Urtea bete aurretik etorri zen Tolosara bizitzera Kauri Ximon Jauregi (Caracas, Venezuela, 1994). Hala ere, azken hilabeteotan Berlinen bizi da, bertan lana egiten baitu, aurretik filmak zaharberritzen, eta orain filmak digitalizatzen. Aurtengo Donostiako Zinemaldian ere lan egin du, arlo teknikoan.
Nolatan murgildu zinen zinemaren arlo teknikoan?
Kazetaritza ikasi nuen, baina ez dut sekula lan egin kazetari gisa. Ikus-entzunezko munduan sartu nintzen, eta hori izan zen ni liluratu ninduena. Orduan, Madrilera joan nintzen zinema ikastera. Han, zinema dokumentala eta zinema muntaia ikasi nuen. Ondoren bideo editore gisa hasi nintzen lanean, Morgancrea enpresan, eta Zinemaldirako, Tabakalerako eta San Telmo Museorako lanak egiten nituen, besteak beste.
Niri beti gustatu izan zait zinemaren materialtasuna. Elias Kerejeta Zine Eskolan Artxiboa izeneko masterra dago. Editore bezala ari nintzela lanean, eskolako zuzendaria den Karlos Mugirori elkarrizketa egiteko zortea izan nuen, eta eskola erakutsi zidan. Bertako lanak eta filmak nola zaharberritzen zituzten erakutsi zidan, eta orduan jabetu nintzen hori egin nahi nuela: pelikula zaharrekin lan egin, zinemaren teknologiaren arloan sakondu... Izena eman nuen, aukeratu ninduten eta lana utzi nuen. Hori izan da nire lan ibilbideko saltorik handiena eta garrantzitsuena, eta baita politena ere.
Zer ezberdintasun dago bideogintzaren eta filmak zaharberritzearen artean?
Ikus-entzunezkoaren etapa ezberdinak dira. Esparru berean gaude, ikus-entzunezkoan, baina tratamendua ezberdina da. Urteetan zehar produkzio izugarri handia izan da zinemaren munduan, eta pelikula hauek formatu fisikoan daude, formatu fotokimikoan. 90eko hamarkada arte, pelikula gehienak, proiekziorako zirenak, zelulosazko azetato materialean egiten ziren. Material hori biodegradagarria da, eta desegin egiten da ez bada ondo kontserbatzen. Gero eta gehiago proiektatuz gero, prozesu horrek filmak matxuratu egiten ditu: marrak sortzen zaizkio, kolorea joan egiten da... Materialtasun prozesu hori guztia lantzen dugu guk. Prozesu oso luzea eta nahiko garestia da.
Zer lan egiten duzu zehazki?
Guk zaharberritze digitala egiten dugu. Lehenengo, filmak aztertu egiten ditugu, begiratu zer egoeratan dauden, puskatuta dauden edo ez. Lehenengo fasea izango litzateke pelikulak fisikoki konpontzea edo behintzat hurrengo prozesua aguantatu dezatela, hau da, digitalizazioa. Horretarako makina batean sartu behar dira, eta ondo egon behar dira, puskatu ez daitezen. Eta prozesu hau kritikoa da, pelikula horiek, behin prozesua eginda, artxibatu egingo direlako eta ez dutelako bestelako prozesurik izango. Horrelako lanketa bat izango duten azken aldia izan daiteke, beraz, oso zehatza izan behar da, azken kopia eta erresoluzio onena duena izango delako.
Behin pelikula digitalizatuta dagoenean, beste departamentu batera pasatzen dugu, errestaurazio digitala izenekoa. Hor gure lankideek, software berezi batekin, marrak eta matxurak kentzen dituzte. Hautsa ere kentzen dute; hori izaten da gure arerio nagusia. Gero, kolorearen errestaurazioa egiten zaie. Pelikula asko gorrixka bezala geratzen dira, eta kolorea berreskuratu egiten dute.
Zaharberritzearen helburua da pelikula bere momentu originaletik ahal den gertuenera eramatea.
Pelikula zuri-beltzean bada, guk ez diogu kolorerik jartzen. Hori beste gauza bat da, hori sormen prozesu bat baita.
Lan hori Berlinen egiten duzu, beraz.
