Euskarazko irakasle aritu ondoren, ia kasualitatez hasi zen irratian Jokin Aldazabal Irazu (Larraul, 1956). Gustatu, eta bertan egin du bere ibilbide profesionala 2019an erretiroa hartu duen arte. Naturarekiko lilurak, alde batetik, eta zientziarekiko eta teknologiarekiko zaletasunak, bestetik, ibilbide hori egiten lagundu diote. Irratian izan duen talaiatik saiatu da azaltzen zein norabide daraman munduak eta ez da oso baikorra; talka ekosoziala ezagutuko dugula dio.
Zorionak. Ingurumen Kazetaritza saria eman berri dizu Euskal Kazetarien Elkarteak. Espero al zenuen?
Ez nuen espero, eta harrigarria izan da denbora puska bat daramadalako erretiratuta. Elkarteko presidenteari galdetu nion zergatik gogoratu ote diren orain nitaz, eta erantzun zidan aspalditik nengoela hautagaien artean, baina orain egokitu zaidala. Eskertuta nago eta oso pozik.
Garai batekoarekin alderatuta, gaur egun, arreta handiagoa eskaintzen zaio ingurumenari hedabideetan?
Sari emate ekitaldian, eta hainbat politikariren aurrean, esan nuen daukagun informazio guztiarekin, ez dugula, oraindik, lema kolperik eman. Eguratsaz, itsasoaz, kutsaduraz edo biodibertsitate galeraz dauzkagun datuetatik eta gure begiekin ikusten ditugun fenomenoetatik, badirudi, ez dugula ondoriorik ateratzen. Ez goaz amildegira, baizik, fallo sistemikoa itzuri ezina da, eta ez dugu paretaren kontra jo beste erremediorik. Ez da ikusten etorkizun ederrik eta kontsekuente izango bagina, gure zibilizazioari buelta eman beharko genioke, goitik behera.
«Ez goaz amildegira, baizik, fallo sistemikoa itzuri ezina da, eta ez dugu paretaren kontra jo beste erremediorik»
Zerk kezkatzen zaitu gehien?
Gure klima aldatzen hasita dago, eta gutxi da orain arte ikusi duguna. Valentziakoa bezalako fenomenoak geroz eta ugariagoak izango dira eta askoz handiagoak kalteak. Kostaldean, itsas kolpeak eta euriteak egongo dira. Uholdeen ondorioz emango den lurraren higadurak, haren emankortasuna galtzea ekarriko du. Aldi berean, gertatuko da energiaren garestitzea, eta fitosanitario eta ongarri gutxiago izango dira. Faktore mordo baten konbergentzia da, eta segur asko, egoera ez dela gure aldera makurtuko.
Ekoantsietateaz zer diozu?
Mezu positiboak bidali behar direla esaten dute, bestela jendea blokeatu egiten dela. Bai, ezaguna dut diskurtso hori. Baina nik horrelakoei erantzuten diet esanez dagoeneko blokeatuta gaudela. Espero dut nire hitzekin jendea gehiegi ez beldurtzea, baina gauza hauek esan egin behar dira.
Trantsizio ekosozialerako zein urrats eman beharko litzateke?
Zientzialari ondo prestatuek esandakoa entzunez gero, desazkundea beste erremediorik ez dugu. Gure kontsumoa murriztu behar dugu. Egiten ez badugu arriskua da mundua Mad Max bihurtzea: gizartea desitxuratzea, jendartea desegituratzea eta demokraziaren arrasto guztiak desagertzea. Trantsizio ekosozial batera jo behar dugu. Beste era batera bizi gaitezke, baldin eta beste era batera antolatzen bagara.
Zein da, beraz, zure ustez, lema kolpe hori emateko giltza?
Ni ez naiz inor inori ezer esateko. Ez naiz inolako eredu, eta badakit gizarte honetatik ateratzea oso gogorra eta zaila dela. Azkeneko 30 urtetan gai honetaz gogoeta egin ondoren, esango nuke energia beharra murriztuko bagenu mantenduko ginatekeela dagoenarekin. Ez genuke energia eolikorik edo fotovoltaikorik behar, baldin eta benetan iraunkor bihurtuko bagina. Beste kontu bat da populazioarena: bederatzi mila milioi pertsona gara munduan. Superpopulazioarena bi gauzek konpondu izan dute historian zehar: edo gaixotasunek edo gerrek.
