[GOGORATUZ] «Nire ustez denok gara artistak, kontua da zein intentziorekin egiten duzun»

Hemezortzi urte inguru zituela heldu zien pintzelei lehenengoz Nisa Goiburu (Ordizia, 1946) artistak. Gaur taldearen inguruan egin zuen lehen erakusketa hogei urte inguru zituela, eta ordutik mende erdi baino gehiagoko ibilbidea ondu du. Aitzindarietakoa izan zen performanceak egiten, hots, hainbat arte diziplina obra berean uztartzen. Sortzez ordiziarra, urteak daramatza Tolosan bizitzen eta lan egiten. Gazte zela New Yorkera (Ameriketako Estatu Batuak) joan zen sentitzen zuelako hemen «ez zuela ezer handirik egiteko» eta ez ziotela «jaramon handirik» egiten.

Nola eman zenituen lehen pausoak margolaritzan?

Begira, garai hartan kolegio Las Carmelitas-era joaten ginen eta ikasteko ez nuen erraztasun handirik, baina bai margotzeko. Mojek deitu zieten nire gurasoei; nire ama joan zen eta hari esan zioten ikasteko erraztasun handirik ez nuela, baina aise egiten nituela marrazkiak-eta. Hori horrela, gurasoek segituan bidali ninduten Donostiara, akademia batera. Hamazazpi-hemezortzi urterekin edo hasi nintzen eta harrez geroztik ez naiz geratu.

Izen handiko hainbat irakasle izan zenituen.

Aurreraxeago egon nintzen Jose Campsekin. Ohartu ginen batzuk gehiagorako gogoa genuela, eta joan ginen [Ascensio] Martiarenarengana. Bada, hain zuzen, guri baiezkoa eman eta gutxira ondoezik jarri zen eta ez zuen klase gehiagorik eman; hori gabe geratu ginen. Gerora, Julian Ugarte berria zegoen eta harekin jarraitu genuen. Ondoren joan nintzen Parisera.

Ordiziatik Parisera, ez da aldaketa makala.

Pentsa, Ordiziatik atera eta Parisera iritsi... Mundu batetik bestera joatea bezala da. Gelditu gabe ibili nintzen gauzak egiten, ikusten... Orduan hasi nintzen ohartzen dantza gustatzen zitzaidala, musika, literatura... Diziplina guztiak.

Egiten ez nintzen aritu, ikusten aritu nintzen. Niretzat unibertsitate bat bezala izan zen. Joaten nintzen noizean behin akademia batera, zeina libre egoten zen. Geroago ikasleen egoitza batean egon nintzen eta zerbait margotu nuen, baina gauza handirik ez. Gehiago izan zen jakin-mina garatzea ikasteko eta gauzak ikusteko.

Nola moldatzen zara gainerako arte diziplinetan?

Dantza, esaterako, neronek ez dut egin, baina nire performanceetan sartu izan dut. Nik ez nuen egiten, baina jendea kontratatzen nuen obraren zati hori egin zezan. Sentsibilitate hori badut barruan, eta ikusten nuen guztiak interesa pizten zidan.

Ibilbide oparoa ondu duzu. Lana aitortu dizutela sentitzen duzu?

Bueno, hori oso zaila da esaten. New Yorkera joan nintzen ikusten nuelako hemen inguruan ez nuela ezer handirik egiteko; ez zidatela jaramon handirik egiten. Benetan margotzen hasi nintzenean iritsi zen momentu bat non ohartu nintzen lan asko egiten nuela.

Izugarrizko lana da hau, eta nire artea ez bada onartzen hemen zer egiten dut nik hemen. Gainera hiru alaba nituen. Eta azkenean erabaki nuen New Yorkera joatea. Ingelesa zekien lagun batekin joan nintzen, nik ez bainekien. Dosierra besapean hartuta hantxe joan ginen.

Gogoan dituzu lehen momentuak?

Ez genuen ezer ezagutzen; ez genekien nora jo. Halako batean, 5th Avenue delakoan topatu genuen galeria bat, txiki-txikia. Bertan probatzea erabaki genuen, eskailera batzuk jaitsi eta pabiloi handi bat zela ohartu ginen. Ea aztertu ote zuen galdetu genion eta ordubetez aritu zen txostena begiratzen.

Halako batean amaitu zuen, eta esan zigun: «Pintura honek merezi du, baina hau ez da zure tokia. Chelsea galeriara joan behar duzu, arte garaikidera». Bertara jotzea erabaki genuen. Bidean beste galeria batzuetan sartzen ginen eta guztiek begiratzen zuten. Guztiek ematen ziguten gomendioren bat «joan harantz» edo «galdetu hemen»...

