1843an hasi zen dena. Orduan, Donostia bezala, elkartea ere bakarra zen munduan. Hain zuzen ere, Gipuzkoako hiriburuan bertan sortu zuten historiako lehen elkarte gastronomikoa: La Fraternal. Azkar hedatu ziren lurraldean barrena, eta XX. mendean gainontzeko probintzietan ere bai. Espazio horiek izendatzeko izen askotarikoak sortu dituzte —elkarte, soziedade, txoko, peña eta abar—, baina denek oinarri berbera dute: sukaldea, jantokia, biltegia eta bazkideen zintzotasuna. Elkarteak historikoki euskal gastronomiaren zutabeetako bat izan dira, baina orain batzuk kinka larrian daude. Haien egoera sukaldeko osagai batera mugatu beharko balitz, saltsa gazi-gozoa izango litzateke. Izan ere, hiriburuetan elkarteren bateko bazkidea izatea huts egin ezin daitekeen zerbait da askorentzat; herri txikietan, berriz, bazkide faltan dira elkarte asko.
XIX. mendean sortu ziren halako guneak, baina esan daiteke XX. mendearen erdialdean ugaritu zirela, frankismo garaian. Arrazoi argia du horrek: aisialdira bideratutako espazioak urriak ziren, eta interes berak zituztenak, hala nola euskaltzaletasuna, lasai elkartzeko espazio modura erabiltzen hasi ziren elkarteak. Fisikoki espazio horietara mugatzen badira ere, haien funtzioa pareta horietatik harago doa. Hiriburuetako jaietan, esate baterako, funtsezkoak dira. Donostiako eta Gasteizko danborradetan soziedadeak dira elementu garrantzitsuenak; eta zer esan Iruñeko sanferminetan peñek duten funtzioaz...
Jarraitu irakurtzen Berria.eus webgunean.