1984an argitaratu zituen lehen hitzak Frankie Taik Egin egunkariaren Egun on gehigarrian. Hiru urte geroago Euskal Telebistan hasi eta Txoria dut maite programa zuzendu zuen lehenik, Aste ero ondoren, eta Babel programa ere aurkeztu zuen, besteak beste. Garai hartan kazetaritza uztartzen zuen hezkuntzarekin, Tolosako euskaltegian irakasle baitzen. 1993an Euskaldunon Egunkariaren zuzendaritza eskaini zioten, eta horretan jardun zuen hamar urtez, hain zuzen, 2003an Espainiako Auzitegi Nazionalak itxiarazi zuen arte. Akzio-erreakzio, hilabete gutxiren buruan Berria egunkaria sortu zuten eta haren zuzendari izan da hogei urtez. Egindako ibilbideaz, erreleboaz, kazetaritzaz eta gehiagoz: Martxelo Otamendi (Tolosa, 1957).
Urte luzez izan zara zuzendari: 'Egunkaria'n lehenik, 'Berria'n, gero. Orain, utzi berritan, nola sentitzen zara?
Bai Egunkarian, bai Berrian ondo pasa dut; dibertitu egin naiz. Erretiratzen naiz, gainera, elkartasunez, ez neke profesionalez; nik segituko nuke. Baina neure buruari esana nion aspaldi ez nuela segituko, eta utzi behar niela tokia belaunaldi berriei. Horrekin batera, lehenbizi, bakean utziko ditut lankideak; 30 urte egon bainaiz beraiekin. Eta gero, jendea bakean utzi… Bueno, jendea bakean ez dut utziko. Baina bazen garaia.
«Erretiratzen naiz, gainera, elkartasunez, ez neke profesionalez; nik segituko nuke»
Une berean datoz 'Berria'ren hogeigarren urteurrena eta zuzendaritza aldaketa.
Nik 65 urte bete nituen abenduan, eta eskatu zidaten mesedez itxaroteko sei hilabete; Berriak hogei urte bete ditu ekainean eta dena batera egiteko: urteurrena eta nire erreleboa.
Martxelo Otamendi ATARIAko erredakzioan. A. ARROYO
Kenduta Egunkaria auziko tarte ilun eta gogor hura, esan dezaket ondo pasa dudala. Hori kenduta, noski; benetan gogorra izan baitzen jende askorentzat: gure ingurukoentzat, langileentzat, adierazpen askatasunarentzat… Hori aparte, nire lanbidean eta arduran ondo pasa dut. Ikaragarri gustatzen zait ikustea Berriako kazetariak daudela Olinpiar Jokoetan edo Britainia Handiko hauteskundeetan edo azken bi klima batzar handietan, Madrilen eta Glasgowen… Gauza horiek antolatzeak eta euskarazko prentsa hor dagoela ikusteak satisfazio handia eman dit.
«Oso gustura joan naiz lanera ia-ia egun guztietan»
Gero, lanean ardura bat duzunean beti da konplikatua. Kazetari batzuk dituzunean zure ardurapean, segur aski beti ez dituzu hartzen erabakiak modu zuzen batean; edo, zuzen hartuta ere, erabaki batzuk eragina dute jenderen bizitzan. Gauza horiek beti sortzen dituzte txinparta batzuk eta zenbat eta urte gehiago pasa, orduan eta txinparta gehiago izaten dira. Baina kenduta elementu horiek, eta niri dagokidanez —eta ez nuke izan nahi zekena aldaketa horien ondorioak jasan dituztenekin— ondo pasa dut, dibertitu naiz, eta oso gustura joan naiz lanera ia-ia egun guztietan.
Aipatu izan duzu erreleboak etxe barrutik etorri behar zuela nahitaez. Zergatik da garrantzitsua hori?
