Monsieur leCrêpe goitizenarekin lehen abesti bilduma ondu du Juantxo Arakama Biurrun (Tolosa, 1989) rap kantariak: Venta Aundi. Biniloan gorpuztu ditu argitara eman gabeko lau abesti, eta aurretik emandako MLC kanta. Dagoeneko entzungai —eta eskuragarri— daude Interneteko hainbat euskarritan, Spotifyn ez beste. Jendaurrean Tolosako Iparra [aurretik, Iruña] tabernan aurkeztu zituen abestiak, eta leku berean erantzun ditu galderak.
Nola deskribatuko zenioke lana oraindik entzun ez duen norbaiti?
Lan motz bat da, ez da hogei minutura iristen. Lau abesti eta bi interludio ditu. Biniloan atera dugu, eta erosten duenak topatuko ditu: A aldean, oraintxe aipatu dudana; eta, B aldean, aurretik argitaratu nuen MLC abestia eta horren a capella bertsioa. Balioa eman nahi nion abesti horri ere, oraindik ez baita atera formatu fisikoan.
Musika aldetik, MLC abestian hasitako ildoan dator. Boom bap estiloko rapa da gehienbat, 90 BPM inguruan aritzen gara errimatzen, batzuetan motelxeago agian, baina hortxe. Oraingoan jendeak estribilloak entzungo ditu [barrez]. Baseak ekoizle berak egin ditu, Ypsenek, eta soinu aldetik ere antzekoa da.
Gaietan ere aurreko ildoetatik jarraitu duzu.
Bai, gaiak askotarikoak dira. Rap kantariok hitz asko idatzi behar ditugu abesti bat betetzeko, eta gai askotatik tiratzen dugu; batzuk polemikoagoak dira, beste batzuk ez hainbeste… Badaude, baita ere, nire bizitza pertsonalarekin lotura estua duten gauza batzuk —metaforikoki—. Terreno guztietan ibili gara, beti bezala.
Kritika da ezaugarri bereizgarrietako bat.
Gure estiloak —rap eta reggae— kritika bat dira bere horretan. Garaiko gizartearen erantzun bezala jaio ziren, eta kritikotasun handia dute izaeran. Iruditzen zait gauza batzuk esan egin behar direla, edo nik, behintzat, esan nahi ditudala. Zentzu horretan, ez diot muzinik egiten kritika egiteari; ezta autokritikari ere.
Aipatu izan duzu 'Venta aundi' ez dela leku fisiko bat, dekadentziaren inguruko ideia bat baizik.
Venta Aundi izena jarri nion izen bera daraman abestia idatzi nuenean. Giroa edo lanaren testuingurua kokatzen ditut abesti horren bukaerako audio batetik abiatuta. Audio hori zoragarria iruditzen zait; Bentaundiri buruz hitz egiten du bederatzi segundotan.
Dekadentziarena baino gehiago azaleratu nahi nuen gauza zaharrek duten balioa. Zahar izate horrek ez duela zertan txarra izan edo horrelako zerbait. Leku dekadenteek egiatik ematen didate asko.
Adibidez, gaur egun tabernekin lotuta, denak igualak iruditzen zaizkit. Iruditzen zait toki guztietan musika bera dagoela; azken aldian baita txosnetan ere, zoritxarrez. Venta Aundi zoritxarrez itxita dago, baina badauzkagu oraindik eusten ari diren egiazko toki batzuk.
Zahartzaroaren aldarrikapen moduko bat, hortaz?
Hori da, bai. Ni ere urteetan aurrera noa, eta ez naiz beti gaztea izango. Izatez, neure burua ia zahar bezala dut. Baina ez zait iruditzen hori txarra denik; zaharra izatera iritsi egin behar da, eta horrek meritua du. Gazte izatetik denok pasatzen gara, eta zahar izatera ez da mundu guztia iristen, zoritxarrez.
