Garbiñe Biurrunek (Tolosa, 1960), ez du bizitza konpromisorik gabe ulertzen. Badaki, zenbait momentutan distantzia hartzea ez datorrela gaizki, eta gazteagotan hautu hori egiten duten herritarrak ulertzen ez bazituen ere, denborarekin onartu du jendartean egoteko modu diferenteak daudela. Berea oso bestelako bidea da, ordea. Egon, egin eta eragin beharra duela sentitzen du. Horregatik hots egin diote Bake Prozesua Bultzatzeko Batzordean parte har dezan.
Zergatik uste duzu hautatu zaituztela batzordean parte hartzeko?
Foro Sozialak egindako gomendioak gauzatzeko batzordea izango da gurea. Nik onartu nuen oso interesgarria iruditu zitzaidalako. Aurpegi ezaguna naiz eta orekatutzat dut neure burua. Nirekiko errespetua sentitzen dut inguruan, berdin alde batekoen zein bestekoen artean. Pentsatzen dut horregatik deitu didatela. Erronka polita da niretzat, baina ez bakarrik niretzat, herritar guztiok izango dugu aukera ilusioz betetako prozesu honetan parte hartzeko.
Bake justu eta iraunkor baterako bidean, zein protagonismo izan behar du jendarteak?
Erabatekoa. Orain arte ere izan du eta etorkizunean atzera begiratzen dugunean konturatuko gara erabakigarria izan dela euskal gizartearen ekarpena. Jarrera serioa, sendoa eta kontzientea izan dugu, nahiz eta asko sufritu. Astakeria handiak egin dira urteotan eta egoera horren erdian egon eta sosegua mantentzea meritu handia da. Oso, oso une larriak bizi izan dira eta momentu horietan ez itsutzeak erakusten du gizartearen heldutasuna.
Hasi al da Bake Prozesua Bultzatzeko Batzordea lanean?
Utziko didazu horri buruz ezer ez esaten. Orain arte, ez nik ez besteok ez dugu ezer esan. Gure arteko lehen konpromisoa diskrezio eta konfidentzialtasun osoz aritzea izan da.
Foro Sozialak egindako gomendioak jarraituz, Euskal Preso Politikoen Kolektiboak (EPPK) egindako adierazpenari Estatuak eman dion erantzuna zer iruditu zaizu?
EPPKko bitartekari taldearen kontrako operazioa eta Bilboko manifestazioaren debekua ez dira kasualitatezko erabakiak. Oso ondo kalkulatuta egon da. Gertakari hauek, Estrasburgoko Giza Eskubideen Epaitegiak Parot doktrinaren inguruan emandako ebazpenarekin lotuko nituzke. Espainiako Gobernuak ez du erabaki hori irentsi, emozionalki biktimek ere ez. Frustrazioa estali eta euren burua zuritzeko emandako erantzuna da.
Espainiako Estatuak, oraingoz, ez ditu Foro Sozialak egindako gomendioak bete...
Estatuak esana du ez duela pausorik emango ETA desarmatu eta desegin arte. Horrek ez du esan nahi, behin hori gertatuta mugituko denik. Nik uste, oso epe motzera begirako erabakiak hartzen ari dela Estatua. Orain Europako hauteskundeei begira ari dira. Gomendioetan eskatzen da, espetxe politika aldatzea eta egungo legedia aplikatzea. Lagunduko luke, PSOE bezalako indar batek, norabide horretan keinu bat egingo balu, baina egoera horretatik urrun gaudela uste dut...
ETAren desarmea hemendik gutxira etorri daitekeela uste duzu?
Nik ez dut horren inguruko informaziorik. Badirudi gai hau nahikoa teknikoa dela eta nazioarteko adituen laguntza beharko da hori gauzatzeko. Egia da, gauzak ondo egiteko denbora behar dela eta perspektibarekin begiratuz gero, presarik ez dagoela. Hala ere, hobea da egoera hauei irtenbidea lehenbailehen ematea, enkistatu baino lehen. Gainera, ETAk euskal gizarteari bere desarmea zor diola uste dut, eta zorrak ahalik eta lasterren kitatu behar dira.
Gatazka politikoak eragindako minak zein toki bete behar du prozesuan?
Inguruko bat galdu dutenek mina betiko izango dute. Galera horri gehitzen zaion injustiziaren mina da onartu ezin litekeena. Arlo honetan ezin asmatu ibili izan da euskal gizartea eta berandu jabetu da giza eskubideen urraketek inongo zilegitasunik ez dutela. Orain biktimek jendartearen babesa eta berotasuna dute. Berandu, baina behar den bezala erreakzionatu dugu.
Justizia administrazioa ez al da mundu mugatuegia kezka politiko eta sozialak dituen pertsona batentzat?
