Munduan zehar ibili arren, Beizama eta Tolosa bihotzean ditu Arantxa Gonzalez Laiak (Donostia, 1969). Aukera duen bakoitzean, nahi baino gutxiago, etxera itzultzen da Espainiako Atzerri ministro ohia. Bertan ditu familia, lagunak eta haurtzaroa nahiz nerabezaroa. Bisita horietako batean harrapatu dugu Topic-en. Hor da hitzordua, Uzturre Foroak antolatu dion elkarrizketaren aurretik. Txotxongiloen zentrora sartu orduko, txikitako lagun batekin egiten du topo: Iñaki Goikoetxearen King Kong erraldoiarekin. Bere begietan distira bat sumatzen da, haurtzarora bidaiatzen ari da, Beizamako eta Tolosako urte haietara. Berarekin bidaiatzea erabaki dugu.
Nolakoa zen Arantxa txiki hura?
Argitu beharra daukat Donostian jaio nintzela, eta gero, 6 urte Beizaman bizi izan nintzela. Harro esaten dut hori, niretzat formakuntza garai oso garrantzitsua izan zelako.
Aita Beizamako irakaslea zenuen, ezta?
Horrela da. Nire ustez, hor garatu nuen mendiarekiko eta landa-eremuarekiko maitasuna. Egun ere oso gertu sentitzen ditut. Ondoren, Beizamatik Tolosara joan ginen. 6 urtetik 18ra bertan bizi izan nintzen, unibertsitatera joan aurretik. Bizitzeko leku zoragarria da Tolosa. Bertatik irteten zarenean konturatzen zara zeinen ederra den, benetan. Urruntasunetik begira hasten zarenean, altxor handi bat dela ulertzen duzu: aldi berean hiri bat eta landa eremu bat da; ez du izugarrizko tamaina, baina beharrezko zerbitzu publiko guztiak eskura dauzkazu; Frantziatik eta Espainiatik oso gertu dago, eta hau ere bada oso Euskadi, azken finean, Euskadiren bihotzetako bat da. Ondorioz, aniztasun hori guztia leku oso txiki batean daukazu, eta horrek, Tolosari izugarrizko aberastasuna ematen dio.
Eta nolakoa zen, bada, Tolosan bizi zen Arantxa hura?
Kuxkuxeroa; jakin-min handikoa… beti izan naiz jakingura handiko pertsona bat; dibertigarria, niri ere parranda gustatzen zitzaidan, bai; inauterizalea; festazalea, gaupasak ere gustatzen zitzaizkidan [barreak]; ikastuna; lagunen laguna eta lagun askokoa. Kuadrillarekin beti Letxuga kalean egoten ginen, lurrean eserita, bizilagunak ernegatzen gure pipa azalekin. Horrez gain, munduan gertatzen zen guztia interes handiz jarraitzen nuen. Irakurtzea asko gustatzen zitzaidan, baita irratia edo telebista ikustea ere. Nik munduan gertatzen ari zen guztia jakin nahi nuen. Eta jakingura aseezin hori, hemen jaio zen, bai, Tolosan.
Garai hartan, noski, ez zegoen ez internetik, ezta mugikorrik ere. Nondik jasotzen zenuen informazioa?
Garai hartan, adibidez, Le Monde Diplomatique erosteko aukera genuen Donostian, Frantziatik gertu zegoelako. Frantziako irratia etxetik entzuteko aukera ere bagenuen. Ez da ahaztu behar diktadura batean jaioa naizela, eta diktaduran bizitakoa. Gauza asko iristen ziren hona, kokalekuagatik bakarrik. Ondoan demokrazia bat geneukan, oso gertu, eta horri esker informazioa jasotzeko aukera genuen. Eta gero, demokrazia iritsi zenean, ordura arte ez genituen beste iturri batzuetarako sarbidea izan genuen. Niri orain esaten didatenean demokraziak hain onak ez direla, agian, autokraziak hobeak direla… nik badakit zer den diferentzia hori ikustea, bizitzea. Ez nuke hara itzuli nahiko. Baina garai hura bizitzea tokatu zitzaidan, eta egia da, orduan, informazioa eta ezagutza lortzeko muga asko zeudela. Aldi berean, gure etxea liburuz beterik zegoen. Aita irakaslea zen, izeba eta osaba bat ere bai, ondorioz, liburuak alde guztietatik etortzen ziren.
Beizaman aurrena, ondoren, Tolosan. Zein hizkuntzatan moldatzen zinen?
Etxean, gazteleraz; ingurunean, euskaraz, eta txiki-txikitatik, hizkuntza askotan. Nire gurasoek, batez ere amak, hizkuntzei balio handia ematen zien. Sei urte nituela, Tolosan, ingelesa ikasten hasi nintzen. Ondoren, alemana, eta eskolan, frantsesa. Ama obsesionaturik zegoen. Berak txikitan ezin izan zituen hizkuntzak ikasi, eta guk aukera hori izatea nahi zuen. Eta eskerrak. Horrek ate asko zabaldu dizkit munduan zehar. Besteak euren hizkuntzan ulertzea, eurekin modu horretan konektatzea, aberastasun izugarria da. Aniztasun hori, aberastasuna da.
Gurasoak aipatu dituzu. Nolako familia zen zuena?
