Izan ere, ez da arrazoizkoa, ezta osasuntsua ere, bidegabekeria ikaragarriak jasan dituenak bere sufrimendua ondorio guztietarako bidegabe eta legez kanpokotzat aitortuko duen eta beste inorekin errepikatuko ez den itxaropen legitimorik ez izatea.
Bere Hitzaurrean, Legeak betebehar morala aipatzen du, ahanztura neutralizatzeko eta historiako gertakari tragikoenak errepika ez daitezen, XX. mendean Europa suntsitu zuten gerra zibilak eta munduko gatazkak aipatuz. Handik pixka batera, muinera iritsten da, eta argi adierazten du Espainiako gizarteak oroimenerako betebeharra duela jazarriak, espetxeratuak eta torturatuak izan ziren pertsonekin, baita demokraziaren eta askatasunaren defentsan ondasunak eta bizitza galdu zutenekin ere. 1936ko Estatu kolpearen, Espainiako Gerraren eta diktadura frankistaren biktimen memoria azpimarratzen du: hau da, memoria historiko-demokratikoa.
Legea luzea da, eta, funtsean, egia, justizia eta erreparazioaren hiru zutabe ezagunetatik abiatzen da, oraindik bide luzea baitago hiru alderdi horietako bakoitzean. Izan ere, 2007ko Legeak Memoria Historikoaren Legea deiturikoak ez zuen helburu horiek lortzeko beharrezko anbiziorik eta irismenik izan.
Egia zehazteko, Legeak biktimaren kontzeptua zehazten du, Nazio Batuen nazioarteko testuei jarraiki, eta Gerrako biktima guztiak eta Diktaduran zehar 1978ko Konstituziora arte errepresioa edo jazarpena jasan zutenak biltzen ditu. Eta, EH Bildurekin lortutako akordio baten ondorioz, adituen batzorde bat sortzea aurreikusten da, Konstituzioa indarrean sartu zenetik 1983ra arte askatasunaren eta demokraziaren alde borrokatu zuten pertsonen giza eskubideen urraketak ikertzeko. Honek babak altxatu ditu sektore askotan, baita PSOE historikoan ere.
Halaber, subjektu kolektibo jakin batzuen aldeko errekonozimendua eta erreparazio-neurriak ere hartuko direla dio: alderdi politikoak, sindikatuak, Kataluniako eta Euskal Herriko autogobernu-erakundeak, toki-korporazioak, gutxiengo etnikoak, emakumeen elkarte feministak, hezkuntza-erakundeak eta Diktadurak errepresaliatutako beste pertsona juridiko batzuk.
Eta, lehen aldiz, gehitzen da euskal, katalan eta galiziar komunitate, hizkuntza eta kulturak ere biktimatzat jotzen direla, hizkuntza horiek erabiltzeagatik haien hiztunak jazarrita. Hau da, biktimatzat hartzen dira subjektu kolektiboak ere, bidegabekeria horiek jasan zituzten pertsona asko ordezkatuz, nolabait.
Senitartekoek eta gizarteak gertatutakoa ezagutzeko eskubidea dutela adierazten du, eta zehazten du Estatuak bere gain hartzen duela desagertuak bilatzeko eta identifikatzeko eta gorpuak hobitik ateratzeko ardura, dokumentuen babesa eta artxiboetarako eta beste neurri batzuetarako sarbidea bermatzen dituela.
Aipamen berezia merezi du, aurreko Legearekin izandako zailtasunak eta justizia direla eta, salbuespenezko auzitegi frankisten legezkotasunik eza eta haien epaien deuseztasuna deklaratzen dela azkenean 2007ko Legean, salbuespenezko auzitegi frankisten legezkontrakotasuna baino ez zen aipatzen.
Legeak berariaz aitortzen du, baita ere, emakumeek eskubide eta askatasunen konkistaren aldeko borrokan izandako zeregina. Hau ere guztiz beharrezkoa zen, borroka hori herritar guztientzat izan baitzen.
Hala ere, oraindik zalantzak eta itzalak daude arau berri honen inguruan.
«Eta, lehen aldiz, gehitzen da euskal, katalan eta galiziar komunitate, hizkuntza eta kulturak ere biktimatzat jotzen direla, hizkuntza horiek erabiltzeagatik haien hiztunak jazarrita»
Hasteko, frankismoaren biktimen elkarte batzuk kexu agertu dira lege hau izapidetzean entzun ez izanaz, eta kritikatu dute arauak ez duela bermatzen, orain ikusiko dugun bezala, egia jakiteko, krimen haiek ikertzeko eta epaitzeko eta, adibidez, terrorismoaren biktimek jaso duten kalte-ordaina jasotzeko eskubide bera.
Ildo horretan, zalantzak ez ezik, sinesgaiztasuna ere sortzen du arau honek justiziarako eskubide osoa bermatu nahi izateak, 1977ko Amnistiari buruzko Legea indarrean egoteak arlo horretan aurrerapenak egitea eragozten baitu. Egia esan, ezaguna denez eta dagoeneko esperimentatu denez, Amnistiaren Lege hori oztopo handia bihurtu da krimen haietako askoren ikerketa judizialerako, eta horrek zigorgabetasuna dakar.
Era berean, zalantzak baino gehiago sortzen ditu krimen horietako batzuk ikertzeko benetako aukerak, Estatuko instituzioen egoitzatik edo inguruetatik egindakoak, baita 1978tik aurrerako uneetan ere, Sekretu Ofizialen Legeak babestutako dokumentuak eta elementuak erabat argitzea zigortzen baitute. Egia da oraindik ere espero daitekeela iragarritako arau berri baten onarpenak aurrera egitea, zailtasun horiek gainditzeko.
Eta badira, jakina, iruzkinak egiteko gai gehiago, beren argi eta itzalekin. Izan ere, Lege berria aurrerapen handia da, baina ez da iristen hainbeste krimen izugarri ezagutzeko, epaitzeko eta konpontzeko behar den lekura.