Politikoki zuzenak ez izatea; horixe izan da, urtetan, Berazubi auzoko karrozaren zutabe inauterizalea. Eta horrela mamitu izan dituzte, behin baino gehiagotan Tolosako mugak zeharkatu izan dituzten mozorro eta ideiak. Franco berpizten saiatu zirelako, adibidez, edo Mariano Rajoi presidentea Tolosara ekarri zutelako, osteratxo bat ematera.
Xelebrekeria arauen gainetik jarri izan dute, eta, onartzen dute, askotan ibili izan direla legearen mugan aurrera-atzera. Horixe da, ordea, Tolosako inauterien magia: egin ezin diren horiek pixka bat egitea.
Kabi Alai Kuttuna saria jasoko dute, eta Ostegun Gizenetan gizenena bizitzeko prest da Berazubi auzoko kuadrilla.
Urteroko karroza horietako bat zarete Tolosako inauterietan, baina, nola hasi zineten?
Agustin Artola: Berazubiko karroza, berez, 1970 eta1980 hamarkaden artean hasi zen. Garai bertsuan, Berazubiko futbol zelaiko atezainaren karroza bi taldetan banatu zen, Juventud Mixta izeneko taldea sortu zelako. Eta, urte gutxira, 1985ean, Juventud Mixtan bertan ere zatiketa moduko bat izan zuten. Orduan hasi zenetako bat da Ignacio [Alfonso]. 1999an Tolosako inauterietan Berazubi auzoko 4 karroza atera ziren eta, 2000. urtean, Berazubiko karroza nolabait ofizialeko kideek bi taldeok elkartzeko proposamena egin ziguten. Beraiek gai jakin batzuei heltzen zieten, eta guk beste batzuei, baina adostasun batera iritsi, eta han sortu zen, gaur egun Berazubiko karroza edo konpartsa dena.
Talde bakoitzak bere ildoa zuela diozue.
Iñaki Beitia: Egia esan, hori ez zen arazo bat izan, eta oso ondo uztartu ziren bi karrozak. Hala esango nuke nik.
Agustin Artola: Bai. Talde batek gai polemikoagoak hartzen zituen beti, eta besteak ez; hori zen desberdintasuna. Adibidez, Erorien Harana atera zuten behin, edo Atila Joxe Gurrutxaga alkatearekin; baita Gibraltarko harkaitza ere. Elkartu ginenean, gai politiko edo polemiko horien bidetik jarraitzea erabaki genuen.
Inauterizale guztiek ezin izaten diote begiratu inauteriari, karroza baten gainetik. Nola ikusten dira Tolosako inauteriak, karroza batetik?
Iñaki Beitia: Karroza batetik inauteriak ez dira kaletik bezala ikusten, hori argi dago. Karrozan ateratzea jendeari barrea eragiteko modu bat da, eta norberak ondo pasatzekoa, noski, bestela ez ginateke aterako. Baina, ez doa harago. Inauteriak ondo ikusten dira karroza batetik.
Ana Ardanaz: Desberdina da, ez duzulako inauteri guztia ikusten.
Iñaki Beitia: Hori da, gure ingurukoa bakarrik ikusten dugu.
Agustin Artola: Gaur egun, gainera, geldirik egoten dira, baina, gure garaian, 11:30ean zezen plazan hasi, eta 14:30ean Leidor parera iristen ginen; hori zen inauterietatik ikusten genuen guztia.
Ana Ardanaz: Hala ere, oso ondo pasatzen da, baina desberdina da.
Agustin Artola: Gu, emanaldirik egiten ez genuenean, aldameneko karrozakoen saioa ikustera joaten ginen, baina gehiegi urrundu gabe. Karrozatik ikusten den inauteria oso mugatua da, eta guk Astelenita aprobetxatzen genuen kaleko inauteriak ikusteko, astelehenetarako ere zerbait prestatzen hasi ginen arte.
Ondo pasatzeko, aurretik lana egin behar izaten da.
Agustin Artola: Karrozak lan handia eskatzen du. Karrozetan ateratzen direnei zerbait baloratu behar baldin bazaie, hori aurretik egiten duten lana da, ahalegin ekonomikoaz gain.