Garaiko klase ertaineko familia bat. Normala. Bi anai dauzkat, hiru ginen, beraz. Futbola gustatzen zitzaigun, kirola orokorrean. Ez dakit, aurrera atera nahi genuen familia normal bat ginen.
Aita irakaslea, eta ama?
Tolosara etorri ginenean amak liburu-denda bat ireki zuen, Kale Nagusian, Umeentzat izenekoa. Uste dut Tolosako ikasle guztiak, garai haietan, bertatik pasatu zirela. Eskolako materiala, eskola liburuak, jostailuak, liburuak… liburuak, liburuak eta liburuak saltzen genituen. Nire bizitzan liburuak oso garrantzitsuak dira. Gaur egun ere, ditxosozko liburu elektroniko horiek baino, nahiago ditut betiko liburuak.
Hiru seme-alaba zineten, zu tartekoa?
Ez, zaharrena, eta nabaritzen da: gehien agintzen zuena nintzen. A ze garaiak! Bizitza ere desberdina zen. Eskolatik atera eta goiko baserriko lagunarekin Beizamako ez dakit nora joaten zinen. Gurasoek ez zekiten nora, zuk ere ez zenien esaten. Bat-batean arratsaldeko seiak eta etxean galdezka, non sartu zaigu hau? Bila hasten ziren… Nire anaia ni baino bihurriagoa zen, gauza arriskutsuegiak egitea gustatzen zitzaion. Baina haur normalak ginen, aldatzen ari zen herrialde batean. Zinea izugarri gustatzen zitzaigun, eta Topic-en sarreran King Kong ikusi dudanean…
Zure txikitako laguna.
Nire lagun King Kong. Igarondoko zineman ikusten nuen. Gaur ez dago zinema hori; gaur ez dago Tolosa hori. Tolosa oso industriala zen, oso zikina eta kutsatua, baina aldi berean indartsua. Kemen hau Tolosaren izaeran dagoen gauza oso berezi bat da. Hiriburua izan zen, eta hori nabari da. Hemendik jende eta gauza asko pasatzen ziren. 20.000 biztanle eskas ditu, baina kopuru horretako beste herriek ez dute horrelako eskaintzarik.
Familiara itzuliz, hiru gizonezko eta bi emakume. Nolako oreka zenuten?
Erabatekoa. Aitak lan egiten zuen, amak ere bai, eta denak etxean berdinak ginen. Etxeko lanak denon ardura ziren. Anaiekin bezala jokatzen zuten nirekin ere. Nik etxean parekidetasun hori ezagutu dut, baina modu natural batean. Lan mundura gerturatu nintzen arte, ni ez nintzen inoiz feminista izan. Baina ongi gogoan daukat: Europako Batzordean lan egiteko lan elkarrizketa zen, nire lehen lanpostua bertan. Elkarrizketatzailea, gizonezkoa, izugarri matxista izan zen nirekin. Orduan argi ikusi nuen gure gizartean matxismoak zuen indarra, eta hori aldatzeko, emakumeok gizonekin lan egin beharra geneukala, guk bakarrik ezin izango genukeelako. Aldatuko da, gizartea aldatzen baldin badugu.
Eta politikoki, zein eragin zegoen zuenean?
Nire gurasoak zerbait izatekotan ezkertiarrak zirela esango nuke. Zure iritzi politikoa azaltzea gaizki ikusia zegoen garai batez ari gara. Etxean demokraziaz asko hitz egiten zigutela gogoratzen dut; berdintasunaz, eskubideez… Zer gertatzen ari zen argi eta garbi azaltzen ziguten. Familia horrelakoa genuen, bai aitaren eta bai amaren aldetik, zentro-ezkerreko ideiak jasotzen genituela esango nuke.
Tolosan zein ikastetxetan hasi zinen?
Pablo Gorosabelen. % 100 eskola publikoa. Eta nire aita, zuzendaria. [Barreak].
Hau da, familia Beizamatik Tolosara aitak lantokia aldatu zuelako joan zen.
Horrela da.
Eta zu, ikastetxean, zuzendariaren alaba, hau da, aita zuzendaria zuen ikaslea.
Ez zen erraza izan, ez. Nire ikaskideek esaten zutenean, «irakasle kabroi horrengatik ez ditut matematikak atera!». Ba, zuk… Nire aitaz ari ziren.
Lehen aipatu duzu ondo pasatzea, parranda… gustatzen zitzaizkizula. Nerabezaroan, parranda horiek non egiten zenituzten?
Lagunekin, esan bezala, Letxuga kalean pasatzen genuen eguna. Orduan ez zegoen ez lokalik ez ezer. Gero, festaz festa ibiltzea gustatzen zitzaigun: Anoetan, Ibarran, Hernialden… Oso festazaleak ginen. Baina aldi berean, nik behintzat, argi nuen estudiatu egin behar zela, ikasi egin behar zela eta aprobatu egin behar zela. Nire familian beti esan izan digute herentzian utziko zigutena hezkuntza on bat izango zela. Ondorioz, zuk aprobetxatu egin beharra zeneukan, zuregan egiten ari ziren inbertsio bat zen. Hor ez zegoen zalantzarik. Behin ikasi ondoren, gero bai, gero nahi zenuena egitea zeneukan, udaz gozatzea, adibidez. Egia esan, udan hilabete bat Ingalaterrara joaten nintzen, ingelesa hobetzera. Eta beste hilabete bat Soriara (Espainia), Pinares inguru horietara. Han ere lagun talde polita neukan, eta garaiko bizitza normala egiten genuen.
