«Denbora askoan pentsatu dut ezin nuela sortzaile izan»

Musikaren erritmora mugitzen 3 urte zituela hasi omen zen Amaia Elizaran (Tolosa, 1992) dantzaria eta koreografoa. Balletean egin zituen lehen pausoak eta zenbait dantza mota probatu ondoren, garaikidea hautatu zuen haren gorputza doinu horietan zelako «zoriontsuen». Mariemma dantzako errege kontserbatorio profesionalean (Madril) ikasi zuen, non dantza garaikideko espezialitatean graduatu eta Virginia Valero saria eta ohorezko aipamena lortu zituen. Ordutik, bere izen bereko dantza konpainia sortu eta zortzi pieza ekoiztu ditu. Irailaren 27an estreinatuko du bederatzigarrena Neonymus musikariarekin elkarlanean: Iraun. Lurrean eserita eta hankak belaunen gainean tolestuta xehatu ditu ibilbidearen eta lan berriaren nondik norakoak.

Zer topatuko du 'Iraun' ikustera joaten denak?

Iraun gauza asko da. Ez da aurrez pentsatutako pieza bat izan. Bi urteko lan baten emaitza da; baina prozesu hori lesio batekin hasi zen. Geldialdi bat izan zen. Emanaldi pila bat nituen, proiektu asko esku artean... Eta gorputzak erabaki zuen «honaino». Lehenengoz, bertan behera utzi behar izan nuen emanaldi bat —behin bakarrik gertatu zait—. Geldialdi horretatik abiatu zen prozesu bat berriro ikasteko nola mugitu; hutsetik haste moduko bat bizitzea tokatu zait. Kolpe handia izan zen; hainbesterainokoa, non berriro ikasi behar izan baitut nire gorputzarekin lan egiten modu osasuntsu batean.

Ez zen erraza izango.

Bi urtez aritu naiz horretan. Tartean Montrealen (Kanada) izan nintzen, Montrealgo dantza garaikideko eskolan [École de Danse Contemporaine de Montreal], eta hango ikasleekin pieza bat sortu nuen. Hartarako Neonymusen pieza bat erabili nuen, eta berarekin harremanetan jarri nintzen. Hor hasi zen lehen harremana, elkar ezagutu gabe. Bere musika hasi nintzen entzuten, eta oso inspiratzailea iruditu zitzaidan. Azkenean pentsatu nuen elkarrekin zerbait egin behar genuela: bi urte neramatzan prozesu oso sakon batean nire gorputzarekin, ikasleekin egindako piezan bere musika erabili nuen eta bidaia asko egin nituen bere musika entzunez. Lana oso aurreratuta zegoen, ia oharkabean bazen ere. Iraun piezaren abiapuntua hori izan zen.

Nola sortu duzu lan berria?

Pieza hau sortzea oso ezberdina izan da. Aurreko piezetan egon da plangintza bat: hilabetez hilabete egitekoak antolatzea edo dena delakoa. Eta hau kontrakoa izan da. 2025ean, izatez, 10 urte betetzen ditut konpainia bezala, eta zerbait handiagoa egitea izan dut buruan. Ezer ez egitea ere pentsatu izan dut, nekatuta nengoelako. Azkenean, ordea, ohartu nintzen lana eginda zegoela. Pasa ditut ez dakit zenbat ordu gela honetan [entsegu gela] goizero, musika horrekin... Forma eman behar zitzaion, baina lana hor zegoen, eginda. Helburua zen lesiotik ateratzea, baina gauza asko topatu ditut bidean. Naturalki gertatu den zerbait da eta partekatzeko gogoz nago, egia esan.

Nondik dator izena?

Gaur egun bizitzako arlo guztietara hedatu da galkortasuna; gauzek ez dute ia urtebete baino gehiago irauten. Dantza piezek bizpahiru urte irauten dute oholtzan; baita gutxiago ere. Arima piezarekin bi urte betetakoan esan zidaten zaharra zela eta zerbait berria behar zela.

