Bi hilabete pasa dira Josu Lopez-Gazpio kimikari tolosarrak Kimika orokorreko eskuliburua argitaratu zuenetik. Batxilergoko azken mailako ikasleei eta unibertsitatean kimikako gaiak dituzten ikasleei zuzendutako liburua da. EHUko irakasle gazteak kimikako euskarazko eskuliburu praktikoetan egun aurkitzen den hutsunea bete nahi duela azpimarratu du.
Asko dira kimikari buruz idatzitako unibertsitate mailako liburuak; ez, ordea, euskaraz idatzitakoak.
Halaxe da, bai. Iñaki Alegriak liburuaren hitzaurrean aipatzen duen moduan, hogeita zortzi soilik dira kimikari buruz idatzitako unibertsitate mailako euskarazko liburuak. Horietatik gutxi dira kimikako eskuliburu praktikoak. Euskaraz idatzitako kimikako eskuliburu teoriko ugari aurki daitezke. Arlo praktikoa gure hizkuntzan lantzen dituzten liburuak ez, ordea. Bide horri eutsiz sortutako proiektu baten emaitza da liburu hau.
Noiztik darabilkizu buruan liburu hau argitaratzearen ideia?
Urtero UEUk ikas materialak argitaratzeko deialdia antolatzen du. Bertan, proiektua aurkeztu eta hautatua izanez gero, proiektua kaleratzeko laguntza ugari eskaintzen dizkizute. Nik neuk 2014. urte amaieran proiektuaren berri eman nien. Nirea izan zen hautatutako proiektua. Horrela hasi zen guztia. Bataz beste, liburua idazten hamar hilabete igaro ditut. Ondoren, etorri dira maketazio eta zuzenketa lanak. Azken hauek, UEUk egin ditu.
'Kimika orokorreko eskuliburua' jarri diozu izena. Izenburua bezain argia da edukia?
Horixe da ideia nagusia. Ikasle batek modu autonomoan ikasi ahal izateko tresna izatea. Ohiko testu liburuetan ez bezala, liburuaren zehaztasuna guztizkoa da. Hirurogeita hamar ariketa baino gehiago topa daitezke, guztiak modu xumean azalduta. Liburua batxilergoko azken mailako ikasleei, selektibitaterako kimika prestatzen ari direnenei eta unibertsitateko lehenengo mailetan kimikako gaiak dituztenei zuzendua dago. Testu liburu astunen osagarria da.
Kimika orokorreko oinarrizko kontzeptuak lantzen dira liburuan. Zeintzuk?
Hasteko, kimika ikasten hasten zarenean kontuan izan beharreko puntu garrantzitsuena jorratzen da. Hizkuntza. Bestalde, kimika orokorreko oinarrizko kontzeptuak lantzen dira: formulazio eta nomenklatura ez-organikoa, erredox erreakzioak, oreka-erreakzioak eta azido-base erreakzioak.
Zein da gisa horretako liburu bat irakurle ororentzat ulerterraza izateko giltza?
Ikuspuntu praktikoari eutsi diodanez, zenbait azalpen ez dira Kimikan doktore batek eman beharko lituzkeenak, baina betiere ikasleek erraz ulertzeko moduan idatzi nahi izan ditut. Liburuaren idazketa prozesu guztian barrena, ikaslearen azalean jarri naiz. Ikasleak ariketa bat irakurri eta hainbat azalpen teoriko jakinda, ariketa ebazteko prozeduran zein zalantza izan ditzakeen pentsatzen denbora asko igaro dut. Horien aurrean eman beharreko azalpenez hornitua dago.
Liburuaren bitartez zientziaren munduari ekarpena egin diozu. Baina, ez da hau zure ekarpen bide bakarra, ezta?
Zientziaren dibulgazioan ere etenik gabe aritzen naiz lanean. Betidanik gustatu izan zaizkit, ikerketa, irakaskuntza eta dibulgazioa. Dibulgazioan aritzen garenok, gustuko dugulako aritzen gara. Hiru alorretatik horixe da zientzialari gisa errekonozimendu gutxien duena. Baina, esan beharrekoa da dibulgazioak zientzialarioi baliabide ugari ematen dizkigula. Alde batetik, beste hizkuntza bat ikasi behar dugu. Azken finean, dibulgazioko artikulu batean ezin dugu ikerkuntza artikulu bateko hizkuntza erabili. Horrela, egindako lana beste modu batera ikustea lortzen dugu. Ikertzaileoi askotan esaten zaigu, burbuila batean bizi garela. Egindakoaren berri ez dugula ematen, alegia. Esan horiekin amaitzeko dibulgazioa bide paregabea da. Horretan lanean jarduteko hedabideek eta internetek bide ugari eskaintzen dizkigute, gainera.