Bost hizkuntza zekizkien nerabea.
Bai. Eta horrek asko lagundu dit, izugarri. Hizkuntzak oso garrantzitsuak ziren lanpostuetarako bidea zabaltzeko. Behin barruan, ohartzen zara hizkuntzak jakitea laguntza handia dela. Azken finean, bizi garen munduan, garrantzitsuena besteak ulertzen saiatzea da. Eta besteak ez du zuk bezala pentsatzen; ez du zure hizkuntzan hitz egiten; ez du zure erlijio bera praktikatzen edota ez du zure itxura bera. Hor beraien hizkuntzan hitz egiteak asko laguntzen du, muga asko erortzen dira behera.
«Azken finean, bizi garen munduan, garrantzitsuena besteak ulertzen saiatzea da»
Erlijioa aipatu duzula, zure etxean erlijioarekin zein lotura izan duzue?
Katolikoak ziren, erlatiboki praktikatzaileak. Guri beti eman izan digute askatasuna nahi genuena egiteko. Baina bai, bataiatuak izan ginen, jaunartzea egin genuen eta baita sendotza ere. Garaiko kristau taldeetan ere ibilia naiz. Maiztasun batekin elkartzen ginen, irteerak eta abar egiten genituen. Sozializatzeko eta balore batzuk lantzeko modu bat zen, eta hori pixka bat galdu egin dela uste dut. Besteekin zintzo jokatzea, tolerantea izatea, munduko txirotasuna jaitsi nahi izatea… balore kristauekin lotuko ditu baten batek, baina nik bai sinesten dut balore horietan. Eta fidela izaten saiatzen naiz, gainera, zu nor zaren ere erakusten dutelako.
Baina onartu duzu, galtzen ari direla balore horiek.
Bai, eta kezkatzen nauen gai bat da. Balore horiek praktikan jartzeko lehen eremu gehiago zeuden, izan erlijiosoak edo izan laikoak. Gehiegi indibidualizatzen ari garela uste dut. Orain dena norbanakoan zentratzen da, eta indibiduo hori kolektibo batean bizi dela ahazten dugu. Eta kolektibotasun hori gure gizartearen parte da: ingurumena, txirotasuna, sufrimendua, biolentzia… Ikuspegi honi, adibidez, lehen erlijioak erantzuten zion. Gero egia da estruktura erlijioso bat zegoela gainean, baina baita balore horiek lantzeko eremua ere.
Arantxa gazteak munduan gertatzen zen dena jakin nahi zuen. Mundutik iraultza oihuak entzuten ziren: Kuba, Nikaragua, Vietnam…
Horrela da, bai. Beste herrialdeetako iraultzak bizitzen genituen, eta gurea ere bai, konturatu gabe. Gogoan dut herrietako festetara joaten ginenean Nikaragua Sandinista kantatzen ibiltzen ginela, eta El Salvadorreko askatasun mugimenduen kantak; deskolonizazioaren aldekoak, diktadoreen aurkakoak, gurea barne… Euskadin ere nazio askapenerako mugimendu bat nola sortu zen ikusi genuen, testuinguru horretan. Laster jabetu ginen, ordea, mugimendu horrek beste bide bat hartu zuela, terrorismorantz, estortsiorantz.
Baina garai hartan horrela ikusten zenuten, edo irakurketa hori ondorengokoa da?
Ez. Hori denborarekin etorri zen, beste errealitate batzuk ikusten hasten zarenean. Mugimendu hori ere aldatu egin zen. Hasiera batean diktaduraren aurkako erresistentzia bat zen. Jendeak bere bizia jokatzen zuen diktaduraren aurrean, eta atxilotuak, epaituak, espetxeratuak eta heriotza zigorrera kondenatuak izaten ziren. Diktadura batetik demokrazia baterako bidea bor-borka bizitzen ari ginen. Bere zailtasun eta kolpeekin, baina bozkario demokratiko handiko garaiak ziren. Demokraziarik ez zuenak demokrazia nahi zuen, eta zu alde horretan jartzen zinen. Garai hartako mugimenduak, eta berriro diot, askapen nazionalerako mugimenduak, munduko leku askotan zeuden. Kontua da, ondoren zein bilakaera hartu duten. Guk Gora Nikaragua Sandinista kantatzen genuen, baina gaur egun ez litzaidake burutik pasa ere egingo hori oihukatzea. Nikaraguan gertatzen ari denak ez duelako zerikusirik gertatzen ari zenarekin.
Ondoren, zure ibilbide profesionalean, eduki al duzu harremanik mugimendu horietako kideekin?
Duela ez asko, Hegoafrikako askapen mugimenduko (ANC, Afrikako Kongresu Nazionala) buruzagi handietako batekin egon nintzen. ANC zenbat aldatu den esaten zidan. Hegoafrikak askatasuna lortu arren, mugimenduko kideak iraganean itsatsita gelditu direla esaten zidan. Orain beste borroka batean daude, herrialde demokratiko bat eraikitzeko borrokan. Zuriak edo beltzak izan, gutxi batzuen botere estrukturak aldatu eta denei eman behar dizkie. Horretarako ezin da iraganean itsatsirik geratu. Guri ere gauza bera gertatu zitzaigun, hasiera haiek bizitu genituela, eta manifestazioetara joaten ginela demokrazia nahi genuelako, eta zergatik ez esan, guk ere Gora Euskadi Sozialista! oihukatzen genuen, momentuak hori eskatzen zuelako.
