Desertuko haize idorrez girotuko dute Aitziber Garmendiak eta Jon Plazaolak Tolosako Leidor antzokia maiatzaren 16an. Antzezlanak Arizona du izen eta kokaleku, eta, abiapuntu, Ameriketako Estatu Batuek Mexikorekin duten muga. Txalo ekoiztetxeak ondu du, eta Garmendiak aurreratu ditu obrari buruzko zenbait zertzelada: «Merezi du ikusteak, zer pentsatua ematen duen gai bat delako».
Zer topatuko du Leidorrera joaten denak?
Topatuko du umorea, batez ere, baina, horrez gain, topatuko du kritika soziala gaur egungo egoerarekiko eta hausnarketa handi bat. Eta, batez ere, topatuko gaituzte orain arte ikusi ez gaituzten kode batzuetan.
Immigrazioa da gaietako bat. Nondik heldu diozue?
Gaia bera hain da indartsua, zabala eta, zoritxarrez, gaurkotasunik galtzen ez duena... Pixka bat umoretik heldu nahi genion, eta pertsonaiak ere fartsa aldera eraman. Pixka bat urruntzeko hainbeste min eragiten duen gai horretatik.
Eta hortik sortu zen komediarako bidea, eta pertsonaiak hainbeste gerturatzea fartsara edo clownera.
Gaurkotasunari tartea uzteko intentzioa ere bazenuten. Mantentzen al da hori?
Bada, bai. Badaude tarteak zeinak eguneratu egiten ditugun: esaldiak, pasarteak... Trumpek egunero ematen ditu titularrak, eta ez dagoenez burutik sano... [barrez]. Ematen dizkigu, eta badaukagu non aukeratua, zoritxarrez.
Galderak dira antzezlanaren beste zati garrantzitsu bat, ezta?
Bai, hori da. Galderak, Margarethek bere senarrari egiten dizkion galderak. Bi pertsonaiak dira oso ergelak, izugarri ergelak. Errepublikanoak dira eta itsu-itsuan sinesten dute egia absolutu horretan. Margareth, ordea, ez da hain-hain ergela, zalantzak baititu. Eta zalantza, galdera horiek dira antzezlanaren ardatz nagusietako bat.
Muturrera eramandako pertsonaiak direla aipatu duzu lehen; eta askotan esaten da errealitateak fikzioa gainditzen duela. Kasu honetan iristen al da fikzioa errealitatearen mailara?
Errealitateak fikzioa beti gainditzen du. Kasu honetan fikzioa sortu dugu pertsonaiengan, eta hasieran —entseatzen hasi ginenean eta— iruditzen zitzaigun gehiegizkoak zirela, neurriz kanpo zeudela. Baina gero hasi ginen ikusten dokumentalak, adibidez, Minutemen proiektuari buruzkoak-eta... Eta konturatu ginen motz geratu ginela.
Bazegoela tarterik, alegia?
Bueno, bueno; kristoren tartea [barrez]! Errealitatekoak dira... Sinistu ezin ditzakezun horietakoak. Ikaragarria da.
Margareth gorpuzten duzu. Nolakoa da bera?
Oso otzana da, bere senarraren esanetara bizi da. Badu puntu inozente edo naif bat, eta horrek salbatzen du pixka bat, inguratzen duen desgrazia horretatik. Hasieran senarra baino tuntunagoa ematen badu ere, azkenean ikusten da bizkorragoa dela, galdera horiek egiteagatik bakarrik.
Nola prestatu zara bera interpretatzeko?
Bada, entseguen barruan joan da asko, eta gauzak probatuz: eginez eta egiaztatuz ea zerk funtzionatzen zuen eta zerk ez. Prestatu naiz pixka bat jakitun izanda umorea eskaini nahi dugula, baina jabetuz umore horren azpian badela errealitate oso gordin bat; eta errespetu horretatik lan egin nahi izan dut.
Zein izan da erronkarik handiena?
Ba horixe bera: tonua harrapatzea; dezente kosta zitzaigun. Kepa Errasti izan da horretan gakoa. Baina asko kosta zitzaigun tonuarekin bat egitea. Behin pertsonaiak zehaztu genituenean, askoz errazagoa izan zen dena; beste puntu batetik ulertzen baikenuen esaten genuen guztia ere.
Fisikoki pertsonaiak oso landuta daude. Adibidez, Margarethek besoa keinu zehatz batean darama beti, baita ahoa ere... Horretaz kontziente izatea ere beste erronka bat izan da.
Arizonan gertatzen da. Zergatik, ordea? Mugak badira beste leku askotan ere.
Bai, zoritxarrez mugak leku guztietan daude. Arizonako istorio bat kontatzen ari gara, baina izan zitekeen gertuago ere; mila muga ditugu. Eta ez bakarrik muga fisikoak, baita mentalak ere; eta horiek mozten dute bidea, gehienetan.
Galdera Juan Carlos Rubiok erantzun beharko luke, jatorrizko testuaren egileak [barrez]. Egia da hori aukeratu zuela duela hamar urte baino gehiago, George Bush boterean zela idatzi zuen eta Minutemen proiektua —zeina benetan existitu zen— salatu nahi zuelako. Guk gureganatu egin dugu, adibidez, pertsonaiak euskal komunitate batean bizi dira, gertutasun hori emateko. Idahon kokatu dugu, Boisen, bertan badagoelako euskal komunitate bat. Baina Arizonan den bezala, izan zitekeen beste edozein lekutan ere.