Orain geldialdi moduko batean gaude. Ni Berlinera urtarrilean joan nintzen, eta ekainera arte zaharberritze prozesuaren digitalizazioa egiten egon nintzen. Baina Alemanian krisian daude, asko murriztu da pelikulak zaharberritzeko ematen zen diru laguntza, eta ni nengoen enpresa horrek itxi egin behar izan du. Beste enpresa batera joan gara hainbat; laborategi fotokimiko bat da, Alemanian dagoen bakarra, eta Europan dagoen gutxienetakoa. Enpresa honetan digitalizazio prozesua egiten ari naiz, baina ez gara ari pelikulak zaharberritzen. Produkzio berrietan gaude, hau da, pelikulak gaur egun 16, 35 edo 8 mm-tan grabatzen dituzte, eta gero guk errebelatu eta digitalizatu egiten ditugu. Ni hori egiten ari naiz, baina enpresa hau orain pelikulak zaharberritzeko departamentua sortzen ari da, eta zorte pixka batekin, urtarrilean edo otsailean berriz ere lan horretara bueltako naiz. Enpresa pribatuak dira, eta bezeroak erakunde publikoak dira, artxiboak eta zinematekak.
Gehien gustatzen zaizuna zaharberritzea da?
Bai, hori da. Eta enpresa honetan lanean ez nagoenean, beste lagun batzuekin lan egiten dut pelikulak zaharberritzen. Orain, besteak beste, Peruko pelikula batzuekin ari gara. Horretan aritzen gara, pelikulak erreskatatu nahian. Prozesuak gure kabuz egiten ditugu, baina ez dugu ez dirurik ezta denborarik ere beste enpresan lortzen ditugun emaitzak lortzeko. Azkenean, saiatzen gara pelikula hauek plazaratzen, ahaztu ez daitezen.
Norbaitek eskatuta aritzen zarete edo zuen kasa?
Erdibideko zerbait izaten da. Iaz, Maria Barearen Antuca pelikularen zaharberritzea egin genuen, Peruko Warmi kolektiboarekin batera. Kolektibo hori Maria Barearen pelikulak zaharberritzeko eta gordetzeko sortu zen. Antuca pelikula hainbat lekutan eta zinemalditan erakutsi da. Bere beste bi film labur ere zaharberritu ditugu. Gai feministak lantzen ditu, denuntzia moduan.
Zergatik ari zarete horretan?
Antuca pelikularen kasuan, bertan salatzen direnak gaur egun ere gertatzen dira. Bestalde, oso polita da prozesu hau, lan duin bat eginez, pelikularen beraren duintasunari eusten saiatzen garelako. Pelikula hauek badute nolabaiteko urgentzia beraien mezuan. Antuca-k etxeko emakume langileen egoera erakusten du, eta aurkeztu dugun bakoitzean, etxeko emakume langileak pelikula ikustera joan daitezen saiatu gara. Lan horrek badu itzulera bat, horrek betetzen zaitu.
Zer gustatzen zaizu zaharberritze prozesutik?
Abentura puntu bat ere baduela. Adibidez, pelikularen kopia bakarra lortzen duzunean; altxor moduko bat da. Hor adrenalina sentitzen duzu. Izan dezake puntu fetitxista bat ere, baina oso polita da, bat-batean oso gauza bereziak topatzen dituzulako. Bestetik, asko gustatzen zait zinemaren teknologia. Kamera zaharrekin eta film zaharrekin ibiltzea pila bat gustatzen zait, ume txiki bat bezala ibiltzen naiz. Artxiboan eta pelikulak zaharberritzen zaudenean, zinemaren esparru guztiak jorratzen dituzu. Nire profila gehienbat teknikoa da, baina baliteke beste lankide batzuk pelikulari buruzko ikerketa bat egitea, eta hori oso berezia izaten da. Orduan, pelikulari buruz ikasten duzu, pelikularen testuinguruari buruz, eta hor istorioak sortzen dira. Beraz, detektibearena egitea da, baina gela baten barruan. Zinema arte kolektibo bat da, eta aukera ematen du jendea ezagutzeko eta lagunak egiteko. Hori ere asko gustatzen zait. Esparru honetan oso jende gutxi ibiltzen gara, eta pasio handia dago. Elkartasun eta laguntasun handia dago, nire esperientziatik abiatuta behintzat.
«Pelikularen kopia bakarra lortzen duzunean, altxor moduko bat da; hor adrenalina sentitzen duzu»
Euskal Herrian badago filmen zaharberritzea egiten duen enpresarik edo erakunderik?
