Feminismotik begiratzen dio bularreko minbiziari eta, begirada horrek malkoak eta bakardade sentipena ekarri dizkion arren, ikusi du munduan badela, norbere ongizatea kanon estetikoen gainetik jartzen duen jende gehiago. Hizkera patxadatsuz, erraietatik josi du elkarrizketako kontakizuna; edonori erraietaraino iristekoa.
Bularreko minbizia pasatu zenuen, nahiko gazte; ohiko adina baino gazteago. Nola bizi izan zenuen gaixotasuna?
Nik 31 urte nituen. Bigarren semeak urtebete inguru zuen, eta hari bularra ematen ari nintzen. Konturatu nintzen koskor txiki bat nuela bularraren alde batean. Normalean, bularra ematen ari zarenean, bularra puztu edo jaitsi egiten da, esnearen arabera; hasieran, beraz, edoskitze arazo bat izango zela pentsatu nuen. Emaginarena jo nuen, eta segituan deitu zion ginekologoari. Ekografia bat egitera bidali ninduten, izan ere, bularra ematen ari zarenean, mamografian ez da ezer ikusten, esneagatik. Aste batzuen buruan, minbizia nuela esan zidaten; konkor hori tumore bat zela, gorputzaren gainontzeko zati guztiak ere aztertu behar zituztela, eta edoskitzea aste hartan bertan bukatzeko. Aste horretan bertan, beraz, probak egin nituen, eta medikuarenetik bularreko minbiziarekin «bakarrik» atera nintzen. Eta, 15 egunera kimioterapia hartzen hasi nintzen. Askotan esan izan dudan bezala, sorta osoa jaso nuen, gainera: kimioterapia lehenengo, mastektomia erradikala –bular osoa eta besazpiko guruinak kentzea– eta radioterapia.
Zenbat denbora pasatu zen tratamendua osorik jaso arte?
Urte eta erdi iraun zuen prozesuak, eta bukatu ere duela urte eta erdi edo bukatu nuen. Oraindik urtean hirutan joaten naiz kontrolak pasatzera, noski.
Hain esperientzia gogorra pasatu izanak zein irakaspen utzi dizu?
Alde batetik, konturatu nintzen jende pilo bat dagoela aldamenean, asko. Beharbada esperoko ez nukeen jendea gerturatu zen nigana, besarkada bat ematera, edo telefonoz hitz egiteko prest zeuden inguruko zenbait; ez da beste munduko ezer, baina hor daude. Jende askok esaten du, minbizia pasatu eta gero bizitza benetan bizitzen hasten direla. Bi urte pasatxo dira jada, eta esan dezaket baietz, nire bizitza aldatu dela, baina betikoa izaten jarraitzen duela, aldi berean. Egunero ordu berean esnatzen naiz, haurrak ditugu, eskolara eraman behar dira, lanera joaten naiz... Erritmo berean jarraitzen dut. Egia da, badirela 'ze ondo, orain ze ondo' pentsatzen dudan momentuak. Eta, orduan, poztasun negarraldi saioak egiten ditut; baina hori, ondo nagoenean gertatzen zait. Azken aldiz familiarekin oporretan geundela gertatu zitzaidan.
Gehiago estimatzen dira momentu horiek.
Bai. Baina, esandakoa: gainerakoan, bizitzak berbera izaten jarraitzen du.
Bularreko minbiziaren bueltan bada genero ikuspegia lantzen duen teoria edo mugimendu bat; zuk bat egiten duzu ideia horiekin. Nola hasi zinen gaixotasun horren genero ikuspegia deskubritzen?
