Kamioi gidaria da Mario. Bakarrik bizitzen usatua eta beti bidean da. Bide bazterretako isilpeko hitzordu guneak ditu artetako gozaleku. Berri lazgarria jakin berri du: minbiziak guti barne eramanen duela. Portugalgo sorterrira itzuli nahi du aita-amei azken agur baten egiteko bezala.
Ander neska lagunarengandik bereizi berria da. Haur bat badute elkarrekin. Haren aldi zen haurtzain izatea asteburuan, baina fado kantuzale eta emaile denez, Huelvako Ayamonte herrian egitekoa duen fado lehiaketara doa auto-stop eginez. Behatza luzatu, eta Mario gelditu zaio kamioiarekin. Hara non ohartzen diren elkar ezagutzen dutela, haur denborako lagunak baitira, biak ere Pasai Donibane auzokoak. Bidean doazela solasa hasiko da.
Hirugarren pertsonaia badu Fadoak entzuten zituen gizona antzezlanak: Masku. Idazleak berak gehitu duena Mario eta Ander beste pertsonaien artean eragiteko, trabesak sortzeko eta egoerak behartzeko. Txarli Andrade idazlea bera litzateke laugarren pertsonaia, baina sekula ez da ikusten. Masku mintzo zaio, kexu, eginarazi nahi dionarekin ados ez dela errateko. Idazlearen txotxongiloa da Masku, baina txotxongilo errebelatua; harietarik libratzen saiatzen dena.
Maskulinitatea jorratu nahi du Txarli Andraderen antzezlanak. Gizarteak maskulinitateari jartzen dizkion ezaugarriak galdekatu, eta kontraerranak sortu, aspaldian elkar ikusi gabe ziren bi gizakiren artean ustekabeko gertakariak eraginez.
Heziketatik eta gizarteak behartu arauen eraginez gizon frankoren baitan errotuak diren maskulinitatearen ezaugarriak kordoka ezarri nahi izan ditu Txarli Andradek bere testuan. “Gertu bizi dudan zerbait izan delako edo zer pentsatua eman didan gauza delako betidanik, igual ni neu ez naizelako gizarte honek maskulinitatearen prototipotan sartzen duen pertsona bat. Kontzienteki edo inkontzienteki, eman dit gogoetarako bide bat”.
Baina, egia erran, ez da hori izan lehenbiziko iturburua, baizik eta fadoa. Buruan baitzuen kantu mota baten inguruko ikuskizun baten muntatzea, noizbait. “Eta behin irakurri nuen elkarrizketa bat komentatzen zuena nola Portugaletik kanpo, normalean, jende gehienarentzat ezagunagoak direla emakumezko fado abeslariak gizonezkoak baino. Elkarrizketatuak zioen, haren ustez, hori hala zela fadoetako gaiak zirelako gehiago emakumeei lotzen zitzaizkienak”. Denak ez dira ados teoria honekin, baina, dena den, argi da, nazioartean, fadoa aise lotzen da Amalia Rodriguez fadista arras famatua zenari. Beti, Andradek berehala ikusi zuen maskulinitatearen gaiaren aipatzeko lokia.
Ander (Kepa Errasti) eta Mario (Iñigo Aranbarri) ‘Fadoak entzuten zituen gizona’ antzezlanean (Xake Produkzioak)
Ez zituen karikaturak egin nahi pertsonaien profilak idazteko orduan. Mario kamioilaria, emozioak erakusten ez dituen gizon hotz, azkar, kuraiosa da, “potroak” dituela erakutsi behar duena. Eta, homosexuala da, gordetzen badu ere.
Ander, heterosexuala da; emozionala oso, sentimenduek aise gaina hartzen diotena, izukorra eta fado kantari fina. Ustekabea eta pindarra pizteko bi pertsonaia guziz desberdin bilatu zituen Andradek antzezlana idazterakoan: “Bai baineukan buruan talka egingo zuten bi pertsonaia izatea, baina itzuli asko eman nizkion; ez nekien oso garbi nork abestuko zituen fadoak, nor izango zen homosexuala zena… era berean sortzen zizkidalako kontraesanak edo zalantzak”.
Oholtzarako joko anitz ematen zuen bi horien arteko edireteak. Taula eta joko zuzendaritza daraman Getari Etxegaraik argi du hautu ona izan dela: “Zentzu gehien daukalako aukera horrek: justu sentsiblea dena ez da homosexuala, eta homosexuala dena da gizonezko ohizko itxura horrekikoa”. Idazleak zehaztu du bere asmoa: “Interesatzen zitzaidan orientazio sexualari buelta ematea sozialki ikusten dugun horrekin”.
Gertakari pare batek egoera aldatuko die Anderri eta Mariori. Hala nola elurrak harrapatuko dituen, eta bide bazterrean kokaturik egotera behartuko. Elurra, denbora zintzilik bezala jartzen duen ustekabekoa; egien errateko gunea eta unea sortzen duena. Halaber, Mario biziaren azkenetara doala jakiteak, emendatzen du bien arteko trabesaren tentsioa. Andrade: “Polita iruditzen zitzaidan bi pertsonaia horiek, horrelako gauza indartsu bat bizi eta gero, benetan jakitea ez dutela berriz elkar ikusiko. Ematen zion erromantizismo bat historiari eta agur horri”.