Eta hori musikara eramanda: guk ez dugu ezer berritzailea egiten bere horretan; estilo aldetik ez gara abangoardistak. Ahalegina egiten dugu egiten duguna ondo egiteko, eta ez hainbeste abangoardia izateko.
Testuinguruarekiko ikuspuntu ilun bat ere suma daiteke?
Bai, agian hori adieraz lezake. Baina ezkortasuna ez da ezkortasunean bukatzen; baizik eta izan nahi du xaxatzeko modu bat, alarma pizteko saiakera bat. Esperantza badaukadalako gauzak aldatu daitezkeela; eta iruditzen zaidalako jendea batzen eta antolatzen denean gauzak alda daitezkeela.
Baina, horretarako, nik uste aurrena alarma pixka bat piztu behar dela, eta jendeari adierazi arazoak non dauden edo zeri egin behar diogun kritika.
Lau abestien artean 'Venta Aundi'-k badu tonu ezberdin bat.
Venta Aundi abestian, finean, —metaforatik, baina— neure buruaz ari naiz. Denbora guztian eta neure buruarekin oso kritiko. Abesti iluna da, bai. Baina zahartasunari muzin egiten ez diogun bezala, iluntasunari-eta ere ez.
Iruditzen zait arteak orokorrean —eta musikak kasu honetan— ezin duela beti izan zerbait atsegina edo mundu guztia kontentu uzteko zerbait. Bilatu behar du, baita ere, jendeari pentsaraztea edo nolabait barrutik mugiaraztea; eta batzuetan hori egin daiteke —zer dakit— beldurra edo tristura bezalako emozioak adieraziz. Horiek ere balio handia dute artearen eta adierazpen artistikoen barruan.
Neke bat ere suma liteke?
Bai, nekea aspalditik [erdi barrez]. Orokorrean nik uste gizarte osoa dagoela nekatuta; bizitza erritmo hauek mantentzea oso zaila delako eta… Fisikoki eta mentalki xahututa uzten gaituelako.
Hala ere ni oso motibatuta nago honekin; eta Juantxo, agian, egon liteke nekatuta, Monsieur leCrêpe ez [irribarrez].
Urtebete pasatxo daramazu Tolosatik kanpo bizitzen. Lekualdatzeak eragin al du sortzeko prozesuan?
Eraginik bere horretan ez du eduki. Abestiak egiteko modua beti da berbera nire ustez: ez dago modu zehatzik [barrez]. Nik, normalean, base baten gainean idazten dut eta horrek gidatzen nau. Gaiak ere flow-aren arabera-eta lantzen ditut.
Egia da islatu dudala Handsome izzy-n, batez ere, eduki aldetik. Baina sortzeko prozesua edo abestiak egiteko modua ez da aldatu.
Zeure buruarengan sumatzen al duzu bilakaerarik?
Badago bilakaera bat. Estilo aldetik-eta entzuleak hobeto esango du, nik objektibotasuna erabat galtzen baitut horretan. Esango nuke orain askoz filtro gehiago pasatzen dituela argitaratzen dudanak; batez ere, kalitate aldetik.
«Nire intentzioa beti izan da entzutea gustatuko litzaizkidakeen abestiak egitea»
Nire intentzioa beti izan da entzutea gustatuko litzaizkidakeen abestiak egitea. Gero eta gertuago sentitzen naiz hortik; eta hori ere entzuleak epaituko du hala den edo ez. Baina zaila da, haiek ere ez baitakite zehazki nik zer entzun nahiko nukeen [barrez]. Nabaritzen dut abesti bat bukatutzat ematea gero eta gehiago kostatzen zaidala; baina nire ustez hori ona da.
Filtroena aipatu duzunez, beste elkarrizketa batean esan zenuen iraganeko Juantxori filtro gutxiago izatea gomendatuko zeniokeela.