Bietatik izan dugu bada, berriki.
Orain artekoa jolas bat baino ez da izan. Okerragoak etorriko dira. Jarraitzen badugu gure bizi maila honi eutsi nahian, baliabideak ez dira denentzat iritsiko eta desberdintasunak geroz eta handiagoak izango dira. Horrek problemak baino ez ditu ekarriko. Behar ditugu elkartasuna eta berdintasuna. Bizimodu zuhurragoa behar dugu, neurritasuna. Horrek bakarrik salba gaitzake.
«Behar ditugu elkartasuna eta berdintasuna. Bizimodu zuhurragoa behar dugu, neurritasuna. Horrek bakarrik salba gaitzake»
Gutxiagorekin bizitzen ikasi behar dugu?
Bai. Behar genuke neurritasunaren eta desazkundearen aldeko mugimendu bat. Alderdi politikoetan badago kontzientzia duen jendea, baina, gero, isilik geratzen dira; pentsatzen dutena esango balute, eta errealitatean euren asmoak mamitzen saiatuko balira, ez luketelako botorik lortuko. Horregatik beharko luke mugimendu zibila izan eta ez luke zertan orokorra izan behar, aski litzateke gizartearen %3 edo %5 mobilizatzea.
Gertuko komunitateetan eragiten saiatzea izan daiteke irtenbide bat?
Beste erremediorik ez dugu izango. Europatik gomendioa egin dute komunitate txikietan antolatu gaitezen eta erresilientzia landu dezagun, etorriko diren desastreei aurre egiteko. Harritu nau dei hori entzuteak. Norabide horretan, elikagaiak dira inportanteena nire ustez. Tolosaldean, adibidez, jaten dugunaren zenbatekoa ekoizten dugu bertan? Hiru egunetan garraio gabe geratuko bagina, ezer gabe geratuko ginateke. Ez jateko gauza gara, ez ezer. Komunitate txikiek ahalik eta zerbitzu eta ondasunik gehien lortu behar dituzte beren kabuz, horrek emango lieke erresilientzia.
Energia berriak, berriztagarriak, garbiak. Nola izendatu beharko lirateke?
Ez dago energia garbirik, ekoizten ez dena bakarrik. Muina ez dago, hainbeste, energia klasean, baizik eta, nola eta bereziki, zenbat erabiltzen dugun. Oso kritikoa naiz energia berriztagarrien hedakuntza ikaragarri horrekin. Eolikoak, adibidez, ikaragarri zabaldu dira. C02 emisioak murrizteko edo negozioa egiteko zabaltzen dira horrelakoak? Adibide bat jartzearren: modulu fotovoltaikoak ekoizteko ikatza erabiltzen da, emisio gehien eta emisio zikinenak dituen energia. Kasu horretan energiaren itzulera-tasa oso eskasa da; sortzen dena huskeria da, gastatu denarekin alderatuz gero. Ikusten duzu ez natorrela poza ekartzera.
Ez zara baikorra.
Ez. Sentitzen dut, baina ez. Ez dago motibo handiegirik esperantza izateko.
Ekologistatzat duzu zeure burua?
Ekosufritzailetzat [barrez]. Ekologistak esajeratuak iruditzen zitzaizkidan horrelakoek esaten zituztelako, baina orain neroni ari naiz berdina esaten. Saiatzen naiz, edozer gauza, ingurumenaren prismarekin aztertzen. Gauzak juzgatzeko bi irizpide daude: ekonomikoa eta ekologikoa. Gaur egun, aktibitate ekologiko asko errentagarriak dira ekonomikoki eta irizpide hori baino ez da hartzen; horregatik bultzatzen dira makro-proiektuak. Ez al dugu energia gehiago gastatuko gero lortuko duguna baino? Ez al diogu ingurumenari kalte egingo? Jokabidea aldatu behar dugu, bestela hormaren kontra goaz.