60 kazetari inguru ditugu. Niretzat porrot nabarmen bat izango litzateke, nire ondoan egon diren kazetarien artean dozena bat zuzendari posible ez egotea. Komunikabide batzuetan gertatzen da: dituzte ez dakit zenbat langile erredakzio batean, eta gero jakiten duzu ekarri dutela zuzendari bat irrati batetik. Benetan ez ote dago inor? Edo horren gaizki konpontzen ote dira denen artean? Erreleboa naturala da; zuk harrobia egiten duzu. Hasieran dituzu kazetari batzuk, zeinak gazteak diren, eta pixkanaka-pixkanaka heltzen doazen; gero hartzen dute profesionaltasun bat eta erreferentzialak bilakatzen dira. Nire bizitzako porrotik handiena litzateke hurrengo zuzendaria ez izatea bertako lankide bat, zeina gurekin egon den urteetan. Guk Amagoia Mujika izendatu genuen zuzendariorde, baina proiekzio horrekin. Berak kargua onartu zuenean esan zuen: «Bueno, baina ez zuzendari izateko!». Berak ere ikusi zuen jokaldia [barre txikiarekin]. Ordutik pixkanaka konbentzitu dugu, eta berak ere onena eman du horretarako. Oso trebea eta iaioa da.
Aipatu bezala, Amagoia Mujika Tolaretxipik hartuko du 'Berria'ren zuzendaritza. Esku onetan geratzen al da hedabidea?
Esku bikainetan. Amagoia da kazetari bikaina, lankide oso-oso ona, oso gertukoa, kontzepzio feminista oso garbikoa, oso bizkorra, iaioa, izaeraz bizia… Oso harreman ona dauka lankideekin. Beste askok bezala oso ondo daki zertarako gauden, zein den gure zeregina. Beraz, oso erraza izan zen Amagoiaren izena adostea gure artean —eta bera aurrean ez zegoela— [barre txikiarekin]. Gehiago kostatu zitzaigun bera konbentzitzea zuzendari izateko [barrez]. Gainera, lehen esan dudan kontzepzio feminista horretan erronka moduko bat ere jarri genion: hogei urtez baino gehiagoz gizon bat egon ondoren, ez gara hasiko eztabaidatzen zuzendari emakumea edo gizona jarri behar dugun. Baina txantxetatik kanpo, eta lehen ere esan dut, genituen aukeren artean onena da.
«[Amagoia Mujika] genituen aukeren artean onena da»
Nolakoa izan da Mujikari lekukoa pasatzeko prozesua?
Bera zuzendariordea da, eta eguneroko lanean zuzendariordeak gauza asko egiten ditu zuzendariari dagozkionak. Zuzendaria dabil batetik bestera: batean dauka hitzaldi bat, bestean bisita, gero elkarrizketaren bat, bilerak… Tamaina jakin bateko komunikabide guztietan eguneroko koordinazioa zuzendariordeak hartzen du editore talde batekin. Gure egitura da: kazetaria, koordinatzailea, editorea, zuzendariordea eta zuzendaria. Piramide horretan dago editore talde bat zuzendariordearekin eta zuzendariarekin batera; eta horiek dira erredakzio baten zuzendaritza talde trinkoa. Gero, jakina, erredakzioko langile guztien lana da ezinbestekoa; baina zenbait langilek badituzte ardura batzuk. Talde horren gidaritza nirekin batera Amagoiak eraman du, beraz, badaki zer den talde bat koordinatzea, erabakiak hartzea… Ordezkapenaren eraginetik kanpoko egoera batean ere zuzendariak hartuko lituzkeen erabaki asko berak hartu ditu. Beti izan naiz arduradunei oso soka luzea eman zalea: hartu zuek erabakiak eta gero kontsultatu.