Bularreko minbiziaren bueltan, oso zabalduta dago emakume gerlari edo borrokalariaren irudia, eta ez zait batere gustatzen. Zeren, nik sentitzen dut ez nuela ezer handiegirik egin; medikuek tratamendua jarri zioten nire tumore motari, eta listo. Baina nik ez nuen gerra bat bizi izan, ni ez naiz gerlaria. Gainera, atzean gelditzen direnak, eta minbizia gainditzen ez dutenak, ez dute ezer egin ala? Horrek amorratzen nau gehien. Ez da beraien errua izan, pertsona horiek guztiek ere tratamendu bat baitzeukaten; beharbada, ez zegoen nahikoa diru gehiago ikertzeko eta tratamendua hobetzeko. Bularreko minbiziarekin hil direnek ez dute gerrarik galdu, baina badirudi gaixotasuna pasatu dugunok indartsuak garela, eta itxura hori eman behar dugula: ondo gaudela, pozik gaudela eta dena oso polita dela. Eta ez da horrela. Ez dituzte erakusten bularreko minbiziak uzten dituen benetako orbanak; ez dute erakusten emakumeok nola geratzen garen bular bakarrarekin. Erakusten dutena da, nola estal daitekeen hori guztia. Orbana tapatzeko protesiak saltzen dituzte, eta titizorro bereziak eta, teorian, hori guztia gu hobeto sentitzeko egiten dute. Eta ni, pixka bat galduta ikusi izan naiz mundu horretan.
Egia da, sekula ez diodala garrantzi handiegirik eman nire itxurari, eta ez naizela gehiegitan makilatu, edo nire ileaz hainbeste arduratu. Hori horrela izanda, talde batean entzuten duzu edo interneten irakurtzen duzu, tratamenduari aurre egiteko makilatuta atera behar duzula kalera; horrek asko harritzen ninduen. Bai, gustatzen zait noizbehinka ezpainak margotzea, baina horrek ez du esan nahi aurpegi hobea izango dudanik eta azkarrago sendatuko naizenik. Ni aurpegia puztuta esnatzen nintzen, nekatuta esnatzen nintzen, eta jaikiarazten nindutenak nire semeak ziren, nire bikotea zen; indar hori, eta ez makillajearena. Aurpegi hobea norentzat eduki behar dut? Niretzat ala kanpokoentzat? [hasperena].
Itxurakeria bakarrik sendatzen dute?
Bai, eta negozio handia dago hor atzean. Horretan sartuta ez baldin bagaude, ez dugu ikusten. Ileorde batek 1.000 eurotik gora balio du; bekainak margotzeko mikropigmentazioa egiteak 300 euro balio du; gizarte segurantzak babestutako protesi batek 200-300 euro balio du; poltsikoa duen titizorro batek 80-90 euro balio du. Sekulako negozioa dago hor atzean.
Eta, guztia, eredu estetiko batzuk betetzeko; zaila baita iragarkietan edo albistegian benetan ebakuntza batek zer eragiten duen ikustea, adibidez.
Bai. Niri gauzak argi ikustea gustatzen zait eta, operatu baino egun batzuk lehenago, ikusi egin nuen niri egitekoak ziren ebakuntza berbera nola egiten duten [barreak]. 'Ebakuntza egin eta titia kenduko dizugu', azaldu zidaten, oso ondo. Baina, ez nekien zer egingo zidaten, sekula ez baitugu argazkitan ikusten, zenbaterainoko orbana geratzen zen.
Horren harira, egin berri dute kanpaina bat, polemikoa izan litekeena. Venezuelako neska batek egin du kanpaina, eta ziur naiz bere asmo onenarekin egin duela egin duena, bere amak minbizia pasatu baitzuen, antza.
Zer ikusten da kanpaina horretan?
Iragarkian agertzen diren emakumeek ez dute minbizirik izan eta, Photoshop bitartez, orban bat jarri diete bularraren lekuan. Minbizia pasatu dugunok eta benetako orbana daukagunok, badakigu iragarki horretan ikusten dena tirita bat besterik ez dela; ez da nik daukadan markaren erdia ere agertzen. Kanpainan parte hartu duten emakumeek azaldu dute, sekulako zirrara eragin diela beren burua orban digital horrekin ikusteak: 'Edonori gerta dakioke'.
Bai, nik orban bat daukat, baina bizitza normala egin dezaket. Ordea, sekulako beldurra sortu digute eta, beste behin, emakumeok sartzen gaituzte beldurraren mundu horretan. Ez da hainbeste hitz egiten prostatako minbiziaren inguruan, eta emakumeoi bularrekoa bezainbeste gertatzen zaie, prostatakoa, gizonei; baina, kasu horretan, ez dute beldur hori sortzen.