Iñaki Beitia: Lan izugarria egin behar izaten da.
Agustin Artola: Eta ez bakarrik Ferialekuko giltza ematerakoan hasten dena, baita horren aurretik egin behar izaten den lanketa guztia ere. Bai, behintzat, gure kasuan, antzerkitxo bat egiten saiatzen baikinen, dantza egin beharrean. Ordu eta afari asko behar izaten genituen hitz egiteko, eztabaidatzeko eta ideiara iristeko.
Ana Ardanaz: Eta josteko ere bai, lehen dena eskuz egiten baikenuen. Familia osoa dantzan jartzen genuen eta, jostea ez baldin bazen, piezak itsastea izaten zen.
Agustin Artola: Lan hori guztia ez da ikusten, kalera karroza bakarrik ateratzen baita. Beharbada, karroza eskas samar batek sukaldeko lan askoz ere handiagoa du, karroza ikusgarri batek baino.
Noiz hasten zarete ideia mamitzen?
Ana Ardanaz: Orain konpartsan ateratzen gara, eta beranduxeago hasten gara prestaketekin.
Agustin Artola: Lehen, ordea, behin Berazubiko festak amaitzen zirenean, inauteriei begira jartzen ginen. Areago, 2001eko Ostegun Gizenean, 2002ko inauterietako ideia atera genuen. Askotan ideiak botatzen genituen, eta gero ez zuten aurrera egiten, baina hark bai. Vatikanoa irudikatu genuen, eta karroza polita egin genuela uste dut.
Iñaki Beitia: Bai, eta antzerki barregarria oso!
Antzerkia aipatu duzue. Duela bi hamarkada, karroza guztiek esketx modukoak egiten zituzten, baina, orain, koreografiak egiten dituzte gehienek. Nola ikusten duzue aldaketa hori?
Agustin Artola: Nik gustukoago dut beti bizi izan dudan inauteria: kaleko inauteria. Jendeari barrea eragiten diona, ez nahitaez karroza batetik. Antzerki bat kalean egin dezakezu, bi aulkirekin edo manta batekin. Karroza batekin dantza egitea, ez da dantza bat ikastea besterik.
Iñaki Beitia: Hori ez da inauteri tolosarra, eta bereizi egin behar dira Tolosako inauteriak, beste inauteri batzuengandik. Baina inauteriak eraldatu egin dira gazteen bitartez, eta kuadrillak oso handiak izaten dira.
Agustin Artola: Gaur egun, edozein mozorro aukeratzen dute, musika txunba-txunba jarri, eta dantza egiten dute. Guk mozorro bat aukeratzen baldin bagenuen, musika ere horri lotutakoa izaten zen, erabat. Bai antzerkian, bai egun osoan. Legioz jantzi ginenean, legioko musika; apaizez mozorrotzen ginenean, mezatarako musika. Guri hori erakutsi digute, eta horrela bizi izan dugu. Gaur egungo gazteena errespetatzen dugu, noski, baina ez dugu iritzi bera.
Horri lotuta, karrozen masifikazioa argia da azken urteotan. Buruan baduzue konponbiderik?
Iñaki Beitia: Hori politika da, eta oso kontu zaila.
Agustin Artola: Nire ustez, karrozak geldirik egotearena ez da erabaki zuzenena izan. Festa batzordean urteak daramatzan pertsona baten aspaldiko ideia zen, eta ez zen inoiz aurrera ateratzen, iazko inauterietan neurri hori ezarri zuten arte. Txarangak ez daude batere pozik arau berri horrekin, eta normala da. Zaldunita egunean zezenetako jaitsiera iristen da, eta ez dago lekurik, karrozak erdi-erdian daudelako.
Ana Ardanaz: Gu beti albo batera jarri izan gara, San Frantzisko pasealekura atera gabe. Momentu hori errespetatu egiten zen.
Agustin Artola: Esango nuke txarangak gutxietsita sentitzen direla orain eta, nire ustez, Tolosako inauterietako osagai garrantzitsuenetako bat dira.