Amorru puntu bat ere ematen dit, nire proposamenak ez baitira proiektu itxi bat. Ez da pieza bat, zeina beti berdina izaten den, eta emanaldia errepikapen hutsa den. Niretzat piezak eraldatzen doaz, transformatzen, eta irautea nahi dut; ez hiltzea eta pieza nirekin eta Neonymusekin aldatzen joatea. Orduan, izen hori jarri nion pentsatuz «ea honela, behintzat, irauten duen». [Barre txikiarekin].

Lanetan emozioa izaten duzu abiapuntu; baita oraingoan ere?

Nire lan egiteko modua hori dela esango nuke. Pieza guztietan errepikatzen dira patroi batzuk, naturalki hori delako nire sortzeko modua. Kasu honetan, lesio batetik natorrenez eta prozesua hain fisikoa izan denez, gorputzetik atera den zerbait izan da; oso barrutik. Emozioek mugiarazten naute; helburua ez da forma zehatz batzuk lortzea.

Inprobisazioak garrantzia handia du zure lanetan. Nondik dator joera hori?

Askatasun puntu hori gustatzen zait gehien. Freskotasun handia ematen dio lanari, eta beste harreman bat sortzen dut piezarekin. Lanen bat oso zehaztuta baldin badago, zaila egiten zait momentuko energiarekin eta espazioarekin fresko mantentzea. Joera da koreografia automatizatzea, eta behin eta berriro egitea. Inprobisatzeko askatasuna izateak eta, gehien bat, bakarrik dantzatzeak ahalbidetzen dit momentuan sentitzen dudanarekin lana eraldatzea.

Horrela, bat-batean ateratzen dira aurretik behin ere atera ez diren gauzak, eta horrek asko betetzen nau. Lana bizirik mantentzen du eta baita neroni ere, ez bainaiz aspertzen.

Aurreko lanak, Arima, ere zentzu hori zuen. Ia urtebete pasa genuen lana interpretatu gabe eta azken emanaldia sekulakoa izan zen: ez zuen zerikusirik estreinaldiarekin. Bidea berdina zen, bakoitzak zuen egitekoa berdina zelako, baina emanaldia erabat ezberdina izan zen. Eraldatzeko gogo hori mantentzea lana bizirik mantentzea da.

Sumatzen al duzu bilakaeraren bat sortu zenuen lehen piezatik berri honetara?

Aurreko galderarekin lotuta, hasierakoak zehatzagoak ziren; koreografia itxiagoak zituzten. Horien bideoak begiratzen ditut eta gustatzen zaizkit. Oso lan argiak iruditzen zaizkit, eta ia harritzen nau horiek egiteko gai izan izanak. Baina bideak eraman nau inprobisaziora eta askatasun horretara. Ezaugarri bereizgarrietako bat izan da beti musikari ezberdinekin egin dudala lan. Kolaborazio ezberdinak topatzen joan naiz eta musikari horiek asko baldintzatu dute nire lan guztia. Esan liteke bide bat topatu dudala, eta jarraitzeko asmoa dudala.

Lan bakoitzak bere xarma du, eta ez dakit ondo zehazten bilakaera zein izan den. Badakit non nengoen lehen, eta badakit non nagoen orain. Lan oso ezberdinak dira, baina, aldi berean, uste dut nire estiloaren barruan daudela guztiak. Agian iritsi naiz estilo propio bat garatzera ere.

Koreografo aritu zara Montrealen eta 'In a loop' pieza sortu zenuen hango ikasleekin; baina, oro har, dantzaria zara. Zer ematen dizu postu bakoitzak?

Biek ematen didate asko, eta bietan gozatzen dut; esperientzia oso ezberdinak dira. Asko aldatzen da bizipena barruan edo kanpoan egon. In a loop pieza da nire begiekin, zuzenean eta kanpotik ikusi dudan bakarra. Gainerakoen bideoak ikusi ditut, baita argazkiak ere, baina ez dakit nola bizitzen diren kanpotik. Zure lana kanpotik ikusteko aukera izatea, koadro bat bezala, ederra da.