Eta azkenean iritsi zineten helburura.

Halako batean iritsi ginen Chelsea galerietara. Han fabrika zaharrak zituzten, zeinak ordurako ez zeuden martxan eta ez ziren erabiltzen. Bada, horietan espazioak sortu zituzten hainbat gai lantzeko: literatura, zinema, arte galeriak... Inprentaren bat ere bazegoen. Horietako batean sartu eta hark ere goitik behera begiratu zuen. Bukatutakoan bi argazki posta elektronikoz bidaltzeko eskatu zidan, nire kontaktua eta izena gordetzeko. Handik hamabost egunera idatzi zidan berriz gustatu zitzaiola eta ea erakusketa jarri nahi ote nuen.

Paper batean pasa zizkidan datak, lekua eta baldintza guztiak; eta hurrengo urterako eman zidan data. Oso esfortzu handia da, baina han joan nintzen eta ondo joan zen. Gainera, behin hori eginda, beste bultzada bat sentitzen duzu aurrera egiteko.

Artelan asko egin dituzu. Bat aukeratzerik izango zenuke?

Oso zaila da. Bakarra ezingo nuke aukeratu. Badago bat berezia dena, baina... Hiruzpalau edo bost badira, gutxienez, zeinak esanahi bereziren bat duten. Gehienbat izan duten lanagatik. Zailtasunak izan daitezke koloreengatik, teknikagatik... Nik geometria landu dut asko eta ia autodidakta izan naiz. Ez da nolanahiko erronka teknika berriak ikastea, eta askotan egin behar izaten da. Obra bukatuta ikusten denean inork ez du pentsatzen atzean zein lan egin behar izaten diren.

Hainbat sari ere jaso dituzu. Zein esanahi dute zuretzat?

Gaztetan jaso nituen hainbat. Ilusio handia sortzen du sariak jasotzeak; hori zalantzarik gabe. Gauza horiek badute esanahi bat: aitorpen bat dira, azken finean. New Yorkeko galerietan hautatu izana, edo Japoniara joateko nola aukeratu ninduten... Horrek esanahi handia du niretzat.

Gazteekin ere egin izan duzu lan.

Gehiena egin dudana izan da hemen antolatu nuenean eskulturaren sinposioa. Ikastetxe guztietako ikasleak etorri ziren eta hori asko gustatzen zait. Gazte batzuk oraindik oso kontserbadoreak izaten jarraitzen dute, beste batzuk ez... Gainera, zerbaitek motibatzen dituenean interes handia jartzen dute, eta hori asko gustatzen zait. Nirekin egiten dutena ez da izaten bata kopiatu edo bestea... Beti gauza berriak sartzen ahalegindu naiz, eta ikusteko aukera izan dut hori jendeak atsegin duela.

Horrez gain, klaseak ere ematen zenituen, ezta?

Ikastolan eta CITen [Tolosako Ekinbide Etxea (TEE)] eman nituen. Ikastolan ez nuen aukerarik asko esperimentatzeko. TEEn eman nuenean, berriz, orain ikastolan egiten diren gauzak material askorekin-eta, aurretik, ni irakasten hasia nintzen; baina intuizioz. Ez nuen prestakuntzarik, baina nire kasa sortzen nuen hori. Gustatzen zait abanikoa zabaltzea eta ikustea zenbat aukera dauden bizitzan gauzak egiteko; eta irakasten badizute, beti errazagoa izango da. Beti pentsatu izan dut Arte Ederrak ikasi duen jendeak eskailerak bosnaka igotzen dituela; guk, berriz, banaka igotzen genituen.

Zein artistak eragin dute zure estiloan?

Neure buruari ez diot utzi eragin handirik jasotzen. Denboran zehar aldatzen joaten zara zein artista gustatzen zaizkizun, baina beti gustatu izan zait pixka bat alde egitea horretatik. Nik nirea egin behar nuen.

Hori oso ondo islatzen du, adibidez, Kilometroetako anagrama egitea enkargatu zidatenekoak. Niretzat zerbait berria zen eta hasi nintzen probak egiten zirriborro pila bat egin behar baitira, ez da lehenengotik ateratzen den zerbait. Bada, denak ateratzen zitzaizkidan Oteizak eta Txillidak egiten zituzten ildo berekoak. Nik ezagutu nituenean Barandiaran galerian, Gaur taldean, ateratzen zitzaidan estilo berekoa. Nahigabe. Lan asko egin behar izan nuen hori kentzeko eta nirea egiteko. Bestela, segituan esango zuketen «kopiatu egin du». Ez da, ordea, kopiatzea. Garai berekoa zara eta hori atera egiten da, eragin hori.