Ea ez dugun ikusten.
Bai, ikusiko duzu.
Nondik datorkizu ingurumenarekiko kezka?
Beobideburu etxean jaio nintzen, Larraulen. Natura betean bizi izan ginen: etxe atzean gerezitegi zoragarria zegoen; ehiztariekin mendira joaten nintzen; aitak egurrezko jostailuak egiten zizkidan; eta denbora asko ematen nuen eliz atariko pilotalekuan, hainbeste, non ijitoak zetozela esanez nire bila etorri behar izaten zuten, etxeratu nendin. Txikitatik izan dut miresmena baserriarekiko eta beti jo izan dut mundu horretara. Umea nintzela alde egin genuen Larrauldik eta, agian, horregatik daukat idealizatua. Beste kontu bat litzateke beranduagora arte geratu izan bagina baserrian.
Larrauldik nora joan zineten?
Lasarte-Oriara, 1964ko sanmartinetan; zortzi urte nituela jaitsi ginen baserritik kalera. Aldaketa latza izan zen: alde batetik ezkerra nintzen eta, bestetik, euskalduna; komeriak izan nituen. Ez zidaten ezkerraz ezer egiten uzten, eta gaztelaniaz ere, ezer gutxi nekien, baina ziztu bizian ikasi behar izan nuen. Eskerrak ikasle ona nintzen, berehala jarri ninduten besteei erakusten.
Donostiara eraman zintuzten ikasketekin jarraitzera.
Bai. Bi-hiru urte eman nituen Lasarten, eta gero, Mundaizera joan nintzen, Korazonistekin ikastera. Beste maila sozial bateko jendea zebilen han eta hasieran kosta zitzaidan egokitzea, baina, gerora, harremana mantendu dut garai hartan ezagututakoekin. Zientzietatik jo nuen eta UBIn, adibidez, matematika, fisika eta kimika izan nituen aukerako ikasgaiak. Nire bizitzan, gerora, abantaila handia izan da hori, eta ongi etorri zait nire ibilbide profesionalerako.
Batxilergoa zientzietatik egin zenuen baina letretara jo zenuen gero, Filologia ikasketak egiteko. Zergatik?
Telekomunikazio ingeniaritza egin nahi nuen, baina Madrilen bakarrik ikas zitekeen, hemen, artean, ez baitzegoen unibertsitaterik. Mundaizen nenbilela, zientzietako ikasgaiekin bezainbeste gozatzen nuen Lengua ikasgaiarekin ere: gramatika, sintaxia eta horrelako kontuak atsegin nituen. Horregatik hasi nituen, akaso, Filologia ikasketak.
Inoiz jardun duzu irakasle?
Bai. Deustuko unibertsitatean bazen hizkuntza eskola bat, eta tartean, alfabetatze eskolak ematen ziren. Patxi Goenaga zuzendariak fitxatu ninduen langintza horretarako, eta urte pare bat eman nituen, nagusiki, gramatika generatiboan. Garai hartan D mailako irakasle titulua ateratzeko eskolak ematen ziren eta morfosintaxiaren praktika erakusten nuen nik.
Nola sortu zitzaizun aukera irratian hasteko?
Bada, morfosintaxiko ikasle horietakoren batek eman zien nire berri Herri Irratikoei; uste dut, Iñaki Elortza Txapas tarteko zela. Horrelaxe hasi nintzen, eta han nenbilela, lankide batek gomendatuta, Kazetaritza estudiatzen hasi nintzen. Ez nintzen bakarra izan karrera ikasten, lankide batzuk ere hasi ziren nirekin batera, baina bukatu, nik bakarrik bukatu nuen. Handik ere atera nuen ikaskizunik.
Herri Irratian zer-nolako lanak egiten zenituen?