Esperientzia exijentea izan zen. Dantzariak ez nituen ezagutzen, ordu oso gutxi nituen pieza sortzeko... Beldur handia ematen zidan. Buruan banuen ideia bat, baina irekita nengoen haien ekarpenetara. Haiekin lan egitea erraza izan zen: oso dantzari onak ziren eta oso gogotsu zeuden. Oso aberasgarria izan zen niretzat, eta aukera eman zidan, baita ere, kanpotik ikusteko, lehenengoz, nondik nora doan nire lana. Barruko esperientzia badut, eta argi dut zein den nire bizipena. Baina horretaz fidatu behar naiz eta, azkenean, intuizioa da ia. Aldiz, aukera izatea kanpotik ikusteko eta zuzenean jakiteko zer sentiarazten duen... Ederra da.

Hala ere asko gustatzen zait eszenatokira igotzea edo kalean jartzea eta dantzatzea. Esperientzia barrutik bizitzea, alegia. Oso ezberdinak dira, eta biak maite ditut.

Bat aukeratu beharko bazenu?

Uf, ez dakit. Momentu honetan, oraindik, dantzatzea; baina asko disfrutatu nuen kanpotik ere. Biak uztartzeko aukera baldin badut... Hori litzateke ederrena. Kanpotik ikustea oso lagungarria da, erantzunak topatzen laguntzen baitit nire bakarkako lanetarako. 

Dantzaria, koreografoa eta yoga zein dantza irakasle zara. Guztiak al dira beharrezkoak dantzatik bizitzeko?

Egia esan, bai. Emanaldiekin bakarrik bizitzea oso zaila da. Badira bolada batzuk, non proiektuak dituzun esku artean, emanaldi pila bat... Baina, azkenean, ziklo moduko batzuk dira. Zure zirkuitua egiten duzu eta bukatu egiten da. Pieza bat estreinatzen duzu, eta berriro gauza bera. Oso zaila da denbora guztian emanaldiak ematen aritzea. Nire konpainia, gainera, txikia da.

Lan berriak sortzeko denbora behar da. Nola hartu lan hori eta, aldi berean, gainerakoa mantendu? Oso zaila da. Badira horrela lan egiten dutenak, eta miretsi egiten ditut. Askotan nire prozesu pertsonalak, koreografiak eta abar ikasleekin lantzen ditut. Eta laguntzen dit ezer ez dagoenetan errutina mantentzen fisikoki eta mentalki.

Ekonomikoki sostengu bat da, baina buruarentzat ere oso garrantzitsua da. Atseden hartzen laguntzen dit emanaldi, sorkuntza eta zurrunbilo horretatik; eta yogarekin gauza bera pasatzen zait. Artista bezala aritu behar zara leku ezberdinetatik pixka bat hartzen. Dena dela, niri asko gustatzen zait egiten dudan guztia; bai emanaldiak eta bai irakaskuntza. Zorte handia dudala iruditzen zait. Baina bai, horrela ibiltzea ere beharrezkoa da.

Aldatu al da dantzarekin duzun harremana zure bizibide bihurtu denetik?

Harremana aldatzen doa denbora guztian. Batzuetan zaila da ez automatizatzea eta errutina huts ez bihurtzea; freskotasuna bilatu behar duzu denbora guztian. Baina jarraitu egiten dut, eta gozatu egiten dut; eta espero dut urte askoz jarraitzea gogotsu eta inspirazioa topatzen. Horrek laguntzen dit jarraitzen. Hori guztia desagertzen bada, dantza utzi egingo dut.

Kolaborazioek asko pizten naute. Artista batekin topo egiten dudan bakoitzean sentitzen dut mundu berri bat irekitzen zaidala, eta hor sartzen naiz. Gezurrik ez, uzteko gogoa izatera ere iritsi naiz; batez ere, lesioa izan nuenean. Oso puntu garrantzitsua izan zen. 30 urte ditut dagoeneko, gaztea naiz, baina gorputza ez da 18 urte nituenekoa. Oso ezberdina da eta, aldi berean, nabaritzen dut, oraindik, asko dudala ikasteko. Gorabeherak hor daude, jakina.

Izan duzu, beraz, uzteko gogorik ere.