Hala eta guztiz ere, zientzialarion curriculumean dibulgazioa ez da gehiegi nabarmentzen. Irakaskuntza, dibulgazioa eta ikerkuntzaren artean, ikerkuntzak du pisurik gehien. Balantza nahiko desorekatuta aurkitzen da.
Zu bezain irakasle gazteak ez dira asko izango EHUn.
Oker ez banago, ni naiz Kimika fakultateko irakasle gazteena [barrez]. Zortekoa naiz. Betidanik izan dut horrelako lan batean aritzea helburu. Oso gustura nago. Nire bizitza profesionala Euskal Herriko Unibertsitateari lotua egon da betidanik. Lizentziatura hemen ikasi nuen. Baita masterra ere. Doktoretza tesia ere Donostiako campusean egin nuen. Behin azken hau amaituta, doktoretza ondorengo bekarekin bertako laborategian lanean jarraitu nuen. Lan horretan ari nintzela, iazko urrian, ordezkapen bat egiteko gonbita luzatu zidaten. Ez nuen zalantzarik izan, eta egun nagoen tokian aurkitzen naiz. Ea etorkizunean orain arteko zortea dudan.
Zenbaterainoko pisua du ikerkuntzak zure lanean?
Guztizkoa. Hala eta guztiz ere, nahiko nukeena baina gutxiago. Irakaskuntzarekin uztartzea ez da batere erraza. Irakaskuntzari egunean ordu ugari eskaintzen dizkiot eta gainerakoetarako ez dut betarik izaten. Hala eta guztiz ere, nik uste irakasleok ikerkuntzan etengabe lanean jardutea ezinbestekoa dela. Azken batean, ikerkuntzan ikasitakoak ikasleei erakusteko balio digu. Zientziaren munduak amaierarik ez duenez, beti dago zer ikertua. Ikerkuntzarekin orain arte aztertu gabekoa aztertzea edo aztertutakoa beste modu batetara aztertzea dugu helburu.
Gaur egun, nire doktorego tesian gauzatutako ikerketari heldu diot, berriz ere. Kosmetikoetan aurkitzen diren osagaiak analizatzeko metodo berriak topatzea zen nire tesiaren muina, elektroforesi kapilarra deitutako teknikaren bitartez. Une honetan, gai horren inguruko bibliografia guztia jaso eta laburtzea dut helburu. Berrikuspena egin eta gai bera eguneratzeko ikerketa bat kaleratzeko.
Zeintzuk dira ikerketa prozesu batean jarraitu beharreko urratsak?
Hasteko, ideia izatea beharrezkoa da. Betiere berrikuntza izan behar du; teknika berriak erabili edo aurrez aztertutakoaren hobekuntza izan daiteke. Ondoren, diru bilketa. Alor zailena. Ikerketa oro aurrera eramateko dirua beharrezkoa da, bai materialetarako bai eta ikertzaileen soldatak ordaintzeko ere. Behin arlo ekonomikoan helburuak beteta, laborategiko lanean buru belarri hasten gara.
Lan horrekin amaituta, zientzia komunitate guztiari ikerketaren berri eman behar diogu. Horretarako, nazioarteko aldizkari batean ingelesez artikulu bat idatzi behar dugu.
Nahiz eta artikulu hitza erabili, ez da jendeari artikulu hitza entzutean burura datorkion ohiko ideia. Txosten horretan, emaitza eta prozedura guztien berri ematen dugu. Edonork artikulua eskuartean izan eta ikerketa gauzatzeko datu guztiak plazaratu behar ditugu. Urtebetean edo gehiagoan egindako lan esperimentalaren emaitza da. Prozesu guztiko lan garrantzitsuena zein zailena.
'Tolosaldeko Ataria'-n idazten dituzun artikuluetan gizartean errotuta dauden mitoak apurtzen dituzu, azalpen zientifikoen bidez. Asko dira?
Ezjakintasuna bide, askotan mezu okerrak iristen zaizkio gizarteari. Adibide bat jartzearren, pestizida batek minbizia sor dezake. Ikaragarrizko oihartzuna eta ezegonkortasuna sortzen dute horrelakoek. Kasu horretan, minbizia zerrendan aurrena aurkitzen dena alkohola dela esatea gustatzen zait.
Neroni elikadurarekin erlazionatutako mitoek harritzen naute gehien. Esaterako, konposatu toxikoez hitz egiten denean, txertoek formaldehidoa dutela aipatzen da. Arrazoi horri tinko eusten diote txertoa erabiltzearen aurkakoek. Kasu horren aurrean, egunerokotasunean jan dezakegun fruta batek, txermenak, formaldehidoa ere baduela esatea gustatzen zait. Gauza bakoitzari duen garrantzia ematea beharrezkoa dela uste dut.