Sozialki aurrera egiteko aukera toki guztietan dago, baita justizia administrazioan ere. Egia da mundu mugatua dela, baina errealitatea bera ere horrelakoa da. Beraz, onartzen dut legea eta onartzen dut jokoa. Eremu horren barruan saiatzen naiz ahalik eta erantzun zuzenena eta sozialena ematen. Ez dugu ahaztu behar legea tresna bat dela eta interpretaziorako aukera ematen duela. Legediaren aplikazioa ia ez da inoiz automatikoa izaten.
Ardura handia eskatzen duen lana da...
Bai askotan pentsatzen dut: hobe nik egitea beste batzuen eskuetan uztea baino! Ezin ditugu arlo batzuk baztertu eta justiziarena da arlo horietako bat. Badakit justiziaren munduak antipatikoa, gogorra eta iluna dirudiela kanpotik begiratuta, baina denon ardura da eta gizarte demokratiko batek eremu horri ere heldu behar dio. Justizia, bereziki gizartea aldatu nahi dugunon zeregina dela esango nuke.
Zeure munduarekiko pertzepzioak, beraz, eragina du zeure epaile lanean.
Nik nire ideiak baditut eta ez ditut ezkutatzen. Bestalde, jende guztiak ditu bere ideiak eta haiekin doa oporretara, ohera eta baita lanera ere. Epailearena lan ideologikoa da eta gure eguneroko jardueran ere agertzen dira gure ideiak. Ideia horiek, independenteki eta alderdikeriarik gabe erabiltzean dago gakoa.
Badira ideologiarik ez dutela diotenak...
Francok ere esaten omen zuen «haga usted como yo, no se meta en política». Beldur handia diet hori esaten dutenei. Historian zehar hondamendirik handienak ahotan gisa horretako esaldiak ibili dituztenen eskutik etorri dira. Gainera, ideologia izatea leporatzen digute, juxtu, ezkerreko pentsamoldea dugunoi.
Nondik datorkizu zuri kezka sozial eta politikoa?
Bada, ez dakit. Pentsatzen dut abiapuntua familian dagoela. Ama eta aita langile arruntak nituen eta egoera horrek eragina izan du nire joera sozial horretan. Beti sentitu izan naiz ezkerrean. Bestalde, 15-16 urte nituenetik gogoratzen ditut herri honetan eman diren indarkeria kasuak. Horrek baldintzatu du nire joera eta portaera politikoa eta horregatik beti agertu izan naiz publikoki giza eskubideen urraketa guztien aurka.
Emakumeen eskubideen alde ere posizionatu izan zara...
Egia esan feminismoarena ez da bereziki nire esparrua izan, baina tokatu izan denetan nire presentziarekin lagundu nahi izan dut. Nire senarrak lan dezente egin izan du arlo honetan eta hain juxtu, duela lauzpabost urte ostegun gizenez, bere betiko elkartean afaltzera gonbidatu gintuen ni eta garai hartan Tolosako berdintasun teknikari zen Josebe Iturrioz. Iraina jaso genuen. Elkartean zeuden afaltiar guztiek planto egin eta gurekin (bi emakumerekin) ez afaltzeagatik bakarrik utzi gintuzten. Eskertu behar dut gau hartan Onintza Lasak eta Jokin Bildarratzek eman ziguten babesa.
EAEko Justizia Auzitegi Goreneko magistratu bezala beste auzi batzuk ebaztea egokitzen zaizu. Gizarte Arloko presidentea zara. Konta iezaguzu zein den zure lana.
Lan gatazkak ebazten ditugu bertan. Enpresa buruen eta langileen arteko gatazka indibidualak, kaleratzeen ingurukoak, despido kolektiboak eta gizarte segurantzari buruzkoak gure salatik pasatzen dira. Gatazka hauek, normalean, hiru lurraldeetako hiriburuetan ebazten dira eta epaien aurkako helegiteak guregana datoz. Horiek argitzea ere gure lana da. Pentsa dezakezunez, krisi garaiotan lanez lepo gabiltza. 2010. urtetik kasuak ugaritu egin zaizkigu eta azkeneko lan erreforma sakona izan denez, interpretatzeak ere lanak ematen dizkigu.
Lan gatazka horietako asko bizi-bizi ditugu hemen Tolosaldean...
Gogoan dut, 90eko hamarkada hasieran eskualdeak desindustrializazio prozesu bortitza bizi izan zuela. Hemen epaile nengoela paper-fabrika horietako bat ixtea egokitu zitzaidan, esaterako. Badirudi gero berpizte moduko bat egon zela. Orain berriz, sektore batean espezializatu beharra ikusten dut. Baina nik gai hau ez dut gehiegi menperatzen eta pentsatu nahi dut norbait ariko dela guzti honen inguruan gogoeta egiten.