Bakoitzak bere ‘maskua’
Gizartean maskulinitateaz hedatzen diren ezaugarri eta itxurak dudan ezartzeko, idazlea eta bere pertsonaia/tresnaren arteko borroka erabiltzen du Fadoak entzuten zituen gizona antzezlanak. Txarli Andraderen eta Masku pertsonaiaren artekoa.
Arra, kotzoa, koskoilduna aldarrikatzen bezala du batek, baina oldartzen zaio bere pertsonaia idazleari. Maskuk beste zerbait piztu nahi luke Marioren eta Anderren artean. Getari Etxegarai, zuzendaria: “Bakoitzak daukagu gure maskua, baina hau, konkretuki, Txarliren maskua da, eta aukera eman digu Txarliri buruz hitz egiteko, edo Txarliren egiteko moduaz”. Ikusten ez den idazle horrekiko —idazleak bere buruarekiko?— gatazka etengabean da Masku; eta, bidenabar, antzerki ikuslearen barnera biltzeko jokoa ematen dio. Taula gainaren eta jarleku gelaren arteko ikusten ez den pareta horren hausteko.
Masku (Ane Gabarain) ‘Fadoak entzuten zituen gizona’ antzezlanean (Xake Produkzioak)
Aldi berean, absurdorako eta surrealismorako bidea eman die antzerkilariei beti erdigunean den saihetseko pertsonaiak. Trabesak sortu eta umorea sartzeko; egoera irri egingarriak. Hirugarren aldia dute elkarrekin lan egiten dutela Etxegarai taula zuzendariak eta Xake Produkzioak konpainiak. Mario eta Ander pertsonaien jokoa marrazteko orduan naturaltasun baten aurkitzea izan dute helburu. Etxegarai: “Orain arte egin ditugun obra guztietako pertsonaia guztiak oso naturalak izan dira. Hemen, Maskurena da igual urrutien dagoena”. Behar baitzen surrealismoaren parean naturaltasun hori. Andrade: “Istorio honetan gertatzen ari dena muturrekoa bezala da, surrealismoan sartzen da, beraz horregatik pertsonaiak berak naturalistak edo errealistak dira”. Bestela egitea arriskutsua izan zitekeelako. Etxegarai: “Hain da surrealista gertatzen den guztia! Gainera sartzen badituzu pertsonaia batzuk guztiz muturrekoak, gehiegizkoa izango zen dena”.
Estreinaldia, irailean
Bigarren sorkuntza egonaldia izan dute Xake Produkzioak taldekoek Biarrizkoa. Zortzi egunez egon dira Chimeres konpainiaren egoitzan. Lehenbizikoa, Tolosan egin zuten hiru astez. Beste egonaldi luze bat eginen dute lehen emanaldia aitzin. Berriz ere Tolosan izanen da estreinatzea, irailaren 18an. Ondotik, hogei bat emanaldi izanen dituzte Hego Euskal Herrian. 2019an Eusko Jaurlaritzaren antzerki testuen idazketarako diru laguntza eta hitzartutako zirkuituko produkziorako diru laguntza ukanik, gela sare bateko emanaldi hitzartuak izanen dira. Ikustekoa da, oraino, Biarrizko egonaldia ahalbidetu duen Euskal Elkargoko Hameka kultura zerbitzuak Ipar Euskal Herrian programatuko duen Fadoak entzuten zituen gizona.
Testua bururatua bada, eta taula gaineko jokoa aski aitzinatua, eszenografiaren osoki lantzea dute oraino egitekoen artean. Diseinatzen eta egiten ari diren eszenografiako elementuak eskas baitituzte harat-honat guziak xeheki finkatzeko. Eta inportantzia berezia izanen dute erabiliko dituzten gauzek. Etxegarai: “Asko erabiltzen da eszenografia, eta oso presente dago denbora guztian”. Hala nola espazioa markatuko duen Marioren kamioia: “Kamioiaren kabinarekin asmoa da bidaia luzeagoa egitea, eta argiarekin jolastea”.
Eraikitze bidean den sorkuntza da, beraz, eta Biarrizko emanaldia, tailer jalgitze gisa egin dute, obra zertan duten erakusteko. Xake Produkzioak konpainiaren sortzaileetan eta aitzineko antzezlanen idazlea da Kepa Errasti, taldearen antzezlan guzietako antzerkilaria izateaz gain. Ez du baitezpada halako bide erdiko aurkezpen ohitura handirik, baina akuilu izateko betekizun interesgarria ikusi dio. Errasti: “Egia da gaur bezalakoak egiten direnean, jende aurrean, jartzen zaituela nerbio batean: ‘Ea ba! Zerbait erakutsi behar dugu!’ Pilak bezala ematen dizkizu lan egiteko, nahiz eta erakusten duzuna lan prozesu baten partea den. Presio txiki bat sartzen dizu ondo etortzen dena”.