Atzera begiratu eta epaitu beharrean, ulertzea?
Epaitu baino gehiago, eta bai, ulertzea garrantzitsua da, baina niretzat garrantzitsuena gogoratzea da. Memoria fresko bat edukitzea asko gustatzen zait niri. Nondik gatozen eta nola iritsi garen honaino ulertzen duzu horrela. Eta hori garrantzitsua da, bere iragana ezagutzen ez duena errepikatzera kondenaturik baitago. Ez da orria pasatzeagatik pasa behar, gertatu zaiguna irakurri egin behar da, eta hortik ere ikasi egin behar dugula uste dut. Bizi izan genuen sufrimendua; hortik zer sortu zen; nola hasi zen; zein bilakaera eduki zuen… eta momentu jakin batean, merezi zuen borroka batek, borroka demokratikoa zelako, borroka demokratiko izateari utzi zion. Borroka terrorista batean bilakatu zen. Eta historia hau gurea da, gure egin behar dugu, guk idatzi behar dugu, beste batzuek idatzi ez dezaten. Baina zintzotasunez jokatu behar dugu gure historiarekin.
Hernialden, adibidez, zer kantatu edo dantzatzen zenuten?
[Barreak] Sarri, sarri, sarri, sarri…. Kortatu.
Zein musika entzuten zenuen?
Euskal Rock Erradikalaren inguruko dena. Baina Ingalaterrara ere joaten nintzenez, garaiko pop musika ere gustuko nuen. 70 eta 80ko pop-a: Duncan Dhu, Spandau Ballet, Boy George, Alaska, Los Rodriguez… Talde horiek, guztiak, garai hartako unibertso horren parte ziren, dena bor-borka zegoen.
Orain konturatzen ari naiz, zuen belaunaldiak zaldiarekin (heroinarekin) arrisku handia izan zuela. Horrela da, zuen belaunaldia zen?
Bai, gurea izan zen, eta jende asko hil zen.
Nola bizitu zenuen zuk?
Ez naiz mundu horretan asko sartu, agian beldurragatik, alergikoa bainaiz. Itxuragatik erretzen hasi eta bi astetara utzi egin behar izan nuen; ito egiten nintzen. Droga mundu hori aparteko zerbait izan da niretzat. Agian, muga hau izango ez banu, probatzera iritsiko nintzen, baina ez nuen probatu. Baina inguruko kide eta lagun asko geratu ziren harrapatuta mundu horretan. Oso bortitza izan zen hura: gaindosiak, heriotzak… Hori ere iraganaren parte da. Errepresioa besterik ez zegoen gizarte batetik dena libre zen gizarte batera pasatu ginen. Droga modu beldurgarrian sartu zen, eta gainera, askatasunari eta modernitateari lotuta. Orain ere antzeko zerbait gertatzen ari dela uste dut, eta ikasgaia hor dago: Gure belaunaldian drogak jende asko eraman zuen aurretik.
Kaleak heroinaz betetzea, estrategia politiko bat ere izan zen.
Bai, horrela da, bai. Baina zuk momentu hartan ez zenuen atzean zegoen hori ikusten. Ikusten zenuena bestea zen: zure kideak hilda, askotan auto edo moto istripuz, baina noski, leporaino drogatuta zihoazela.
Iritsi da Tolosa uzteko garaia. Zergatik Iruñea? Zergatik karrera hori? Txikitan zer izan nahi zenuen?
Arkeologoa izan nahi nuen, eta arkeologiari buruzko munduko liburu guztiak irakurtzen nituen. Nire gurasoek, ordea, begiak zabaldu zizkidaten. Nahi nuena egiteko, baina bide horretatik etorkizun zaila izango nuela jakinarazi zidaten. Arkitektura ere asko gustatzen zitzaidan, baina matematikekin ez nintzen hain ona. Ateak zabalduko zizkidan zerbait nahi nuen, eta zuzenbidea egokia izan zitekeela pentsatu nuen.
Gazte guztientzat bezala, ardura handiko garaia.
Nik, berez, ez nuen aukeraketarik egin nahi. Txikitatik argi nuen Europar Batasuna oso berezia zela niretzat. Itsasargi moduko bat zen. Trantsizio garaian ere, Espainian eta Euskadin, nire argia Europar Batasuna zen. Gaiari lotuta, eskuetara iristen zitzaidan guztia irakurtzen nuen. Espainia Europar Batasunean sartzeko lehen negoziaketak hasi zirenean, nik han egon nahi nuela esaten nuen. Baina nola iritsi?
Zuzenbidea ikasteko aukera non zenuen?
Batxilergoan greba pila zeuden. Hirugarren BUP-ean, adibidez, orduen erdiak galdu nituen. Nik unibertsitatera joan nahi nuen eta titulu bat eduki, bai ala bai, eta nire sinesmenen aurka, arlo pribatuan nituen aukerak: Deustun edo Nafarroako Unibertsitatean. Iruñean familia genuenez, hara joatea erabaki nuen.