Gainera, beldurra ere aztertzekoa da: 'Titi bat kenduko dizute, eta begira zein itsusi gera zaitezkeen'.
Feminitatea galtzeko beldurra, finean?
Bai, izugarrizkoa. Bide beretik, argitalpen asko irakurri ditut, norbere bikotearen aurrean sexy egoten jarraitzeko aholkuekin-eta. Nire bikoteak badaki bular bakarra daukadala, eta horrek ez du zerikusirik berak ni ikusteko duen moduarekin; eta, bestela, arazo handi bat izango genuke. Sexualitatea ez da bular bat edo bi izatearen arabera neurtzen, hala izatea espero dut behintzat.
Minbiziak berak duen kargaz gain, beraz, gaixotasunaren ondorenak ere sekulako karga du.
Bai, bereziki itxurakeria hori. Kalera atera eta, saiatu behar dugu, gure bular bakarra edo bularrik eza agerian ez uzten. Ezkutatu egin behar da hori. Zurrunbilo horretan sartuta zaude, medikuarenetik pasatzen zara, eta behin eta berriro esaten dizute, minbiziaren zikloa bukatzeko, hoberena bi bular izaten jarraitzea dela. Horrek esan nahi du, beste ebakuntza bat edo bi pasatu behar dituela emakume batek, horrek dakartzan buruhauste, baja, ondoez eta ebakuntza ondorengoekin.
Zuk zein momentutan erabaki zenuen, ezetz, ez zenuela protesi bat edo bular bat jarriko?
Nik kanpo-protesi bat erabili nuen; titizorroak poltsiko bat dauka, eta hor sartu behar da protesia. Oso deseroso sentitzen nintzen eta, esan zidaten, niretzat protesi egokia aukeratu ez nuelako izango zela; beste protesi bat erosi nuen, 300 eurokoa. Baina deseroso egoten jarraitzen nuen, eta ni bezala deseroso zegoen norbait ezagutu nahi nuen; bada, hemen inguruan ez dut inor aurkitu oraindik.
Kiroldegira joaten ere hasi nintzen, eta kirola egiteko bularretakoan ere protesia sartzen nuen. Oso-oso-oso deserosoa da horrela kirola egitea, motxila pisutsu bat eramatearen pareko baita; nahikoa ez gure titiekin eta, gainera, beste mugimendu bat. Noski, kirol saioa amaitutakoan, denok aldagelan sartzen ginen, eta nirekin gela berean aritu zirenen aurrean biluzten nintzen, dutxan sartzeko. Eta, hor, nire buruan zerbaitek krak egiten zuen: 'Baina, norentzat ari naiz ni protesia janzten?'. Nire inguruko guztiek zekiten titi bakarra neukala eta, etxera iritsitakoan, egiten nuen lehenengo gauza izaten zen, bularretakoa kentzea; eroso egon nahi nuen.
Eta erabakia hartu zenuen.
Negar asko egin eta gero, eta ondo pentsatu eta gero, kalera ezer gabe ateratzea erabaki nuen. Lehenengo egunean ez nintzen eroso sentitu, iruditzen baitzaizu, jende guztiak begiratu egin behar zaituela, eta lotsagabe bat zarela pentsatu.
Kasualitatez, gainera, garai hartan Glaukomak disko berria argitaratu zuen, eta ze guapa zauden, horren lotsagabe, estereotipo denak hausten kantatzen zuten. Bada, horrelaxe sentitzen nintzen ni: 'Lotsagabe bat naizela? Hala izango naiz, baina kalera eroso atera behar dut, ni naizen bezala'. Eta urtebete pasatxo daramat horrela.
Nolako urtea izan da?
Etxean nituen bizpahiru bularretako hartu, eta guraizez moztu nien falta zaidan bularraren aldeko kopa; horrela janzten ditut orain. Eta eroso sentitzen naiz. Hala ere, egia da, errutinazko mediku azterketetan, edo minbiziak eragindako besoko arazoengatik ortopedekin egon izan naizenetan, beti bueltatzen direla gai berera: 'Gaztea zara eta, ez duzu ebakuntzarik egin nahi? Horrela egon behar duzu betirako?'. Iritsi zaizkit esatera, 26 urtean ez dutela ezer gabe dabilen inor ezagutu, eta beti bukatzen dute, esanez: 'Zuk nahi duzuna egin, baina...'.