«Beti izan naiz arduradunei oso soka luzea eman zalea»
Hala ere, beti esaten dut zuzendariak beti izan behar duela erabakien %10; eta horrek egon behar du blindatuta. Erabakien %10a zuzendariak hartzen du, eta ez dira eztabaidatzen. Bueno, agian, eztabaidatzen dira, baina berdin dio, aterako baita zuzendariak esaten duena. %10a ez da asko; eta hori gurean. Beste etxe batzuetan aldrebes da: %90a da zuzendariarena. Amagoia zuzendariorde kargua hartu zuenetik oso zuzendari jardunean aritu da. Berarentzat urratsa ematea izan zitekeen konplikatua edo arazotsua, baina hori kargua hartu berritan, ez orain. Orain hautatuko du bere zuzendariorde propio bat —horrela tokatzen baita—, zeina bere gustukoa eta konfiantzazkoa izango den. Zuzendaritza mota berak erabakiko du, baina, seguruenik, bide bertsutik joango da.
Ibilbide luzea egin duzu eta momentu ilunak ere aipatu dituzu. Uneren batean sentitu duzu amore emateko gogorik?
Egunkaria itxi berri zuten eta Egunero aurrera zihoan, baina programatu behar zen egunkari handi bat. Jaurlaritzan bilera bat izan genuen Ibarretxerekin eta handik atera eta autoan gindoazela lankide batek esaten dit esan nuela: «Ni ez naiz izango zuzendaria». Hala esaten badu, hala izango zen. Baina, ez; ezin nuen atzera egin. Gure jendeak eta lankideek izan zuten sendotasunarekin ezin nintzen etxean gelditu. Jende horrekin jarraitu behar nuen lanean. Gainera, Jaurlaritzaren partetik baten bat ibili zen kontua nahasi nahian: Jaurlaritza prest zegoen diru asko emateko egunkari berriarekin, baldin eta gutako batzuk ez bageunden… Eta gure jendeak esan zuen: «Ez. Egongo dira hauek eta nahi dugu Martxelo zuzendari». Hori ez da asko kontatu baina horrela izan zen. Iruditzen zait Jaurlaritzaren partetik joko zikina izan zela gutako batzuk hortik ateratzeko.
«Gure jendeak eta lankideek izan zuten sendotasunarekin ezin nintzen etxean gelditu»
Gure jendeak esan zuen nahi zuela ni zuzendari izatea; eta hori zor nien. Jendeak eman zizkigun 4.800.000 euro, ia bost milioi euro. Nik segitu behar nuen hor. Gainera, gaizki pasa genuen egun horietan: Iñaki Uria egon zen kartzelan urte eta erdi, Xabier Olareaga zortzi hilabete, Joan Mari Torrealdai eta ni hilabete bana.
Torturak kontatzea bezala da, ni ezin nintzen etxean gelditu. Kalera atera behar nuen, lau haizetara bota, eta pasa nituen bi urte batetik bestera hitzaldiak eta elkarrizketak ematen. Gainera, gure egunkarian lehenagotik beste tortura kasu askoren berri eman genuen; orduan, guri tokatzen zitzaigun horren berri ematea lankideei. Izan zen modu bat esatekoa estatuari: «Zuek ez zarete inor erabakitzeko euskarazko egunkari bat egingo dugun edo ez, beraz, egin egingo dugu».
Lau hamarkada kazetaritzan. Egitekorik geratu al zaizu?
Brometan hitz egin dut euskaltegikoekin ea utziko ote didaten nire azken lan egunean klase bat ematen [barrez]. Ez dakit zer egingo dugun, baina ez. Oso garrantzitsua da komunikabideetan, eta are gehiago euskarazkoetan, jakitea zein ligatan zabiltzan eta zein den zure txapelketa. Eta ez egitea gauza arraroak, ez erostea irratiak Kolonbian edo halakoak.
Handinahikeriaz ez jokatzea, alegia?