Zoritxarrez ez dago hori egiten duten enpresa pribaturik, eta pena bat da. Espainian ere ez dagoela esango nuke. Zaharberritze prozesuaz arduratzen direnak filmen artxiboak dira, eta Euskal Herrian Euskadiko Filmategia dugu. Madrilen Espainiako Filmoteka dago, Katalunian bertakoa, eta abar. Ez dira enpresa pribatuak, eta Euskadiko Filmategiak egiten dituen zaharberritze guztiak, edo garrantzitsuenak behintzat, Italiako enpresa batean egiten dituzte, esparru honetan onenetarikoa. Beraz, Euskal Herrian ez da lan hau egiten. Euskadiko Filmategian sekulako makinak dituzte, baina denbora eta ezagutza asko eskatzen du. Guk gure kabuz egiten genuen, Elias Kerejeta Zine Eskolak uzten zizkigun makinak erabiliz.
Eta nolatan joan zinen Berlinera?
Global Training beken bidez joan nintzen. Enpresekin egin nuen harremana, eta deialdian parte hartzeko eskatu nien. Azkenean, Berlingo enpresa horrek parte hartu zuen, eta gero, niri beka eman zidaten. Bertan egon nintzen enpresak berak porrot egin aurretik.
Donostiako Zinemaldian ere izan zara lanean.
Aurretik, hiru urtez egon nintzen Zinemaldian bideogintzan lan egiten, eta iaz deitu zidaten teknika sailean lan egiteko. Beraz, bi urte daramatzat alor horretan lan egiten. Filmen kalitate teknikoaren kontrola egiten dugu bertan. Pelikula guztiak ikusten dira, amaierako kredituak barne, eta azpidatziekin. Dena ondo dagoela gainbegiratu behar dugu; askotan, filmak Zinemaldia hasi baino pixka bat lehenago amaitzen dituzte, eta arazoak izaten dira: kodifikazioaren arazoren batek seta irudi arraroak sortzen dituela, edo azpidatziak gaizki daudela, edo hizkuntza zuzena ez dela... Gero, aretoan ere gainbegiratzen ditugu, filmak ondo proiektatuko direla egiaztatzeko. Bestalde, probak egiten ditugu zuzendariekin. Hamabost minutuz jartzen diegu filma, eta momentu zehatz batzuk erakusten dizkiegu, haiek gustura egon daitezen. Momentu horretarako dagoeneko filmak gainbegiratuta egoten dira.
Gertatu izan al zaizue zuzendariren batek esatea gaizki dagoela, eta ondo moldatzeko eskatzea?
Niri ez, baina gertatu izan da. Agian izan daiteke logotipo baten falta egotea. Gero, zuzeneko arazoak ere gertatzen dira. Aurten, Sail Ofizialeko pelikula baten estreinaldian, proiektorea gaizki zebilen. Kursaaleko K1 aretoan izan zen, eta horrelako saio garrantzitsuenetarako bi proiektore izaten dira. Bat izorratzen bada, bestea jartzen da martxan. Proiektore horiek enpresa batek errebisatu egiten ditu, eta proiektoreak eta aretoak kalibratu egiten dira, baita soinua ere, baina batzuetan horrelakoak gertatzen dira. Aurten 150 pelikula inguru eman dira, beraz, 500 edo 600 saio. Orduan, beti dago lekua akatsentzat. Baliteke uneren batean makina batek ondo ez funtzionatzea...
Gaur egun film guztiak digitalean egiten dira?
Ez, baina % 90 inguru digitalean egiten dira. Fotokimikoan egitea oso garestia da, eta orain dela 20 urteko makinak erabiltzen dira. Gaur egun fotokimikoan lan egitea erabaki estetikoa izaten da. Bestalde, digitalean nahi adina hartualdi egin ditzakezu, baina filmarekin kopuru jakin bat izango duzu. Muga horrek eramaten zaitu gauzak oso zehatz egitera, eta ez duzu akatsik egiteko tarterik.
«Gustatuko litzaidake Euskal Herrian bizitzea, eta arlo honetan lan egitea, baina ez da erraza»
Aurrera begira zer asmo duzu?
Lan hau oso leku espezifikoetan egin daiteke. Euskal Herrian Euskadiko Filmategian soilik egin daiteke. Esparru horretan jarraitu nahiko nuke, eta saiatuko naiz nire gainerako proiektuekin ere jarraitzen. Baina aukerak oso murritzak dira. Gustatuko litzaidake Euskal Herrian bizitzea, eta arlo honetan lan egitea, baina ez da erraza. Gainera, freelance bezala pelikulak zaharberritzea oso zaila da. Makinak oso garestiak dira, eta ez da irabazi handiak ematen dituen negozioa. Lana egiten dut pasioarengatik, eta ondo pasatzen dudalako. Beraz, ikusteke dago zertan ariko naizen etorkizunean.