Bere burua gutxiago autozentsuratzeko esaten nuen. Askotan esaten zait egurra banatzen dudala, edo oso hater-a naizela. Bada, sentsazioa daukat askotan motz geratzen naizela. Agian abilagoa izaten saiatu beharko nuke gauzak esateko moduan. Oso kritikoa izango naiz bilduma honetan, baina panorama ikusita askoz ere egur gehiago eman daiteke, zalantzarik gabe.
Abestiak ez dituzu argitaratu Spotifyn. Zer dela eta?
Argitu nahi dut ez dudala bizi koherentzia ariketa bat bezala. Bertatik abestiak kentzearen arrazoia da Spotify zuzenean inplikatuta dagoela Palestina jasaten ari den genozidioan. Badakigu beste plataforma asko ere inplikatuta daudela, baina Spotify da mundu osoan erabiliena; monopolioa du. Inork ez du geratu nahi hortik kanpo; eta musika guztia entzun nahi baduzu edo erreferentzia guztiak leku bakarrean izan, hori da tokia.
Horrez gain, nazioartean antolatuta dago Israelen aurkako boikot kanpaina bat —2023ko urriaren 7a baino askoz lehenagotik— eta iruditzen zait boikot horrekin bat egin behar dugula artista bezala. Are gehiago, boikot horrek fokua Spotifyn jarri du. Eta gehitu horri Euskal Herrian ere badagoela mugimendu bat antolatuta —Musikariak Palestinarekin— eta haiek ere fokua Spotifyn jarri dutela.
Barrutik borrokatzeko estrategiak aldarrikatu dituzte hainbatek.
Puntu bateraino eros ditzaket; baina iruditzen zait askoz eraginkorragoa dela —mediatikoki, besteak beste— artista handiak hortik ateratzea. Jakina, ni bakarrik ez naiz inor Spotifyri aurre egiteko, baina mundu guztia animatu nahi dut mugimendu bera egitera; batez ere, oihartzun handia duten artistak, baita Euskal Herrikoak ere.
«Ni bakarrik ez naiz inor Spotifyri aurre egiteko, baina mundu guztia animatu nahi dut berdina egitera»
Iruditzen zaidalako alde egitea askoz eraginkorragoa dela zentzu askotan: mediatikoki, presioa egiteko, boikotarekin bat egiteko... Ez pentsa, niri ere ez dit graziarik egiten nire musika Spotifytik kentzeak, badakidalako mundu guztia hor dagoela eta entzunaldi pila bat galduko ditudala. Baina iruditzen zait eraginkorrena oraintxe bertan boikot horrekin bat egitea dela.
Abesti batean airean uzten duzu galdera: «'Artistilla' baten papera zein da?».
Komunikabideek, irrati programek eta halakoek filtroak jartzen dituzte; baita Spotifyk ere. Aukeraketa bat dago hasieratik: zein musika jarri eta zein ez; edo zeini eman ikusgarritasuna eta zeini ez. Eta nire ustez hor joera politiko oso argi bat dago: bai Spotifyn, bai euskal komunikabideetan zein gainerakoetan.
Niri kritika egitea ateratzen zait, baina hor badago algoritmo —eta baita hori existitu aurretik ere— edo filtro bat, eta politikoa da. Ageriagoan edo modu disimulatuagoan, baina erabakia politikoa da, noski.
Arteak —kasu honetan, musikak— beti izan behar al du funtzio aldarrikatzailea?
Arteak ukitu egiten gaitu barrutik: onerako zein txarrerako. Hunkitu egin gaitzake, baina baita haserretu ere. Aipatutako algoritmo politiko edo filtro horiek bakarrik uzten dute pasatzen musika erosoa, atsegingarria; deserosoa dena bazter batean uzten dute. Ez dakit esaten musikak beti aldarrikatzailea izan behar duen ala ez, baina arteak funtzio askatzaile bat bere horretan, iruditzen zait baietz.