Uste dut beti ondo jakin dugula gure etxean zein den gure liga, ondo mugitu garela eta ez ditugula txorakeriak egin. Eman ditugun pausoak izan dira seguru samarrak eta ondo kalkulatuta; eta horri esker gaude egoera honetan. Horri esker eta, jakina, jarraipena ematen dioten langile guztiei esker; eta baita irakurleei eta publizitateari esker ere. Beti nahi dituzu irakurle gehiago, orrialde gehiago, kazetari gehiago… Baina gure liga hau da, eta gauzek asko aldatu beharko dute beste liga batera pasatzeko. Ezagutzen ditut kasu asko, zeinak gu baino gorago dauden liga batzuetan ibili diren eta sekulako zorrak dituzten edo kredituei buelta eman ezinik dabiltzan. Berria taldeak, gaur egun, ez dauka zorrik, eta hori da ez duelako krediturik.
Urte askoren ondoren dator erretiroa. Zer egingo duzu hemendik aurrera?
Berria argitaratzen duen enpresaren administrazio kontseiluan egongo naiz. Hilean behin-edo bilera bat izaten da, ez du lan karga handirik suposatzen. Nahi zuten nik jarraitzea profesionalez gain, komeni delako kontseiluan egotea baten bat, zeinak etxea ondo ezagutzen duen.
Horrez gain, helburua da nire lankide ohiak bakean uztea. Izan ditut 30 urte nahi nituen moduko egunkariak egiteko, eta ez baditut egin nire akatsa izan da. Beraz, eskatzen didaten guztia erantzungo dut, eskatzen didaten laguntza guztia emango diet, baina bakean utziko ditut.
«Izan ditut 30 urte nahi nituen moduko egunkariak egiteko, eta ez baditut egin nire akatsa izan da»
Eta gero, ez naizenez geldirik eta isilik egotekoa, saiatuko naiz aktibo egoten. Irratietan ematen du jarraituko dudala, momentuz behintzat, euskarazko eta gaztelerazko tertulietan. Baina kazetaritzatik kanpo ere saiatuko naiz mugitzen.
Izan ere, badago gauza bat dezente kezkatzen nauena, eta da dauzkagula erretiratu asko herri honetan, zeinak urte askotan izan duten militantzia bat, baina erretirora iritsi eta geldirik dauden. Ez dut esaten jarri behar dugula martxan sekula mugitu ez dena; asko mugitu den jendea dago geldirik. 65 urterekin gauza asko egin daitezke. Ikusi besterik ez dago zer gertatzen ari den pentsiodunen mugimenduarekin. Pentsiodun horietako asko dira urteetan borroka sindikala egindakoak, eta orain ere jarraitzen dute: beste ordutegi batekin, beste erritmo batekin, baina segitu dute; eta eredu bihurtu dira Euskal Herritik kanpo ere.
Aipatu izan duzu tresnak aldatu direla, baina, kazetaritzak bere horretan jarraitzen duela.
Hauxe da adibiderik onena. Sekulako tresnak dituzue: bi foku, hor pantaila bat ikusten dut, kablerik gabeko mikrofono batzuk, hemen lurrean beste bat… Baina oinarria ez da aldatu: zuk galderak egiten dituzu eta nik erantzun egiten dut. Gero egingo duzue postprodukzio bat eta ez dakit zer, eta azalduko naiz hogei urte gazteagoa [barrez].
Baina oinarria ez da aldatu: gauzak gertatzen dira, eta batzuen lanbidea da gauza horiek kontatzea. Gero hori zabaldu da: sare sozialak daude, jende askok ditu kamerak… Baina oinarrian, zerbait gertatu da nonbait, eta Atariako kazetariak joaten dira eta gero kontatu egiten dute. Gero izango da euskarri honetan edo hartan; bideoan zutik, etzanda… Orain Tiktok dago modan, ezta? Joango da bi urte barru. Teknologiak ekarri duen beste kontu bat baita gauzek ez dutela ezer irauten. Dena da oso efimeroa, eta gero eta efimeroagoa izango da. Eta zer esanik ez adimen artifizialaren kontuarekin. Dator mundu bat… Ikaragarria.