Horrelako irrati txikietan denetatik egin behar izaten da. Ia hamarkada bat eman nuen Herri Irratian, 1981etik 1990era. Informatiboetan aritu nintzen gehienbat, baina baita magazinetan ere. Folk musika gustuko nuela jakin eta Juan Lekuona zuzendariak proposatuta musika programa bat ere egin nuen FMan. Irratikoa oso langintza bizia zen, lankideok ilusioa genuen eta berrikuntzarako gogoa. Asko arduratzen ginen euskaraz gauzak nola esan. Garai hartan bazen akordio bat Gipuzkoako Foru Aldundiaren eta Herri Irratiaren artean irratia euskarazkoa izan zedin, egunetan sei ordutan, 18:00etatik 00:00etara. Lan horretan aritu nintzen. Gerora, Euskadi Irratian lankide izan ditudanak pentsatu izan dute euskarazko irratia beraiekin jaioa zela, baina lehenago ere bagenbiltzan.
«Euskadi Irratian lankide izan ditudanak pentsatu izan dute euskarazko irratia beraiekin jaioa zela, baina lehenago ere bagenbiltzan»
Irratian, Mariano Ferrerren aldamenean aritzea egokitu zitzaizun. Nola gogoratzen duzu?
Pribilegioa izan da niretzat harekin aritu izana. Guk arrastorik ez geneukan garaian, hark mamituta zeukan zer zen demokrazia. Marianok dialektikaren maneiu zoragarria zeukan; erraz eta garbi disekzionatzen zuen aztergaia. Miresgarria zen. Lanerako ahalmen izugarria zuen: 06:00etan elkarren aldamenean jartzen ginen erredakzioan, egunkariak hartuta, eta ni artikulu bat irakurtzen hasterako, Marianok irakurrita, azpimarratuta eta laburtuta zeukan mamia. Mikrofono aurrean jartzen ginen gero; hark erdaraz dotore egiten zuen, eta nik, berriz, ahal nuena euskaraz. Marianorekin batera, gogoan ditut Herri Irratian lankide izan nituenak: Iñaki Elortza, Josetxo Lizartza, Joxemari Otermin, Julian Beloki, Jose Joakin Forcada Forki, Txaro Arteaga edota Iñaki Zubizarreta.
«Mariano Ferrerrek dialektikaren maneiu zoragarria zeukan; erraz eta garbi disekzionatzen zuen aztergaia. Miresgarria zen»
Eitb-ra egin zenuen salto ondoren. Zergatik?
Herri Irratia diruz justu zebilen eta Mariano Ferrerrek telebistara alde egin zuen. Gorri geratu nintzen eta erabaki nuen Euskadi Irratirako oposizioetara presentatzea. Plaza lortu nuen.
Aurrena, Radio Euskadin jardun zenuen. Bilbon eta gaztelaniaz.
Bai. Momentu hartan norbait esperientziaduna behar zuten Bilboko korrespontsalia betetzeko. Zuzendariari esan nion, urtebeterako joango nintzela hara, gehiagorako ez. 1990eko udaberria zen, eta ingurumari horretan, Bernardo Atxagarekin kalean egin nuen topo. Kontatu nizkion nire penak, Bilbora bidali nindutela, euskaldun bakarra izango nintzela han, baztertuta egongo nintzela... Eta hark erantzun zidan: «Jokin, gustatu egingo zaik Bilbo». Eta halaxe gertatu ere. Harrera zoragarria egin zidaten Radio Euskadin.
Handik Euskadi Irratira etorri, Donostiara, eta 'Ekosfera' irratsaioan ia 10 urte eman dituzu. Nola sortu zitzaizun ingurumenaz astean ordubetez aritzeko aukera?
Informatiboetan eta magazinetan aritu nintzen Euskadi Irratian, Ekosferan hasi aurretik. 2010ean hasi ginen irratsaioarekin, baina 20 urte lehenago proposamena aurkeztu nion Euskadi Irratiko zuzendaritzari horrelako programa bat egiteko. Orduan ez zuten egoki ikusi, eta urte batzuk geroago iritsi zitzaidan txanda; ezin kexa izango gara. Zorte handia izan da gai horiei buruz aritu ahal izatea.
Nahi adina esateko aukera izan duzu 'Ekosferan'-?