Ez zait iruditzen abesti guztietan aritu behar dugunik kritika sozial bat egiten, edo uneoro gauzak aldarrikatzen. Txikikeriei buruz ere hitz egin dezakegu. Ez diot egozten musikari funtzio soilik aldarrikatzaile bat. Gertatzen dena da gaur egun dagoen panoramarekin igual hasi behar dugula hori exijitzen, justu aurkakoa ari delako gertatzen.
Artista lotu daiteke mugimendu politiko batekin?
Nire ustez artistak berak esan behar du hori. Badaude artistak, zeinak zuzenean konprometitzen diren mugimendu politiko batekin. Mugimendu politiko bat aipatzean zertaz ari garen ere zehaztu beharko genuke: alderdi politiko bat den, asanblada zehatz bat, ideologia bat… Ez dakit egin behar den edo ez.
Pentsatzen dut adierazpen artistikoak publiko egiten dituen orok libre izan behar duela; eta eskubide osoa izan behar duela, baita ere, hanka sartzeko. Anarik esaten du: «Estropezuak ere pausoak dira azken finean».
«Ikusten dut gauzak ez doazela ondo, eta antolatu egin behar dugula geure burua»
Ez diot exijitzen inori mugimendu politiko baten parte izatea. Izatez, ez diot ezer exijitzen artista bati: libre izatea bakarrik. Kontzertu bat ikustera joaten naizenean musikari horri exijitzen diot benetan egitea nahi duena; niri gustatu ala ez. Konplexua da, jakina, klase interesak ere sartzen direlako tartean. Eta ez da gauza bera, inondik inora ere, klase batekoa izatea edo klase kontzientzia izatea. Ez diot inori ezer exijitzen, baina herritar bezala ikusten dut gauzak ez doazela ondo, eta antolatu egin behar dugula geure burua; eta erantzunak ematen hasi.
Abesti berriak jendaurrean behin kantatu dituzu. Nolakoa izan zen?
Oso ona, ikaragarria. Hasieran ez nuen kontzerturik eman nahi, iruditzen zaidalako lan oso motza dela, eta ez daukadala material nahikoa Monsieur leCrêpe bezala kontzertu solido eta luzexeago bat emateko.
Baina Moises no duerme rap kantariak eman zidan aukera bi kontzertutan haren aurretik aritzeko, eta oso kontestu egokia eta goxoa iruditu zitzaidan. Aurrekoan Iruñean oso gustura aritu ginen eszenatoki gainean; Herri Gerrillakoekin aritu nintzen, eta asko babesten naute. Aspaldi ez bezala gozatu nuen: jendeak hitzak abesten zituela ikusi nuen, eta oso-oso gustura egon ginen. Orain, berriz, Dabadabakoa geratzen da, abenduaren 11n. Lehena zoragarria izan zen, eta bigarrenari ez diot gutxiago eskatzen.
Kanta batetik besterako trantsizio horietako batean hitz batzuk abesten dituzu, zeinak gero ez dauden argitaratutako bilduman. Eduki gehiago daukazunaren seinale?
Hor hitz batzuk daude, bai [erdi barrez]. Glaukomakoak behin lokalean ari ginen denbora pasa, eta bota nuen idatzita daukadan testu baten zati bat, beste base baten gainean... Gorka du.midi da skit horien egilea; Donostiako nire lagun bat, sekulako talentua du. Audio batzuk pasa nizkion, eta horiekin magia egin du. Zati horietako bat hartu zuen, zeina etorkizunean —hemendik ez oso urrutira— aterako den lan batean egongo den [irribarrez].
Hortaz, lanean jarraitzen duzu?
Bai, bai; oraindik badaukat lana egiteko, tope! Zenbait proiektu ditut bukatzeko, zeinak oraindik bizpahiru urte emango didaten, seguru. Gainera, gero eta gehiago preziatzen dut lokaleko lana: oso gustura egoten naiz idazten edo baseak entzuten... Eta, horixe, luzerako dudan zerbait da.