Tresnen garapen hori, beraz, onerako ala kalterako izan da?
Digitalizazioa gu bezalako hedabide txikientzat abantaila handia izan da; diru asko ez daukagunoi gauzak asko erraztu dizkigu. Gaur egun gero eta dependentzia gutxiago dauka produktu finalak teknikatik, baliabide teknikoak asko zabaldu direlako. Gaur egun, nabarmentzekotan, nabarmendu behar dena da kazetaritza, eta ez tresnak.
Laburtuz, jar dezagun adibidetzat pareta pintatzaile bat. Kasu horretan zein da tresnaren garapena? Sinpleki esanda aurrerapen handiena arrabola izan da. Pasa dira brotxa erabiltzetik, arrabola erabiltzera. Gu pasa gara idazmakina zaharretatik tresna digital hauetara. Ondo. Baina hark segitzen du pintatzen; eta guk, kontatzen. Ofizio askotan tresnak aldatu dira, baina, muina mantendu egiten da.
Kazetaritzak, kalitatezkoa izango bada, independentea behar du izan. Zein dira hori lortzeko gakoak?
Zuk zenbat eta independentzia ekonomiko gehiago eduki, orduan eta independentzia editorial handiagoa daukazu. Hori horrela da; ez dauka beste bueltarik. Zenbat eta independenteago izan, hobe. Orduan eta lasaiago ibiliko dira kazetariak.
Ni izan naiz Egunkariaren arduradun nagusia urte hauetan, eta ez dut sekula izan administrazio kontseiluko kideen partetik ohartarazpen bat, iradokizun bat, kexaren bat… Eta seguru nago munduan egunkaritako oso zuzendari gutxik esan dezaketela hori; administrazio kontseiluak horretarako daude. Gainera, akziodun horiek badakite komunikabideak —azken urteetan batez ere— ez direla negozio-bide, beraz ez daude negozioagatik, daude kontrolatzeko. Orduan, zenbat eta komunikabide handiagoa izan, zenbat eta liga okerragoetan sartu, orduan eta kreditu gehiago behar duzu. Eta bankuek eskatzen dizute kreditu horren ordainetan administrazio kontseiluan sartzea, eta hor hasten dira handik kobratzen. Komunikabideak behar du, ahal dela, mantendu independentzia. Horregatik behar dira irakurleak, publizitatea…
Praktikan, ordea, ez da erraza izango.
Ez dut izenik esango, baina guk Berrian badaukagu enpresa handi bateko publizitatea, eta hor ere izan genuen eztabaida. Enpresa horrek daukan dirua lortzen du gure irakurleetako batzuek produktu hori erosita, beraz, diru horren zati bat ere bada gure irakurleengatik. Beste gauza bat da guk ez izatea konfiantzarik geure buruarekin; eta uste badugu aldatu behar dugula gure lerro editoriala, ez dakit zeinek publizitatea jartzen duelako, guk daukagu arazoa.
«Uste badugu aldatu behar dugula gure lerro editoriala ez dakit zeinek publizitatea jartzen duelako, guk daukagu arazoa»
Guk jarraitzen dugu enpresa horrek lan egiten duen esparruan gertatzen denaren berri ematen, ez dugu sekula ere lerro hori aldatzen; eta ez badago gustura, joango da. Enpresa asko ez dira gurera etortzen garen bezalakoak garelako; bueno, bizirauteko aukera daukagun bitartean jarraituko dugu bizirauten. Izenik emango ez dudan Euskal Herriko goi mailako erakunde bateko buruak ez digu elkarrizketarik ematen; bere arazoa da. Gure irakurleek ez dute irakurriko bere elkarrizketa, kito. Baina guk ez dugu aldatuko gure lerro editoriala horregatik. Sendotasuna eduki behar da norberaren buruarekin, konbentzimendua norberaren lanean, eta ez da beldurrik edo konfiantza faltarik izan behar.
