspegi ezberdinen inguruan mintzatu ziren.

Maribi Arregik, Joxeren arrebak, hunkiturik azaldu zuen familiak bizi izan duen egoera. Joxe pertsona «berezia» zela azpimarratu zuen, «beti laguntzeko prest» zegoena. Anaia hil zela «kalean» jakin zuen eta senide bat egoera horretan galtzea «oso gogorra» dela azpimarratu zuen. Arregi torturatu zuten polizien aurkako epaiketaren ostean, berriz, «amorrua» sentitu zuen. «Beraien gezurrak gure egiak baino gehiago balio zuela» sentitu zuten.

Pako Etxeberria forenseak ikuspegi osoago bat eskaini zuen. Orokorrean, torturaren gaia landu zuen, Joxe Arregiren garaiko tortura kasuetatik hasi eta garai berriagoetako kasuetaraino: 2008ko urtarrilean atxilotuak izan ziren Igor Portu eta Mattin Sarasolaren kasuak aipatuz. Bereziki azpimarratu nahi izan zuen «tortura gehien ezkutatzen den krimena» dela.

Iñaki Egañak, Euskal Memoriako lehendakariak, Euskal Herriak torturatuak izan diren hamar mila pertsonen izenak bilduak dituztela azaldu zuen. Eta kasu guzti hauetan egondako «inpunitatea» azpimarratu; baita Arregiren kasuan egon dena ere. Torturaren ondorioz hildakoak izan diren hamazazpi kasuetan, «ez da inputaturik egon, zizurkildarraren kasuan izan ezik». Baina, kasu honetan ere lau hilabetera zigortuak izan ziren bi inputatu besterik ez ziren egon. Joxe Arregi hil ondoren Zizurkilen bertan ateratako argazkien ondorioz, bost polizia atxilotu zituztela ere gogorarazi zuen, baina, hauek ere otsailaren 23an, Espainian izan zen estatu kolpearen egunean, askatuak izan ziren. Egun haietako elkartasun «izugarria» ere azpimarratu zuen: Carabanchelen zeuden preso politiko guztiek gose greba burutu zuten eta Hego Euskal Herri osoan greba orokorra izan zen. Aurkako jarrerak ere izan ziren, ordea. Ekainean, Zizurkilen bertan Arregiri egindako omenaldian jarritako monolitoa «Guardia Zibilak apurtu» baitzuen. «denon aurrean».

Arregik, Etxeberriak eta Egañak hain konplikatua den gai honen inguruko argi itzalak azaldu zituzten. Eta atzo gaia jorratzen jarraitu zuten, 120 horas, tortura contra Euskal Herria dokumentalaren ostean, Lorea Bilbao Torturaren Aurkako Taldeko kidearekin eta Idoia Muruaga Egiari Zor-eko kidearekin solasaldia izan zen. Igandera arte, beraz, torturaren salaketa egiten jarraituko dute Zizurkilen.