Ana Ardanaz: Beraiek dira festaren arima.
Agustin Artola: Beti izango da arauak errespetatu nahi dituen jendea, eta errespetatu nahi ez dituena. Baina, nola erregulatu daiteke hori? Norbait banan-banan isunak jartzen hasten bada, argi dago zer gertatzen den...
Iñaki Beitia: Bai, baina karrozetako ordezkariek bileretan proposatzen diren arau eta neurriekin adostasuna azaltzen badute, zergatik sortzen da, gero, halako kaosa? Hor dago arazoa.
Ana Ardanaz: Eta bozgorailuetan. Nondik alokatzen dituzte?
Iñaki Beitia: Alokatzen dituzte, baina ez diete bolumen mugarik ezartzen. Gazteek bolumena ordaintzen dute.
Agustin Artola: Bai, eta betiko karrozen musikaren gainetik entzuten da karroza berriagoena. Eromen hutsa da. Baina bakoitzak bere modua dauka inauteriak ikusteko.
Kabi Alai elkarteak ibilbide inauterizalea saritzen du, nolabait, eta aurten zuek izango zarete omenduak. Nola hartu duzue berria?
Ignacio Alfonso: Harrotasun handiz, zalantzarik gabe. 1980az geroztik inauterietan ateratzen aritu eta gero, eskertu egiten da, bai.
Agustin Artola: Azpimarratu nahi dugu, saria ez dela guretzat. Saria, batetik, Berazubi auzoarentzat da; inauterietan gu baino lehenago aritu ziren guztientzat. Eta, bestetik, saria kaleko inauteria egiten duten horientzat guztientzat ere bada; barrea eragiten eta arazoak albo batera uzten aritzen direnentzat. Saria guk hartuko dugu, urtetako ibilbideagatik, baina inauteriak sentitu eta bizitzen dituzten guztiena ere bada.
Zer da zuentzat inauteria?
Iñaki Beitia: Lan eta ardura handia, batez ere, inauterien aurreko egunetan. Gero, Ostegun Gizena herritarron eguna izaten da eta, igande eta asteartea, berriz, jendeari barrea eragiteko egunak. Hori dugu gustuko.
Agustin Artola: Inauteriak poza dira. Normalean egitera ausartu ere egingo ez ginatekeenak egiteko askatasuna dira inauteriak. Lotsa galtzeko egunak dira, eta jendeari barre eginaraztekoak, dituzten arazo horiekin ahaztu daitezen. Eta, batez ere, sekulako festa dira.
Ana Ardanaz: Inauterietan festaren muin-muineraino sartzen gara, eta horretarako norberak egiten du egin beharreko lana, ondo pasatzeko helburuz, noski.
Ignacio Alfonso: Sinpleki esanda, inauteriak urte osoko ihes-hodia dira. Urte osoan barrena arreta ematen dizun edozein gauza ideia bilakatzen da inauterietarako, eta niretzat hori dira Tolosako inauteriak: urte osoan gertatu dena umorez islatzea. Inauteriak ez dira txilaba bat janztea edo buruan anana bat jartzea, hori baino askoz ere gehiago dira: normaltasuna puskatzea. Bai, behintzat, guretzat.
Eta, zein ideia baliatu izan dituzue transgresio hori garatzeko?
Ignacio Alfonso: Guk bi gai nagusi izaten genituen: politika orokorra edo erlijioa. Beti jo izan dugu horretara gure mozorroak eta karroza sortzeko, urteren batean izan ezik.
Agustin Artola: Jende guzti-guztia zirikatu izan dugu, hori baita helburu nagusia: behatza zaurian sartzea eta denei adarra jotzea.
Ignacio Alfonso: Xelebrekeria, hori da funtsa. Gogoan dut, umetan, Agirrezabala abizena zuen zinegotzi batek nola esaten zigun: «Zuek ez dakizue xelebrekeriak zer diren». Azkenean ikasi genuen, bai: inor mintzera iritsi gabe, umorezko antzerkitxo bat egitea.