Nortasun bati lotuta sortu zen 'Egunkaria'ren proiektua. Nola eragiten du horrek gaur egungo 'Berria'ren ildo editorialean?
Guk segitzen dugu garai bateko lerro editorialean. Logikoa den bezala, 60 lagun inguruko talde batean ez gaude ados gauza guztietan, baina badago kontsentsu orokor bat. Kontsentsu horretan jarraitzen dugu eta gauzak eztabaidatu egiten dira lerro hori berrikusteko. Zorionez, bat etortze horri dagokionez adostasun handi bat dago etxe barruan, eta horrela errazagoa da gauzak aurrera eramatea. Dena dela, jarraitzen dugu Egunkaria sortu zeneko printzipio horiekin: independentzia nazionala, izaera euskalduna eta euskaltzalea, jarrera profesionala… Orain feminista gehitu diogu azken urteetan. Segitzen dugu irizpide horiekin eta eroso gabiltza.
Egunkari batzuetan oso zuzendaritza pertsonalista izaten dute. Beste batzuk kapazak dira izateko egunkari irakurrienak errepublika garaian, anarkisten errebueltetan, Francorekin eta gero demokrazia deitzen duten horren garaian… Gurean ez, gurean dago kontsentsu bat eta horri zuzendari berriak eutsiko dio, hortik datorrelako, bertan egon delako eta horrekin ados dagoelako. Jakina, etxe barruan askotan eztabaidak dauzkagu, baina adostasun bat dago eta horri eusten diogu. Modu bakarra da —gure amonak esaten zuen bezala— armoniazko giroan aurrera egiteko.
Urte asko dira informazioa lantzea duzula ogibide. Informazioa izan liteke zuzena, baina, baita okerra ere. Zein hausnarketa egiten duzu egiaren inguruan?
Gertaera batzuk egiaztagarriak dira. Erori da OHE [Objektu Hegalari Ezezagun] bat Berazubi erdian. Nik ez dut OHEetan sinisten, baina bat erori da, eta kontatu beharko dugu. Gero daude gertakariaren interpretazio ezberdinak, eta interpretazio ezberdin guztiek uste dute egia kontatzen ari direla. Baina gertaera, ingelesez fact esaten den hori, hori gertatu da. Beraz, alde batetik daude gertakizunak, eta hortik aurrera daude ustezko egiak, manipulazioak eta horrelako elementuak.
Epaiketa batzuetan gertatzen da: zuk badakizu pertsona batek droga kamioi bat saldu duela, baina frogak hartzeko orduan jarri dute kamera bat epailearen baimenik gabe. Mundu guztiaren aurrean, garbi geratu da kamerak erakusten duelako, pertsona horrek mugitu duela kamioi bat, eta gainera, kameran ikusten da diru bat kobratu duela. Baina kamera hori ez bazen jarri epailearen baimenarekin, epailearentzat froga horiek ez dira berme bat. Beraz, denon begi bistakoa den gauza bat geratzen da errurik gabe, baina gertatu, gertatu zen. Kazetariak kontatu egiten du hori gertatu zela; epaileek erabakitzen dute zigorra jarri behar zaion ala ez.
Kameren garapenak eta hedapenak ere izan du eraginik.