Azkenean lortu nuen, eta aurkeztu zutenean jendeak oso gogo onez hartu omen zuen.

Nortzuk dira zure erreferenteak?

Klasiko guztiak: Goya, Velazquez.. Italiarrak Leonardo Da Vinci, Botticelli, Miguel Angel, Tiziano... Eta Picasso ere asko gustatu izan zait beti.

Denetatik ateratzen duzu zerbait, baita berrietatik ere. Francis Bacon asko gustatzen zait, nik bezala asko erabiltzen du geometria; organikoa eta inorganikoaren arteko elkartzea; naturarena, geometriarekin.

Gaur taldearen parte izan zinen. Zenbait euskal artista ezagutu zenituen, ezta?

Oteiza beranduago ezagutu nuen, [Rafael Ruiz] Balerdi ere ezagutzen nuen erdi familiakoa zen-eta. Oso gazteak ginen. Pintura eskolara joaten ginen eta zerbait antolatzen bazuen Gaur taldeak, han joaten ginen, beti. Gazte bakarrak ginen. Guk hamazazpi bat urte izango genituen, eta gainerakoek ordurako 30; alde handia dago.

Gogoan dut hizkuntzari buruzko hitzaldi bat; eta gerora konturatu naiz nire piezetan eragina izan duela hark. Ez nuen uste, entzun besterik ez bainuen egin, baina nire piezetan eragina izan duela ikusi nuenean ohartu nintzen benetan barruraino sartu zitzaidala. Adibidez, Madrilen Ateneoan egin nuen performance bat, eta hizkuntzaren inguruan zen. Egin nuenean ez nintzen konturatu, baina errepasatzen hasten zarenean ikusten duzu haren eragina nabaritzen dela hor.

Txillidarekin ere ezagutu zenuen.

Txillidarekin Japonian egin nuen topo. Hori polita izan zen. Bartzelonara joan nintzen, han ezagutu nuen pertsona bat eta nire lanak bertara eramatea nahi zuen.

Hark ez zuen aurrera egin, baina azkenean beste elkarrizketa bat ere lotu zidaten. Bigarren hark argazkiak ikusi zituen eta hiru egunen buruan deitu zidaten esanez Japoniako galeria bateko arduraduna azaldu zela, eta nire lanak aukeratu zituela Tokioko Nazioarteko Artearen lehen azokara joateko. Beraz, beste esfortzu bat egin halako gauzak ez direlako edonoiz etortzen eta han joan nintzen. Bada, Japonian, kasualitatez, hotel berean elkartu ginen Txillida eta biak. Gerora azokan ere elkartu ginen.

Oteizarekin, berriz, harreman ona zenuen.

Jorge Oteizarekin oso ona. Arratsaldeak pasatzen genituen arteaz hitz egiten, elkarri gauzak erakusten... Niretzat oso pertsona inportantea izan da.

Artea ikusteko modu izugarri bat zuen. Koadroak aztertzen zituen; eta nola, gainera!

Antropologo bat ere ezagutu nuen, Jose Martin Apalategi; eta harekin ere oso harreman ona nuen. Donostian arte erakusketa bat egin nuen eta berak bilatu ninduen: ezagutu egin nahi ninduen, eta nola margotzen nuen jakin. Berak ere asko lagundu ninduen.

Gehienbat gizonez osatutako ingurua zen. Nola sentitzen zinen?

Donostiakoa bazinen eta Arte Ederrak ikasi bazenuen, ondo. Bestela, ez zintuzten onartzen. Esan behar dut, baita ere, asko ez nintzela joaten gainerakoengana. Beti hemen ibiltzen nintzen, lanean. Ezagutu dut jendea, jakina. Baina ez nuen ohiturarik haiek elkartzen ziren bezala elkartzeko.

Emakume izateari dagokionez, nik uste eragin zuela aitortza hori ez jasotzen. Hein handi batean horregatik joan nintzen New Yorkera, ikusten nuelako hemen ez nuela ezer egiterik, ez zitzaiola baliorik ematen nire lanari. Gertatu izan zait jendea gonbidatzea estudioa ikustera, eta etorri ere ez egitea; eta hori jakinda obrek ez dutela zerikusirik argazkitik aurrez aurre ikustera. Kanpoan, berriz, askoz errazagoa izan da. Toki askotan egin ditut erakusketak.

Arte diziplina ezberdinak uztartzen dituzu obra berean. Noiz hasi zinen horretan?