Agustin Artola: Egia da karroza oso polemikoak izan ditugula.
Adibidez ?
Agustin Artola: Legioarenak, adibidez, sona handia hartu zuen momentu hartan, eta lehen saria irabazi genuen, gainera. Gure karrozarik onena izan dela esango nuke.
Ana Ardanaz: Francoren berpiztearena ere ederra izan zen.
Agustin Artola: Parodia oso ona izan zen. 1998. urtea zen, eta Mallorcako egunkari batean gure karrozaren argazkia argitaratu zuten, honako titularrarekin: «Legezkotasun konstituzionalaren mugan. Tortosako inauteriak». Eta, egia da: askotan jolastu izan dugu legearen mugekin.
Ignacio Alfonso: Urte hartan Zaldunita eguna otsailaren 23an izan zen, Tejeroren estatu kolpearen urtemugan. Guk hilkutxa bat prestatu genuen, eta bertan Franco sartu, aldamenean bi torero zituela.
Agustin Artola: Ildo beretik egin genituen beste hainbat. Adibidez, Madrilgo Colon plazako Espainiako banderarena; dagoen handienarena. Marinel jantzi ginen eta 15 bat metro luzeko bandera atera genuen.
Inoiz izan al duzue iskanbilarik, zuen mozorroen harira?
Agustin Artola: Bai, baina ez herritarrekin. Tolosarrek badakite hori zer den eta zergatik egiten dugun.
Iñaki Beitia: Kanpoko jendea haserretu izan da, bai, baina, egia esan, ez zaigu gehiegi axola.
Agustin Artola: Arazo gehien izan genituen urtea, Euskaldunon Egunkaria-ren itxiera salatzeko karroza atera genuenekoa izan zen. Batzuk Guardia Zibilez jantzi ginen, eta beste batzuk ilegalez, eta jendeak ez zuen oso ondo hartu Guardia Zibil mozorroa. Baina, bueltan-bueltan, antzerkia eta parodia itxieraren aurkakoak ziren.
Nola moldatu izan zarete polizia eta militarren jantziak-eta lortzeko?
Agustin Artola: Gaur egun, internet bitartez, ia dena lor baitaiteke.
Ana Ardanaz: Bai, baina lehen, ia beti, eskuz jositakoak izaten ziren. Guk geuk edo jostunek egindakoak izaten ziren.
Agustin Artola: Errusiarrez atera ginen urtean, 2005ean, jantzi bat Ukrainatik ekarri genuen, bertako militar baten bitartez. Hura eredu bezala erabili genuen, gero, gainerako jantzi guztiak egin ziezazkiguten. Militar hark arazo handiak izan zituen jantzia Tolosaraino iritsi zedin, erabat debekatuta baitago, noski. Hainbat komeriaren ondoren, hala ere, jantzia iritsi zen.
Ana Ardanaz: Gogoan dut Txarainaz atera ginenekoa ere: Ertzainak etorri ziren karroza begiratzera.
Iñaki Beitia: Loca academia de policía filma parodiatu genuen, Ertzaintzako kideak bagina bezala.
Agustin Artola: Bai, urte hartako mozorroak benetakoen oso-oso antzekoak ziren. Baina, gainera, nik Ertzaintzako kasko ofizial bat neraman. Ertzain batek esan ere egin zidan, nork utzi ote zidan galdetuz, baina ez nion esan, noski.
Iñaki Beitia: Ez da legezkoa jantzia erabat kopiatzea, orduan, aldaketa txikiak egin genizkion eskudoan-eta. Gogoan dut gu karroza ateratzen ari ginela, Berazubin, eta beraiek Kondeaneko aldapatik ikusi gintuztela. Bost patruila azaldu ziren segituan, zertan ari ote ginen ikustera.
Agustin Artola: Azkenean, gurekin argazkiak ateratzen bukatu zuten.
Gaur egun ez duzue karrozarik ateratzen, baina, zerbait prestatzen ariko zarete datozen inauterietarako ezta?
Iñaki Beitia: Noski, noski! Baina ezin dugu ezer esan!