Alde batean jesuitak, bestean, Opus Dei.
Beti izan naiz animalia kontraesankor xamarra.
Tolosatik hiriburu batera, unibertsitatera… zer moduzko esperientzia izan zen?
Unibertsitatea oso serioa zen, asko ikasi nuen bertan eta formakuntza oso ona jaso nuen. Baina unibertsitario baten bizitzarako, txispa pixka bat falta izan nuen. Baina, bueno… Zuzenbidea ikastea zoragarria izan zen, asko gustatu zitzaidan. Irakasle batzuk oso aspergarriak izan nituen, baina beste batzuk oso onak Nazioarteko Zuzenbide pribatu eta publikoan. Nazioarteko harremanen inguruan begiak zabaldu zizkidaten, eta bukatu nuenean, inoiz baino argiago neukan: Europara joan nahi dut. Hurrengo urratsa, beraz, Europar Batasuneko Zuzenbidearen masterra egitea zela ikusi nuen. Eta hau bai, unibertsitate publiko batean egin nuen, Madrilgo Carlos III.an. Eta hor bai, hor txispa gehiago egon zen. [Barreak].
Noiz iritsi zinen Madrilera?
1992an. Urte oso berezia zen: Bartzelonan Olinpiar Jokoak, Sevillan Expo-a, hauteskunde urtea… Mitin politikoetara joaten hasi nintzen; politikariak unibertsitatera gonbidatzen genituen… Izan ere, nik unibertsitatea horrela ulertzen dut, ideia desberdinak talkan jartzen dituen lekua. Hori faltan sumatu nuen Nafarroako Unibertsitatean.
Politikarekin izan zenituen lehen hartu-emanak?
Bai, horrela esan daiteke. Politikoki mugimendu handia zegoen garaian iritsi nintzen Madrilera. Unibertsitatera denek etorri nahi izaten zuten, bai eskuinekoek eta baita komunistek ere. Eurentzat unibertsitatea oso leku garrantzitsua zen. Eta zu, ba aukera horien aurrean, hitzaldietara joaten hasten zara; politikariak ikusten dituzu, entzuten dituzu, eta interesa pizten hasten zaizu.
Eta hortik, orain bai, Europara.
Nire masterra bukatu nuen, baina sei hilabeteko praktikak geratzen ziren. Ordainsaririk gabe, noski, izan ere, hortik denok pasatu gara, bai orain eta baita lehen ere. Niri, Bruselako abokatu bulego batean tokatu zitzaidan. Sei hilabeteren ondoren, Alemaniako abokatu bulego batean hasi nintzen lanean, eta hemen bai, hemen ordainsari on batekin. Nazioarteko ekonomia egiten hasi nintzen, zehatzago esanda, fusio eta eskuratzeetan. 95. urtearen amaiera zen, Munduko Merkataritza Erakundea sortu berria zen, eta nire abokatu bulegoak lan asko egiten zuen nazioarteko merkataritzan. Eta hor, fase berri bat hasi zen niretzat, ondoren, nire bizitza profesionalean hain garrantzitsua izango dena: nazioarteko merkataritza, nazioarteko ekonomia eta globalizaziorako arauen eraikuntza.
Europar Batasuna ez dakit, baina, Europako mapa ondo menderatuko dute zure etxean.
Inoiz ez didate esan etxera etorri behar duzu, edo hemen gelditu behar duzu. Alderantziz, beti bultzatu naute sentitzen dudan hori egitera. Gustatzen zaie egiten dudana, eta zentzu batean, nik bizitzen dudana eurek ere bizitzen dute. Etxera etortzen naizenean zer egiten ari naizen kontatzen diet, eta eurak, egiten ari zaren horretan ere badaude.
Eta Arantxak, urte hauetan guztietan, ez al dio bere buruari inoiz galdetu, atzerrian, leihotik begira dagoela: Zer demontre egiten dut nik hemen?
Agian, batzuetan, izan dut bertigo pixka bat, bai. Baina, ideiak beti oso garbi izan ditut. Begira, abokatu bulego horretan lau urtez egin nuen lan, eta une jakin batean, ez zitzaidala gustatzen konturatu nintzen. Nik zerbitzu publikoan egin nahi nuen lan. Europar Batasunean oposizio batzuetara aurkeztu nintzen. Europa osoko 60.000 gazte aurkeztu ginen, 90 lanposturako. Izugarrizko zortea izan nuen, ni ez bainintzen 60.000 horiek baino azkarragoa. Orduan, sektore pribatutik publikora egin nuen jauzi. Normalean alderantziz izaten da, baina beti gustatu izan zait korrontearen aurka joatea. Baina gauzak horrela dira, eta Europako Batzordean, merkataritza negozioetan hasi nintzen lanean.
«Ibilbide honetan, batzuetan, izan dut bertigo pixka bat, baina ideiak beti oso argi izan ditut»
Azkenean.
Bai. Orduan denak zentzua hartu zuen: nazioarteko gaiekiko interesak, hizkuntzak jakiteak, hara eta hona bidaiatzeak… Zeren orain, bidaiatu bakarrik ez, eurekin negoziatu behar zenuen. Magrebeko herrialdeekin negoziatu nuen, Hego Ameriketakoekin, Iranekin... Azken hauekin zoragarria izan zen.
Zergatik?