Lehen performancea 1999. urtean egin nuen. Hor bateratu nituen pintura, eskultura, instalazioak... Lan hura egiteko musika egin zuen Gonzalez Acilu konposatzaileak, zeinak Espainiako Saria jaso duen, bi aldiz, musika garaikidean. Horiez gain sari asko jaso ditu, eta ezagutzen nuen Tolosako Abesbatzen Topaketara etortzen zelako. Proiektua aurkeztu nionean berehala esan zuen baietz, baina proiektua bera aurrera eramatea asko kosta zitzaidan.

Abesteko sopranoekin egiten dut lan. Hori da nire ahotsa, nire sentimenduak horrek islatzen ditu.

Etorri zen abeslaria soprano garaikidea zen, eta ez du inongo zerikusirik soprano klasikoarekin. Dantzaria, berriz, Espainiako Dantza Konpainiatik etorri zen. Denak ziren oso onak, eta oso gauza ezberdinak egin zituzten, baina dena erabat lotuta erakusketarekin. Harrezkero gauza ezberdinak egiten aritu naiz. Jaenen, esaterako, unibertsitatean gonbidatu ninduten performancea egitera.

Performanceak egiten aitzindarietako bat izan zara.

Hasieran ez zen erraza izan. Asko kostatu zen hemen horrek aurrera egitea, baina nik oso argi nuen zer nahi nuen. Gai bat landu nahi nuen, eta argi nuen artea diziplina ezberdinetatik landu nahi nuela. Esate baterako, sopranoak poesia ere errezitatzen zuen, dantzariak, berriz, eskultura eta koadroetako keinuak imitatzen zituen... Harrigarria eta berria zen hori hemen. Esther Ferrer ere bazegoen, baina ez zen oso ezaguna.

Jaenen egin nuen, eta New Yorken Amaia Arberas sopranoarekin egin nuen. Berriki Donostian ere egin dut halako zerbait, baina txiki-txikia.

Lantzen dituzun gaietako batzuk dira emakumea, natura eta izatearen esentzia. Nondik datorkizu interesa?

Izatearen esentzia da guztiaren gakoa. Niretzat denak bat gara. Amalurra gara. Beti landu dugu lurra. Historiaurretik. Oso integratuta eta oso lotuta gaude lurrari. Feminitate hori hor dago. Eta ez da gustatu egiten zaidala. Etorri egiten zait, bere kasa. Gaia bera etortzen da, bila joan gabe. Eta lan asko egin dut emakumeekin. Proiektu bat egin nuen Madrilen, performance bat: Memoriaren jantziak [Las prendas de la memoria]. Liburu bat ere prestatu nuen jainkosekin, baina hura ez zen atera.

Zer da artea zuretzat?

Bizitza; niretzat bizitza da. Hemen lanean zaudenean munduak existitzeari uzten dio. Nire ustez denok gara artistak, kontua da zein intentziorekin egiten duzun. Bakoitzak du bere dohain berezia; eta denok ez dugu balio gauza guztietarako. Baina bakoitzak du berea. Orduan, pentsatzen dut dena izan daitekeela arte. Aldatzen dena horrekiko sentimendua da.

Arteak funtziorik izan beharko luke?

Ni konturatu naiz erakusketak egiten ditudanean jendeak esaten duela lasaitasuna helarazten diela. Funtzio polit bat izan daiteke. Naturak erakartzen gaitu, eta hor bada zerbait. Mendira joaten denak ondo ulertuko du hori: bihotza zabaldu egiten zaizu, eta beteta sentitzen zara. Hori niretzat esentzia da. Koadroekin ere hori lortzen baduzu, sekulakoa izango litzateke.

Orain zein proiektu dituzu esku artean?

Ez daukat gauza handirik esku artean. Beti nabil zerbaitekin, baina orokorrean gauza txikiak. Duela bi urte lau erakusketa egin nituen urtebetean; gauza ezberdinekin, gainera. Hori ondo dago, baina nekatuta bukatu nuen. Erakusketak antolatzeak lan asko du, eta indar asko eskatzen du. Orain parte hartu behar dut emakumeek egiten duten erakusketa batean: EmpoderArte. Joan den urtean hemen egin zen, Tolosan, eta aurten Andoainen izango da.

Bestelako lan txikiak ere egiten ditut. Bitxikeria bat aipatzeagatik: rol joko baterako irudi bat eskatu zidaten. Asko gustatu zitzaidan ideia, ezagutzen ez ninduen norbaitek eskatu zidan lana; gaztea zen, gainera eta zerbait berria da niretzat. Horrez gain, Gente que hace cosas proiektuan ere hartuko dut parte.

Artista batek ba al du erretiro adinik?

Jarraitu egiten du, beti. Margotzea atsegin baduzu, eta jarraitzeko aukera baduzu; ez da bukatzen. Atera egin behar da, gainera. Jatea bezala da niretzat, baina arimari jaten ematea.