Gaur egun, gertaerak azaleratzea errazagoa da digitalizazioarekin; beste gauza bat da presio handia egotea ez zabaltzeko. Baina, gaur egun, daukazu alde batean manifestazio bat eta Ertzaintzaren gehiegizko karga, eta beste aldean, hogei kamera. Garai batean zen zure hitza eta polizien hitza. Gaur egun zergatik daude mozal legearekin poliziak horren gustura eta ez dute aldatu nahi? Nola da posible zuk ikustea polizia batzuk ari direla gehiegizko karga bat ematen, inongo justifikaziorik gabe; eta zuk hori kontatu ahal izatea irratira deituta, kontatu ahal izatea idatziz, baina, ezin grabatzea mugikorrarekin. Zergatik ezin da grabatu mugikorrarekin? Nabarmen gelditzen delako kasu askotan gehiegizko jardun bat egon dela, abusu bat egon dela. Lehen ez, lehen zen bere hitza zure hitzaren kontra, eta gainera bera funtzionario publikoa delako dauka egiazkotasun presuntzioa. Orain, balio duena ez da egiazkotasun presuntzioa, balio duena da kamerak hartzen duena. Gertakaria gertatu dela erakusteko baliabide askoz gehiago daude.
Azken urteetan gora egin dute informazioa egiaztatzeko zerbitzuek, baina, badirudi gero eta zailagoa dela benetan gertatzen den horretara iristea.
Propaganda eta manipulazio informatiboa egon dira beti. Hemen egon zen ZEN plana: Zona Especial Norte. Horrekin sortu zuten fondo bat eta kazetari batzuk zeukaten gain-soldata bat Espainiako Ministerioak ordainduta, hemengo gauzak kontatzeko. Behin kronika bat irakurri nuen Espainian gehien saltzen den egunkariaren asteburuko gehigarrian, zeinak esaten zuen Hernaniko sarrera batean Jarraiko gazteek jartzen zutela kontrola —Guardia Zibilaren kuartela herrian zegoenean—, eta uzten zietela pasatzen bakarrik haien konfiantzazko gazteei. Hura irakurri nuenean pentsatu nuen: «Eta gainera miseria bat ordainduko diote». Eta okerrena da miseria bategatik gezurrak esatea. Inork imajinatzen al du hori benetan gerta zitekeela?
Gezurrak egon dira beti. Uste dut lehen egunkaria argitaratu zutela 1702an, Londresen, eta bi zutabe zabal bakarrik zituela; han ere izango zen gezur txikiren bat. Komunikabideen erabilera hori da askotan: gizartea manipulatzea. Horregatik dira beharrezkoak kontra-komunikabide batzuk. Zorionez, digitalizazioari esker jende asko dago oso kritikoa, eta informazioa produzitzeko eta jasotzeko orduan, orain dela 40 urte baino aukera gehiago dago.
Hein batean, sare sozialek erraztu dute jendeak iritzia ematea eta informazioa argitaratzea. Nola eragin du horrek?
Komunikabide handiek gero eta eragin txikiagoa dute; jaisten ari dira salmentak. Gaur egun sare sozialek dute boterea: badira profilak, zeinak milioika jarraitzaile dituzten… Ematen ari da kontraesan bat: sare sozial batzuetan dago oso mugatuta adierazpen askatasuna eta ateratzen bazara tesi nagusi batzuetatik moztu egiten zaituzte —nire ustez gaizki egina—. Baina badago, era berean, aukera beste sare propio batzuk sortzeko.
«Ni ez nago sare sozialetan, badaukat kuadrilla»
Ni ez nago sare sozialetan, badaukat kuadrilla. Askotan esan izan didate erabiltzaile bat sortzeko: «Martxelo zuk daukazun oihartzunarekin…». Nik badauzkat lagunak gauzak komentatzeko, eta ustez zerbait serioa esan nahi dudanean, badaukat egunkari bat horren inguruan idazteko. Bide beretik, gaur egun, askoz jende gehiagok dauka aukera kazetaritzatik gertu dagoen praktika bat emateko. Zalantzarik ez digitalizazioak jo duela zapalduen alde eta pobreen alde, gure kasuan, baliabide ekonomiko urriak dituzten komunikabideen alde. Gaur egun ikusten ari gara Palestinan jendea hiltzen ari dela hor dagoelako jendea mugikorrarekin; hori garai batean ezinezkoa zen. Bagaude egoera horretan. Eta beste baterako, hau dena irauliko du adimen artifizialak.