Mundura ireki nahi zutela zirudielako. Teheranera bidaia asko egitea tokatu zitzaidan, baina baita Balkanetara ere. Gerra zibila atzean utzi nahi zuten eta egitura ekonomikoa berreraiki. Javier Solanarekin lan asko egin nuen Balkanetan. Hor ezagutu nuen nire ibilbide profesionalean izugarrizko eragina izan duen Pascal Lay Europako komisario frantsesa. Gerora, Munduko Merkataritzaren Erakundera joan zenean, berarekin eraman ninduen. Ikusten duzu, batek bere planak egiten ditu, eta gero bizitzak beste batzuetara eramaten zaitu. Hau oso ondo ulertu dudan gauza bat izan da: bizitzan ez egin plan gehiegi, ikusi bizitzak nora eramaten zaituen.
Ibilbide horretan, negoziaketa horietan guztietan, lehen elkarrizketa hartako bizipenik izan al duzu?
Arazo bat dagoela agerikoa da. Arazo horrek zuri eragiten dizula? Bai, emakume guztioi eragiten digu. Berdin dio hizkuntzak, tituluak edo oso azkarra izateak. Emakumea zara, eta estigma hori hor dago. Ez dago besterik, borrokatu egin behar duzu. Hor pauso bat ematea erabaki nuen, agenda argi bat markatu nion neure buruari, eta horretan aritu naiz bai Europako Batzordean, bai Munduko Merkataritza Erakundean, eta batez ere, Nazio Batuen Erakundera joan nintzenean. Emakume enpresariei laguntzeko programa bat jarri nuen abian, She Trades (emakumeek salerosten dute) izenekoa. Nik datuak ikusten nituen, eta horietan, mundu mailan emakume enpresariak % 45-47 zirela agertzen zen. Kontuan izan munduko enpresen % 99 txikiak edo ertainak direla. Horien erdiak emakumeenak dira edo eurek kudeatzen dituzte, baina bost emakumetik bakarrak esportatzen du. Zergatik? Normalean emakumeek inguruko merkatuetan saltzen dutelako, eta ondorioz, gutxiago irabazten dute. Erraza da hau: esportatzen baldin baduzu, gehiago irabazten duzu eta lanpostu hobeak sortzen dituzu. Zergatik ez daude emakumeak esportazioetan? Kredituak lortzeko zailtasun handiagoak dituztelako. Ez dirua itzultzea gehiago kostatzen zaielako, ez, emakumeak direlako. Horri gizartearen arazo estrukturala deitzen zaio. Gizonekin alderatuta, arrisku pertzepzioa emakumeetan handiagoa den gizarte bat sortu dugu. Nire ustez, hori aldatzeko oso militantea izan beharra dago, baina ez anti-gizona. Nik nire esperientziatik hitz egin dezaket, eta aipatu ditudan gai hauetan gehien lagundu didatenak gizonak izan dira. Eurek ere ulertzen dutelako diskriminazio gabeko mundu bat hobea dela bai gizonentzat eta baita emakumeentzat ere. Bestalde, kezka handiz ikusten dut bizitzen ari garen agenda matxista berri hau. Orain esaten digute emakumeok urrunegi joan garela, burua galdu dugula. Oso serio hartu beharreko gaia dela uste dut. Gizonei eta emakumeei dei egin nahi nieke: hau ez da emakumeen arteko agenda bat, emakumeak emakumeekin eta emakumeentzat; hau gizarte sendoago baterako agenda bat da.
«Nazio Batuen Erakundean, emakume enpresariei laguntzeko programa bat jarri nuen abian»
Eta horrela iristen da Espainiako presidenteren telefono deia.
Hainbeste urteren ondoren, lehenik enpresa pribatuan, gero, Europako Batzordean, ondoren, Munduko Merkataritza Erakundean, Nazio Batuetan… eta egun batean, gobernuko presidenteak deitu eta esaten dit: «Aizu! Zurekin hitz egin nahi dut, etorri».
Horrela izan zen? Aurrez inork ez al zizun esan gerta zitekeela.
Nik aurrez ezagutzen nuen, nazioarteko sozialdemokraten bilera batzuetan elkar topo egin genuelako. Bera hausnarketa prozesu batean zegoen. Alderdiak baztertu zueneko garai hori zen. Zer egin pentsatzen ari zen, eta bilera horietara joaten hasi zen. Espainiar asko ez geundenez, segituan egin genuen harremana, baina ez zen beste munduko ezer izan, beste askorekin edukitzen dituzun hizketaldiak izan ziren. Eta deia, ba bai, horrela izan zen, inongo abisurik gabe.
Zu non zeunden?
Ni Etiopian nengoen. Garapen proiektu bat bisitatzera joan nintzen. Zuloz betetako errepide batean, kotxean saltoka, eta bat-batean telefonoa: «Kaixo! Presidentearen bulegotik deitzen dizugu». «Zein presidente?» galdetzen diot. «Espainiakoa». A, ba oso ondo. Berak nirekin hitz egin nahi zuela esan zidan. «Ahal bezain pronto». Nire egoera azaldu nion eta itzultzean joango nintzela. Eta horrela izan zen. Bera, bere bigarren gobernua prestatzen ari zen. Gobernuan sartzea eskaini zidan eta ez nuen bi aldiz pentsatu. Agian, pixka bat gehiago pentsatu behar nuen, baina ez, ez nuen zalantzarik izan.