Zein da Garbiñe Biurrun eta Tolosaren arteko harremana?
Ni oso-oso tolosarra naiz. Hala sentitzen naiz, behintzat. Ez dut gehiegi parte hartzen bizitza sozialean, denbora faltagatik batez ere. Bizpahiru taldetan aritzen naiz, baina nahi baino gutxiago. Niretzako horrelako erreferentziazko toki bat edukitzea garrantzitsua da. Askotan galdetzen diot nire buruari, Tolosa bat batean desagertuko balitz non biziko ote nintzatekeen eta pentsatzen dut igual-igual izango litzaidakeela.
II. Errepublika, trantsizioa eta etorkizuna...
Adiskidetzerako mekanismoak jartzeaz hitz egiten du, besteak beste, Foro Sozialak. Espainiako Estatuan hitz horiek berak erabili izan ziren trantsizio garaian. Zerk huts egin zuen bertan?Gerra zibileko eta frankismoko biktimek, oraindik ere, egia, justizia eta ordaintza eskatzen dute. Zigorgabetasunak ezin du tokirik izan eta gisa honetako prozesuetan eragindako minak ezin du ezkutuan geratu. Presa eta beldurra zeuden garai horretan eta saiatu ziren aurretik gertatutako guztia ahanzten. Atzerriko talde edo adituen parte hartzerik ere ez zen egon. Baldar jokatu zen trantsizio deituriko garaian, harrokeriaz zenbait momentutan.
Prozesu politiko horrek izan al zuen alde positiborik?
Aurrera egiteko borondate eta gogoa nabarmenduko nituzke. Belaunaldi berriei aukera eman nahi izan zitzaien. Pertsona eta talde politiko batzuk ere sakrifizio handiak egin zituzten, PCEk esaterako.
Tolosako Foro Errepublikanoan hartzen duzu parte. Espainiako II Errepublikako balioetako zein berreskuratuko zenituzke gaur egungorako?
Berdintasunarena bat. Pribilegioak ezabatzeko borondatea zuen erregimen demokratiko horrek eta emakumearen eskubide berdintasuna ere aitortzen zuen. 1931. urteko konstituzioaren lehen artikuluak, gainera, herritartasuna langile izaerarekin lotzen zuen. Garaiko latifundista eta aberatsen boterearekin bukatu nahi zuten. Kultura eta hezkuntzari eman izan zitzaion garrantzia ere azpimarratuko nuke.
Espainiako III. Errepublika edo Euskal Herriko Lehenengoa. Zein espero duzu zuk?
Berdin zait. Erregimen demokratiko bat da desio dudana non denak aske biziko garen, berdintasunean eta ondo heziak. Kontuan hartu, Estatuan izan diren garai progresistenak Errepublikarekin etorri izan direla. Adibidez, 1873. urtean, Espainiako Lehen Errepublika garaian, aurreneko lan araua egin zen.
Eskandaluz eskandalu dabiltzan honetan, Espainiako monarkiari bizitza luzea ikusten al diozu?
Gertatzen ari direnak ez lirateke pasako baldin eta instituzioaren gaineko kontrola egon izan balitz. Frankok izendatutako Estatu burua da Juan Carlos I.a erregea. Berez monarkiak duen bekatuari beste bat gehitzen zaio, hortaz. Urteotan, gainera, blindatu egin da juridikoki Konstituzioan eta iritzi publikoan komunikabide nagusienen laguntzaz. Gardentasun ezak horrelako gorabeherak eragiten ditu. Baldarrago aritzen direnei lehenago harrapatzen zaie. Ez dirudi, ordea, Estatuan aberia handienak famili horrek egin dituenik...
Ibil gaitezen
Elkarrizketa kantu bat ahotan hartuta bukatu du Garbiñe Biurrunek. Gustuko duen abestia hautatzeko aukera eman diogu. Ez du gehiegi pentsatu behar izan. Silvio Rodriguezen 'Vamos a andar' konpartitu nahi izan du gurekin, «elkarrizketan esandako guztia ondo laburbiltzen duen kantua delako».Silvio Rodriguez kubatarrak 1980an kaleratu zuen 'Rabo de nube' diskoa eta lana zabaltzen duen kantua da 'Vamos a andar'. Goitik behera dakizki abestiaren hitzak epaile tolosarrak. Euskarara, Tolosaldera, Atarira ekarri nahi izan ditugu hitzok:
«Ibil gaitezen berekoikeria suntsitzen, era berean laguntasuna biziberritu dadin. Ibil gaitezen boteretsua azpiratuz, nagia dena goraipatuz, besteengana batuz. Ibil gaitezen bandera guztiak txirikordatuz, bakardaderik egon ez dadin».