Bai. Batzuetan oso etsigarria izan daiteke. Euskal Herrian –eta baita Espainian ere– ez dago kulturarekiko estimu handirik; eta dantzarekiko, are gutxiago. Batzuetan nekagarria da eta zure lana zalantzan jartzera ere irits zaitezke. Norbaitek benetan balioesten al du? Askotan, lehen esan bezala, zirkuitu berak egiten ditugu eta halako bukle sentsazio bat izaten dut.

Gero, ordea, kanpora joaten zara eta sekulakoa da. Publikoak zure lana ezagutzen ez badu ere, antzokia bete egiten da eta esaten duzu... Ufa. Ba, agian, bai; merezi du lan honek guztiak. Baina Euskal Herrian zaila da. Uzteko gogoa askotan izan dut, baita uda honetan ere [barrez]. 

Nabaritzen al duzu alderik bertako eta kanpoko publikoaren aldean?

Bai, sekulakoa. Hemen asko kostatzen da; jendea ez da antzokira joaten. Egia da kaleko formatuak funtzionatzen duela, eta horregatik ari naiz estreinatzen, orain, kalean egiteko zerbait. Baina, gero, antzokira joatea... Oso izen ezaguna baldin badaukazu, agian, bai. Baina jendeak ez du ohiturarik ezezagun baten ikuskizun bat ikustera joateko. Zaila da.

Duela bizpahiru urte izan zen: Bogotara (Kolonbia) joan ginen eta han inork ez gintuen ezagutzen, jakina. Bi egunetan egin genuen Mar pieza; eta, bietan, aretoa bete-beteta. Ez dakit. Kanpoan inork ezagutu gabe eta bete egiten da. Eta hemen, hilabeteak pasatzen ditugu sareetan mezuak zabaltzen, lagunak gonbidatzen... Eta, batzuetan, bai; baina, beste askotan, ez du funtzionatzen. Kanpoan, berriz, badago halako ikusmira bat, antzokietako baliabideak oso ezberdinak dira... Artistak beste nolabait tratatzen gaituzte. Guretzat opari bat da hori.

Kanpora joatea, beraz, ezinbesteko baldintza al da?

Ezinbesterainokoa ere ez. Hemen badaude baldintzak; ez da erraza, baina badaude. Dena dela, kanpora joatea oso aberasgarria da, oso. Hala ere, dena esan behar da: ez da erraza kanpora joatea. Ateratzeko aukera asko izaten dira Etxepare Institutuak dituen kolaborazio aukerengatik. Horrela irekitzen dira ate batzuk kanpoan. Esperientzia horiek opari bat dira.

Aipatu dugu emozioak izaten dituzula abiapuntu, baina nola lortzen da mugimenduek emozioak adieraztea?

Emozio bat baldin baduzu zure barruan, mugimenduen bitartez atera egingo da. Zaila izaten dena da ohartu gabe pentsatuz jartzen ditugun filtro horiek kentzea. Nire modua da pentsamendua baztertzen saiatzea, eta uztea mugimenduei haien kabuz sortzen. Badago jendea, zeinak buruan ideia bat izan eta hori interpretatzen duen. Miresgarria iruditzen zait; ni ez naiz horretarako gauza.

Nik barnean baditut adierazteko bizipen edo emozio batzuk, eta kentzen badut pentsamendua edo nahi kontziente hori, badago beste zerbait azpian. Askotan ez dakizu ondo zer den ere, ez delako zerbait kontzientea. Hori kanporatzea da niri interesatzen zaidana. Gerora ulertzen baituzu: atera ondoren. Hori interesatzen zait bai interprete, bai sortzaile bezala; eta uste dut hori dela nire bidea.

Dantzatzea izan daiteke, beraz, beste nolabait adieraz ezin daitezkeen gauzak adierazteko bitartekoa.

Hori da. Gauza asko oraindik ez ditugu ulertzen; ez dakizkigu hitzez azaltzen. Baina zerbait daukagu esateko eta, batzuetan, geure buruari ez diogu uzten. Bada, mugimenduak eman dezake horretarako bidea. Ez da erraza, burua beti baitaukagu piztuta.