Zailtasunik ekarri du jatorrizko testuak hamarkada bat izateak?
Zoritxarrez, ez [barrez]. Gaiak ez du iraungitze datarik. Logikoa litzateke duela hamar-hamabost urteko testu batek gaurkotasunik ez izatea; bada, ez. Eta gainera uste dut okerrera egin dugula Trump boterean sartu denetik. Testuan jarritako gauza batzuk ukitu behar izan ditugu: lehen gaizki zeudelako; baina, orain, okerrago.
Zerk erakarri zintuen proiektu honetatik?
Gaiak berak erakarri ninduen; eta, egia da, duela bizpahiru urte proposatu zidatela Txalo konpainiatik. Momentu hartan beste lauzpabost antzezlanekin nenbilen eta ez nuen tarterik izan. Aurten ikusi dut tartea, eta kasualitatez puntu-puntuan iritsi da, Trump Etxe Zurira sartzearekin batera.
Kepa Errasti zuzendari, eta Jon Plazaola oholtzakide. Nolakoa da elkarlana?
Zoragarria. Aurretik ere elkarrekin lan egin izan dugu, eta ez antzerkian bakarrik: telebistarako, sorkuntzan... Kode berdinak partekatzen ditugula ikustea ja bada nolabaiteko berme bat. Eta berme horrekin lasaiago egiten da lan: lasaiago iristen zara entsegura, jakinez jolas egingo dugula, batetik ez bada bestetik joko dugula... Baina elkar ulertuko dugula.
Urtarrilean estreinatu zenuten. Nolako harrera izan du orain arte?
Oso ona; egia esan, espero genuena baino hobea. Komedia kutsutik badu, baina ez genekien ziur funtzionatuko zuen edo ez, jendea zenbateraino ausartuko zen hausnarketa horretara... Eta erantzuna sekulakoa izaten ari da. Donostian lau egunez bete dugu Antzoki Zaharra, eta jendearengandik jaso ditugun mezuak eta erantzuna izugarri onak izan dira. Txaloak sentitu ditugu, oholtzan garela barre algarak eta isiltasunak... Espero ez genuen zerbait izan da, egia esan.
Antzerkia zerbait bizia da. Nolako bilakaera izan du pieza honek?
Izugarria, baita ere. Estreinalditik gaur egunera aldaketa dezente egin ditugu. Antzezlanak beti joaten dira doitzen, eta niri gustatzen zait publikoa entzutea eta ematen dituen seinaleak —obra hobetze aldera— kontuan hartzea. Gauza dezente aldatu ditugu lehen aldi hartatik; eta nik uste hoberako izan dela.
«Historiako gaiztoen ahotan kontatutako istorio bat da, eta hori ondo neurtu behar da»
Ezaugarri bereizgarririk bururatzen zaizu?
Gaur egun dena dago asmatuta, eta oso zaila da zerbait oso berritzailea topatzea. Gure kasuan pertsonaien tonua bera da, agian, bereizgarria; ez hainbeste beste antzezlan batzuetatik, baina bai aurretik egin ditugun lanetatik. Gainerakoan, gaia gaurkotasun handikoa izatea eta protagonistak direla, hain justu, zintzoak ez, beste aldekoak. Historiako gaiztoen ahotan kontatutako istorio bat da, eta hori ondo neurtu behar da. Irabazleek idazten omen dute historia, eta kontu handiz ibili behar da hor.
«Oholtza Arizona da [...] ; eta mugaz bestaldekoak —alegia, publikoa— mexikarrak dira»
Laugarren pareta deitzen zaiona nolabait puskatzen duzue uneren batean, ezta?
Bai, horrela da. Oholtza, esango genuke, Arizona dela, Ameriketako Estatu Batuak (AEB); eta oholtzan badago muga bat. Eta mugaz bestaldekoak —alegia, publikoa— mexikarrak dira, Mexikon daude. Horrek harreman bat zehazten du lehen unetik. Suposatzen da guk basamortuan ez dugula inor ikusten, baina publikora begira hitz egiten dugun bakoitzean Mexikora edo mexikarrei ari gara.
Nolakoa da Leidorren aritzea?
Leidor beti da oso berezia. Ez dakit zehazki zergatik den, baina... Leidorrek beti sekulako indarra ematen dit. Izango da, agian, oso publiko leiala sentitu dudalako bertan; leiala eta eskuzabala. Eta hori ez da beti topatzen. Ez galdetu zergatik den [barrez]; baina horrela sentitu izan dut. Horregatik da kutuna eta berezia.
Zer esango zenioke Leidorrera joan edo ez zalantzan dagoenari?
Joan dadila. Zer du bestela egiteko? [barrez]. Pintxo potea? Tragoren bat hartzeko gogoa? Bukatu ondoren hartuko du [barrez, oraindik]. Joan dadila, ordu eta hamar minutu izango dira ondo pasatzeko eta, batez ere, hausnartzeko. Eta handik aterako da zer pentsatu handiarekin eta portaerak ere errepasatuko ditu. Gustatuko zaio ala ez, baina merezi du ikusteak, zer pentsatua ematen duen gai bat delako.