Eta zuk jarrera irmoa erakusten duzu beti, medikuen aurrean?
Azkenaldi honetan paso egiten dut, berdin zait zer pentsatzen duten. Baina horrek autoestimuan eragiten du eta, medikuekin egon nintzen azken aldian, ukitua heldu nintzen etxera. Erabaki bat hartu dut, hau da nire erabakia, baina, errespetatu beharrean, bueltaka eta bueltaka jarraitzen dute.
Medikuak zauri fisikoez arduratzen dira, baina, zure kasuan, zauri emozional horiek sendatzen ere lagundu dizute?
Uste dut medikuak bi bular izatea sustatzeko prest daudela, sozialki. Alegia, emakumeoi pentsarazten digute, geure burua ondo ikusteko bi titi eduki behar ditugula; eta, orain ez baldin bada, hamar urte barru izango dela. Oraindik ez dute onartzen, ni horrela naizela eta horrela atera nahi dudala kalera.
Negozioa behin baino gehiagotan aipatu duzu. Egunotan, ohikoa da lazo arrosak nonahi ikustea, hori ere negozio horren zati da?
Bularreko minbiziren inguruan negozio oso bat dago, eta kontsumitzera bultzatzen gaituzte, gainera. Protesiak eta beste zenbait gauza Osakidetzak babesten ditu, baina, gero, mundu handi bat dago. Interneten pixka bat nabigatuz gero, aurpegiko kremak, ileordeak, orrazkera, mikropigmentazioa,... Dena, ispiluan hobeto ikuste horretara begira.
Eta, lazo arrosei dagokienez, badira lan ona egiten duten elkarte asko. Egiten ari diren hori benetan sinesten dute, eta laguntzeko daude, bai psikologikoki, bai materialari dagokionez.
Kontrara, ordea, beste hainbat elkarteren ildoa ez da hain egokia, nire ustez. Iaz, adibidez, Madril eta Bartzelonako zenbait elkartek bat egin zuten, eskaera bera babesteko: bularreko protesia jartzeko gizarte segurantzako itxaron-zerrendak azkartzea. Hau da, esaten ari dira, ebakuntza lehenbailehen egitea dela emakumeok behar duguna.
Eta, gehienei behar hori transmititzen diete.
Nik sinesten dut zenbait emakumek ebakuntza hori behar izatea, baina, era berean, pentsatzen dut sozialki bultzatzen gaituztela bular protesia jartzera, eta behar hori sortua dela.
Lagunei beti esaten nien, egoera imajinatzeko. Hilero medikuarengana joan, eta esango baligute: 'Ze sudurra daukazun, ederki utziko nizuke nik, ebakuntza txiki batekin. Gaztea zara eta urte asko dituzu aurretik'. Eta hurrengo hilabetean berdin; eta hurrengoan ere bai. Azkenean, etxera bueltatuko ginateke, sudur horrekin zerbait egin behar dugula pentsatzen. Bada, uste dut hori dela bularreko minbiziarekin gertatzen dena: errepikatzearen errepikatzeaz, beharra sentitzen dugu.
Protesirik gabe bizitzea erabaki zenuenean, zein izan zen ingurukoen harrera?
Hasieran ez ninduten ondo ulertzen, eta uste dut zomorrotzat nindutela. Baina, ezagutzen nautenek badakite ni nolakoa naizen eta, gerora, izugarri lagundu didate. Zalantzak izan ditudanean, edo medikuarenetik lur jota itzuli izan naizenetan, beti hor egon izan dira. Erabakia hartu nuela eta ondo hartu nuela esaten didate, eta aurrera jarraitzeko, esaten didatena esaten didatela. Babes hitz horiek entzutea beharrezkoa da.
Bularreko minbizia gazterik pasatzeak tabua handitzen duela uste duzu?
Presio handiagoa sentitu izan dut, gaztea naizelako. Badirudi are lirainago egotea dagokidala, gaztea naizelako eta, aldiz, 60 urteko emakume batek eskubide handiagoa duela bularretakoaz edo protesiaz kexatzeko. Horren harira, askotan sentitu izan dut korrontearen aurka igerian ari naizela; mundu guztia alde batera doa, eta ni kontra egiten ari naiz. Eta hori neketsua da.