Agustin Artola: Aipatzekoa da, guk karroza ateratzeari utzi genionean, gure taldekideen seme-alabei utzi geniela, zozketa eginez. Beraiek ateratzeari uzten dioten egunean, berriro utziko diegu belaunaldi gazteagoei. Beraz, Berazubiko karroza ez da sekula geldirik egon.
Ignacio Alfonso: Urteak ez dira alferrik pasatzen, eta gu jada ez gaude karrozan ateratzeko!
Iñaki Beitia: Ferialekuan hotz handia egiten du [barreak].
Ana Ardanaz: Eta, gainera, oso gutxi gara orain. 30 izatetik, izugarri murriztu da taldea.
Iñaki Beitia: Lehen gure seme-alabak ere gurekin ateratzen ziren eta, noski, taldea jendetsuago egiten zuten. Orain, ordea, bederatzi elkartzen gara eta, noski, lan-karga ere askoz handiagoa da.
Agustin Artola: Bai, parodia edo antzerkia asko lantzen genuen, eta karroza ez hainbeste; ez gara karroza ikusgarriak egin dituzten talde horietako bat izan, egia esan.
Ignacio Alfonso: Errusiarren karroza oso polita zen!
Agustin Artola: Eta Vatikanokoa eta Legioarena ere bai.
Ana Ardanaz: Iñaki Epeldek lan ederra egiten zuelako.
Ignacio Alfonso: Berazubikoa zen, eta asko laguntzen zigun.
Agustin Artola: Bai, karroza dekoratzen zigun. Legioa irudikatu genuen urtean Kristo handi bat margotu zigun, gurutziltzatuta, eta Giraldilla bat ere egin zuen. Errusiarren karrozan, berriz, Leninen erretratu bat egin zuen; oraindik ere gordeta daukagu, izugarria da. Epelde hil zenean Topic zentroan erakusketa bat antolatu zuten, eta Lenin hura ikusgai egon zen bertan.
Karrozatik kalera lekualdatzearekin batera, gehiago gozatuko dituzue beste zenbait gauza; txarangak, adibidez. Zaleak zarete?
Iñaki Beitia: Ostegun Gizenean akaso bai, baina, bestela... Inauterietako hiru egunetan ez dugu salto gehiegi egiten. Parodia bat egiten ari baldin bagara, erabat horretan zentratuta aritzen gara.
Agustin Artola: Nik oso gustuko ditut txarangak, bai. Egia da, karrozagatik-eta, ez dugula nahi bezainbeste salto egin izan, baina beti hartu izan dugu parte txarangen atzean. Nire ustez, inauterietako musika ezinbesteko pieza da festan; inauteriak ez lirateke gauza bera txarangarik gabe.
Iñaki Beitia: Elementu guztiak osagarriak dira inauterietan. Gauza bat falta baldin bada, hutsunea nabaritzen da.
Agustin Artola: Inauteria inauteri litzateke karrozarik gabe ere; txarangarik gabe, ordea...
Ignacio Alfonso: Hor dago koska! Tolosako inauteriak beste edozein inauteri lirateke, Tolosako musikarik gabe; Hernanikoak, Trintxerpekoak edo Donostiakoak. Baina musika zehatz hori da Tolosako inauterien bereizgarria. Bestela, ez lirateke Tolosako inauteriak.
Aurtengo inauteriak bereziak izango dira, zalantzarik gabe, jasoko duzuen errekonozimenduagatik. Pentsatu al duzue, jada, txupinazoan esango duzuena?
Iñaki Beitia: Oraindik ere ideia gehiago bururatuko zaizkigu, baina nahiko erabakita dago.
Agustin Artola: Kabi Alaikoekin elkartu ginen, eta haien ideiak eta gureak uztartu; zerbait polita aterako dela dirudi eta, noski, polemikoa. Orain momentua iristeko zain gaude, guk ondo pasatzeko, eta gainerakoei ere ondo pasarazteko.
Ignacio Alfonso: Baina ezin dugu ezer aurreratu.
Iñaki Beitia: Ostegun Gizenean, iparra galdu gabe ibiliko gara, hori ziur!