Ez pentsa oso agresibo aritzen ginenik, baina gauza batzuk tratatzeko aukera izan genuen. Jendeak sumatzen zuen zerbait interesgarria esaten ari ginela, oso ondo jakin gabe zertan ari ginen. Harrera ona zuen programak, eta entzuleria dezentekoa lortu genuen. Arantzatxoren bat ere geratu zitzaidan: ez nuen lortu desazkundeaz behar bezala aritzea, nahiz eta tarteka jardun genuen gaiaren inguruan. Gai teknikoak errazago erabiltzen genituen, ni neu ere errazago ibiltzen nintzelako kontu horiekin.
«Energiaren aprobetxamenduak zoratu izan nau: erreka baten indarra, edo urarena, turbinatxo txiki baten bitartez aprobetxatzeak interesa sorrarazi izan dit»
Irratiarekin batera, zure ibilbide profesionalaren zati bat eskaini diozu teknologiari.
Bai. Oso teknologi zalea izan naiz, neofilikoa erabat. Gaur egun, neure buruari galga jartzen diot ordea. Hainbat mekanismo maneiatzen dut, konfiantza dut haiengan, baina badakit behin ere huts egiten ez duena grabitatea dela. Naturaren indar hori ikusita miretsita geratzen naiz. Energiaren aprobetxamenduak zoratu egin izan nau: erreka baten indarra, edo urarena, turbinatxo txiki baten bitartez aprobetxatzeak interesa sorrarazi izan dit. Hori bezala, beste zenbait teknologiak: eguzki indarrak edo geotermiak. 1991 urte inguruan enpresa koxkor bat sortu nuen lagun batekin, baina hark berehala utzi zuen, eta nik jarraitu nuen hamabost urtetan enpresa hori bultzatzen eta zuzentzen. Alderdi tekniko eta ekonomikoa eraman nituen eta dezenteko lana izan zen. Eskala txikiko lanak egiten nituen: biomasa, eguzki energia —bai termikoa eta fotovoltaikoa—, edo maila txikian eolikoa aprobetxatu, eta horiek guztiak konbinatuta, ur bero sanitariora edo berogailura bideratzerako proiektuak ziren. Etxean probatuta dauzkat horiek guztiak. 1984an Tolosako Usabal auzoko baserri bat hartu eta dozena erdi urte eman genituen hura konpontzen. Ikasitako guztiak hantxe eraman nituen praktikara eta, egia esan, poza ematen dit teorian ikasitakoa aplikatzen jakiteak. Oraindik baserria ez da erori, behintzat [barrez].
«Taldean musika jotzea zoragarria da eta hor sortzen den giroa asko gustatzen zait. Flauta jo eta umea banintz bezala gozatzen dut»
2019an hartu zenuen erretiroa. Zertan pasatzen duzu denbora orain?
Baserrian nahi baino lan gehiago izaten dugu. Bi behor dauzkat, gainean ibiltzekoak; azpiko-zaldia esaten zaie. Eta bestela, musika entzutea eta jotzea atsegin dut. Flauta jo eta umea banintz bezala gozatzen dut. Tolosako Musika Eskolan orkestra bat badugu, eta hortxe jarduten dut. Taldean musika jotzea zoragarria da, eta hor sortzen den giroa asko gustatzen zait.
Irratia entzuten al duzu?
Podcastak eta horrelakoak ez ditut entzuten. Irratia albisteen berri jakiteko pizten dut gehienbat: Euskadi Irratia, Radio Euskadi, Radio3, Radio5 eta horrelakoak. Hizkuntzak lantzeko BBC eta France Culture entzuten ditut.
Zenbat hizkuntza dakizkizu?
Lau hizkuntza dakizkit. Euskara, gaztelania, ingelesa eta frantsesa. Irakurtzea ere asko atsegin dut eta hizkuntza horietan irakurtzen dut. Orain, ingelesez, Nexus leitzen ari naiz, Yuval Noah Hararirena; oso ederki idazten du. Frantsesez, edozer gauza irakurtzen dut, entsegua eta nobela. Gaztelaniaz, entseguak irakurtzen ditut, eta nobelarik ez. Eta euskaraz, berriz, tamainan irakurtzen dut, ez garai batean bezainbeste. Hizkuntzekin nik gozatu egiten dut, eta bere garaian, latina lantzerakoan ere gauza asko ikasi nituen.