Ondoren, damutu egin al zara?
Ez. Niri zerbitzu publikoa gustatzen zait. Europako zerbitzu publikoan egon naiz, nazioartekoan, multilateraletan…
Zu ez zinen PSOE-ko kide bat.
Ez. Ez nintzen eta ez naiz. Nik ez daukat alderdiaren karnetik. Baina sozialdemokrata bat naiz, hori ez dut inoiz ezkutatu.
Beraz, segidan baietz esan zenuen.
Bai. Zure herriak deitzen baldin badizu, zerbitzu publikoan lan egiteko, zer esan behar duzu, bada? Niretzat, bizitzan gertatu zaidan gauzarik garrantzitsuena izan da.
2020ko urtarrilean hartu zenuen Atzerri ministro kargua, 2021eko uztailera bitarte. Oso epe motza.
Baina oso bizia. Iritsi eta Covid garaia tokatzen zait. Oso gogorra izan zen. Baina, oso, oso, oso… Programa eta proiektu batekin iristen zara gobernura, eta 100 urtetan ikusi gabeko pandemia bat kudeatzea tokatzen zaizu. Gizartean sufrimendu eta min handia eragin zuena, herrialde osoa etxean sartu zuena. Munduan zehar zeuden 50.000 espainiarren itzuleran lagundu behar izan genuen. Euren familiak zain, kezkaturik, egunero-egunero zuk eman beharreko albiste on hori itxaroten. Negoziatu behar izan nuen zerbait, nire bizitzan inoiz negoziatuko nuenik imajinatu ere ez nukeena egingo: Europako mailegu bateratuetan oinarritutako europar inbertsio-funts komun bat; Europako zor bateratuaren igorpena. Ez sinestekoa. Oso negoziaketa gogorra izan zen, herrialde batzuk aurka zeudelako. Txertoekin ere gogor negoziatu beharra izan genuen, hasiera batean, europar guztientzat ez zirelako izango. Hasieran lau herrialderentzat bakarrik ziren. Denbora laburra baina oso gogorra eta bortitza izan zen 2020tik 2021erakoa; imajina ezinezkoa. Next Generation funtsak ere negoziatu genituen. Norbaitek aurrez horrelakorik esan izan balit, barrez erantzungo niokeen. Brexit-aren azken hondarrak ere kudeatu behar izan nituen Gibraltarrekin. Britania Handiak Europar Batasuna utzi zuen, baina Gribaltar oraindik hor dago, eta eurek ez dute nahi Brexit-ik. 250 urtetan adostasunik lortu ez denean, aurre-adostasun batera iritsi nintzen britaniar homologoarekin, hori bai, negoziaketa oso gogorren ondoren. Hori guztia ikusita, uste dut ohore izugarria izan zela, eta berriro egin beharko banu, berriz egingo nukeela, zalantzarik gabe.
Zeinek jarri zuen dena hankaz gora, Brahim Ghali auziak? Hau da, horregatik kaleratu al zintuzten?
Nik ez dakit. Gobernuko presidenteak izendatzen zaitu, eta berak erabakitzen du noiz irtengo zaren. Presidentearen borondatearen zerbitzura zaude. Orduan, berak orria pasa egin behar dela erabakitzen baldin badu, bere eskubidea da. Zein izan zen arrazoia? Ba, nik ez dakit, berak jakingo du.
Ez al zenuen azalpenik eskatu?
Ez. Gobernua aldatu zuen. Egia da, ni iritsi nintzenean gobernura, presidenteak gobernu koalizioa egin zuela ezkerraren ezkerrarekin.
Podemos-ekin.
Bai. Ondorioz, esperientzia irudi bat ematen duten eta nazioartean onartuak dauden pertsonak behar zituen. Hor sartzen ginen Nadia Calviño, Teresa Ribera, Escriba edo ni bezalako pertsona batzuk. Nazio mailan eta nazioartean ibilbide luzea geneukanak. Modu horretan, gobernura begira jartzen zenak, gobernuen kudeaketan esperientziadun pertsonak ikusten zituen. Eta egia da, beste zazpi ministrorekin batera joaten naizenean, presidenteak beste zerbait bilatzen zuela: alderdikide leialak bilatzen zituen. Alderdiaren batasuna sendotu nahi zuen, eta hor, nik ez neukan lekurik.
Baina zuk nola bizitu zenuen ‘Ghali auzia’?
Normaltasun guztiz. Brahim Ghali Espainiako nazionalitatea zuen herritar bat zen. Gobernuaren erabakia izan zen, ez nirea bakarrik. Izan ere, uko egin izan banu, espainiar bati bere herrialderako sarbidea ukatzen ariko nintzateke. Ondorioz, normaltasun eta koherentzia handiz bizitu nuen auzi hori.
Fase hori ere amaitu zen, bada. Ez al zinen nekatuta?
Gustura hartuko nukeen atseden bat, bai, baina aldi berean, gustura jarraituko nukeen denbora gehiago gobernuan. Gauza izugarriak egitea daudela uste dut gobernuan zaudenean. Baina amaitu zenean, konturatzen naiz, 30 urte noala erritmo handian bizitzen. Aurrera zer egin erabakitzeko denbora bat hartu nuen, baina ez zuen asko iraun. Hilabete eta erdira, Europako ekonomia komisarioaren deia jaso nuen. Europako Aduana Batasuna erreformatzeko, maila goreneko talde bat zuzentzea nahi zuen. Zer egingo dugu, bada, aurrera!