Eta beste zailtasun bat ere badu: askotan publikoak forma bat errekonozitu nahi du, pauso zehatz batzuk identifikatu, birtuosismoa ikusi... Nire lana ez dator formatik edo ez, behintzat, ohiko formetatik. Jakina, lantzen dut zer ikusten den; baina gustatzen zait pixka bat harago joatea. Publikoak ere aurreiritziak eraitsi behar ditu: dantza ez da soilik hanka altxatzea edo birak ematea edo jauzi egitea. Horietatik harago joateko prest egon behar du ikusleak, eta buruan dituen —ditugun— aurreiritziak ahazteko. Horiek kenduta dago konektatzeko modu bat gorputzarekin, zeina oso ezberdina den. Eta niri, hain zuzen, hori da interesatzen zaidana.

Pertsona bera al zara dantzan ari zarenean eta kalean?

Baietz esango nuke [barrez]. Badira lan batzuk, antzezleak esate baterako, zeinak interpretazioa gehiago lantzen duten; euren nortasunetik eta bizipenetatik atera behar dute. Nire kasuan, ordea, lan pertsonala oso konektatuta dago nire unean uneko egoerari eta ibilbideari. Uste dut kanpotik nire dantzatzeko edo sortzeko modua ikusten duenak barru-barruan daukadan zerbait ikusten eta ezagutzen duela. Eta hori ez da ikusten, adibidez, kafe bat hartzeko garaian. 

Zein dira zure inspirazio iturriak?

Handiena musika da; nire abiapuntua izaten da beti. Pentsatzen dut ea norekin kolaboratuko dudan edo zein pieza dantzatuko dudan… Sorkuntza batzuetan badaude beste inspirazio puntu batzuk ere. Baina handiena, zalantzarik gabe, musika da. 

Eta erreferenteak?

Bada, ez dakit. Konpainia askoren lana gustatzen zait, eta baita koreografiak ere. Baina gero ez dut erabiltzen hori nire lanetarako. Peeping Tom konpainia asko gustatzen zait, Bruselako konpainia bat da. Euskal Herrian izan dira noiz edo noiz, eta haien lana asko-asko-asko gustatzen zait. Hemendik gertu, berriz, Igor Calonge da gustatzen zaidanetako bat. Horiek dira batzuk. 

Hiru urterekin hasi zinen dantzan. Nolakoak izan ziren lehen pausoak?

Ez ditut gogoratzen [barrez]. Nire amak kontatzen duenaren arabera, lagunak ballet egiten hasi ziren eta nik ere izena eman nuen; harritzekoa [barrez]. Eta gogoan dut —horretaz gogoratzen naiz [barrez, oraindik]— beti kasketa modukoa harrapatzen nuela; hasieran ez zitzaidan gustatzen, beldur punturen bat ere izango zen, seguru. Azkenerako gustura joaten nintzen, eta halako batean nire lagun guztiek utzi egin zuten, eta ni bakarrik geratu nintzen. Ordutik jarraitu egin dut, eta honaino. Hiru urterekin hasi zinen dantzan. Nolakoak izan ziren lehen pausoak?

Zure izena daraman dantza konpainia sortu zenuen. Baina ez zen aurreikusitako zerbait izan, ezta?

Nik ez ditut gauzak planeatzen [barrez]. Kontserbatorioa bukatu nuen, hainbat proiektu bukatu nituen zenbait koreograforekin, lanik gabe geratu nintzen... Eta zerbait egin behar nuen. Hasi nintzen probak egiten, eta bat-batean emanaldiak ateratzen hasi zitzaizkidan. 
Nire lan egiteko moduagatik, denbora askoan pentsatu dut ez nintzela gai ideiak izateko, eta ezin nuela sortzaile edo koreografo izan. Hori pixkanaka aldatzen joan da, eta ohartu naiz nire sortzeko modua ezberdina dela, eta ondo dagoela. Konfiantza hartzen joan nintzen nire sortzeko moduarekin, onartzen, eta balioa aitortzen. Horrek lagundu dit nire lanean gehiago sakontzen eta gauza berriak bilatzen eta egiten. 

Motzean