Beste minbizia batzurekin alderatuta, bularrekoak tarte zabalagoa izan ohi du komunikabideetan. Presentzia hori, ordea, kontraesankorra da?
Gaixoen %80k baino gehiagok gainditzen dugu minbizia mota hau, eta hori kontatu behar da. Baina tratamenduak sor ditzakeen eta dituen arazoak ere kontatu behar dira. Esaterako, inon ez dute kontatzen erradioterapia jasotzen dugunok zer nolako erredurak izaten ditugun azalean. Lehen aipatu bezala, ikusten den bakarra da, gerlari lirain batzuk buruan zapi bat jantzi, eta mundua jango dutela. Uste dut, aldamenean bularreko minbizia pasatu duen norbait izanez gero, begirada aldatzen dela.
Tratamenduak iraun zuen hilabeteetan, ezagutuko zenuen gaixotasun bera pasatzen ari zen jendea. Beste pertsona batzuekin hitz egiteak alderdi emozional horretan laguntzen du?
Asko, asko. Kimioterapiarekin hasi nintzenean, gehien harritu ninduena onkologiako itxarongelan zegoen jendetza izan zen. Hainbat minbizia motatako gaixoak geunden, baina ez nuen imajinatzen hainbeste jende egongo zenik, eta pentsatu nuen: 'Zer da hau?'. Itxarongela horretan, gutxienez, ordu eta erdi pasatu izan dut zain, eta aldiro jendea, eta jendea, eta jendea pasatzen zen. Eta, noski, aldamenekoekin hitz egiten duzu; hitz egiten duzu, gainera, sekula entzun ez dituzun gauzez. Adibidez, kimioterapiarekin ilea erortzen denean, denok ikusten dugu buruko ilea nola erortzen den, baina gorputz guztiko ilea erortzen da, dena. Gogoan dut nola barrez esaten genuen, oso deserosoa dela sudurzuloan ilerik ez izatea [barreak]. Hori zure egoera berean dagoenak bakarrik konta diezazuke, eta horrelako momentuak ere behar dira; laguntza eta enpatia hori behar dira.
Minbizia pasatzea kolpe gogorra izango den arren, ezer onik eman al dizu?
Ezin diot horri baietz esan. Egia da gauza batzuk eman dizkidala, baina, argi dago, nik nahiago izango nukeela horrelakorik ez pasatzea, eta inork ez pasatu behar izatea. Baina, egia da, jendea ezagutu dudala eta bizipen bat gehiago dela.
Bularreko minbizia genero ikuspegitik lantzen duen liburu bat lagun izan duzu. Zer eman dizu liburu horrek?
Bai, Cicatrices (in)visibles da liburua, hainbat egileren artean idatzia. Liburu horrek lagundu dit, nik pentsatzen dudana edo nik dudan ikuspegia lantzen duelako. Feminismotik lantzen du minbizia eta, irakurtzen, konturatu nintzen ez naizela hain arraroa, eta badagoela nik bezala pentsatzen duen jendea.
Dokumental oso on bat ere bada, Los lazos rosas izenekoa. Hor ere pentsaera hau erakusten dute: minbizia pasatu dugunok ez gara super heroiak, emakumeak gara, eta batzuk estereotipoetatik ateratzeko beharra dugu. Bularzapal garenok aurrera egiteko gaude, ez gaude ebakuntza batean jarri dizkiguten bular politak erakusteko.
Kamiseta aldarrikatzaile batekin iritsi zara elkarrizketara.
Bai, Bartzelonako Save the Mama gobernuz kanpoko erakundearen kamiseta da. Alde batean bular baten marrazkia dauka, titiburu eta guzti, eta bestean orban bat dauka, alderik alde. Elkarte honek HER2+ tumorearen ikerketa bultzatzen du, nik izan nuen tumore mota, Bartzelonako ospitale batean. Eta kamiseta gustatzen zait, umore beltza erabiliz, normalean ikusten ez den errealitatea erakusten duelako: nola bular batekin kalera atera daitekeen.