Aduanen kontu hori ere bukatu zen.
Bai, eta orduan bai, lasaitasun pixka bat nahi nuen. Deiak handik eta hemendik jaso nituen, baina atseden hartu nahi nuen. Ezinezkoa. Segidan, orain nagoen unibertsitatetik deitu zidaten. Zuzendaria ez nuen ezagutzen, berak ni ere ez, baina erreferentzia oso onak jaso zituela esan zidan. Nazioarteko Gaietarako Eskola zuzentzeko pertsona baten bila zebiltzala eta ea postua nahi nuen. Egia esan, aldaketa hori, interesgarria iruditu zitzaidan. Hezkuntzan hastea, eta nire 30 urteko ibilbidea ikasleekin partekatzea eta balioan jartzea. Dena esan behar baldin bada, Siences Po ez da nolanahiko unibertsitatea. Mundu mailan, nazioarteko gaietarako prestaturik dagoen bigarren edo hirugarren unibertsitatea da; urtero aldatzen da rankinga.
Eta aita, izeba, osaba… bezala, irakasle. Zirkulu bat marraztea bezala da.
Nire anaia ere irakaslea da. Familiatik datorren zerbait dela deskubritu dut denborarekin. Nire bizitza profesional osoan ere irakaskuntza hor egon da: hitzaldiak eman ditut, unibertsitateetara joan naiz, ikastaroak eman ditut ikastetxeetan, Shanghaiko unibertsitatean irakasten ibilia naiz tarteka… Urte hauetan guztietan lotura hori mantentzea lortu dut, oso interesgarria delako gazteen aurrean zure esperientzia proban jartzea. Azkenean, eurek jartzen zaituztelako proban. Eta asko gustatzen zait. Politikan, batuketak zero emango duela dakizun egoera askotan aurkitzen zara. Unibertsitatean ez da horrela, badakizu batuketaren emaitza beti positiboa izango dela. Ikasle hauek, nik guztira 1.500 ikasle ditut 140 herrialdeetakoak, mundua modu positiboan ikusten dute. Euren lorratza utzi nahi dute mundu honetan, eta hori nola egin zuk erakustea nahi dute. Bizitza beste modu batean ikusten dute, askoz positiboago eta baikorrago. Zoragarria da.
Arantxa gazte hartaz hitz egiten ari zarela dirudi.
Zure isla ikusten duzu ikasle horiengan. Oso bitxia da, nik orduan egiten nituen galdera berak egiten dituzte. Orduan, bizitza lasai hartzeko esaten diezu, ez itotzeko, ez beldurrik edukitzeko. Ikasle asko etortzen zaizkit zalantzekin, ez daudela ziur egiten ari direnarekin eta abar. Bakoitzak bere bidea aurkitzen duela esaten diet, lasai egoteko. Horretan beraiei laguntzea oso aberasgarria da niretzat. Nire gazte garaian, zalantza horiek nituenean, gustura hartuko nuen horrelako laguntza bat.
Parisen gustura zaude, baina Tolosa Tolosa da zuretzat. Zein maiztasunekin etortzen zara?
Tolosara etortzea asko gustatzen zait. Nire familiaz gain, lagun asko ditut hemen. Gaur pixka bat urduri nago, nire herrian hau egiten dudan lehen aldia delako. Bestela, Aste Santuan eta Gabonetan beti hemen egoten naiz. Aitarekin pintxo bat eta ardo bat hartu, bertako dendetan erosi, lagunekin egon… Begira, joan den azaroan, adibidez, lehen aldiz nire kintokoekin egoteko aukera izan nuen. Oso dibertigarria izan zen. Bertan zeuden nire ikaskideak, Letxuga kaleko lagunak eta baita ingeleseko taldea ere. Hain ongi pasatu nuen, hurrengoan, ziur, hemen egongo naizela.
«Aitarekin pintxo bat eta ardo bat hartu, bertako dendetan erosi, lagunekin egon...»
Eta inauteriak?
Oso zalea naiz, baina garai hori oso txarra da guretzat. Hala eta guztiz ere sare sozialetan jarraitzen ditut.
‘Ataria.eus’ hortxe daukazu.
[Barreak]. Bai, kontuan hartuko dut. Izugarri gustatzen zait umore tolosar hori. Niretzat oso berezia da, eta txikitatik bizitu dudan zerbait izan da. Beti gogo izugarria izaten dut garai horretan.
Amaitzen joan beharko dugu. Uzturre Foroak antolatuta, ‘Egungo gizartearen erronkak eta lehentasunak’ aztertuko dituzu (ekainaren 9an izan zen elkarrizketa) Topic-en, Jaime Otamendiren galderei erantzunez. Zein da garbi utzi nahi duzun ideia nagusia?
Niretzat garrantzitsuena mezu bat argi geratzea da, bakarra: Europan aukera daukagu. Aukera hori erabiltzen baldin badakigu, guk idatziko dugu gure etorkizuna. Ez baldin badugu aprobetxatzen, beste batzuk idatziko dute gure etorkizuna.
Elkarrizketari zer edo zer gehitu nahi al diozu?
Gora Tolosa!