[ETAren amaierari buruzko elkarrizketa eta erreportaje ugari Berria.eus-en]
Zenbat aldiz atxilotu zaituzte?
Hemezortzi aldiz.
Noiz aurreneko aldiz?
1971n. 14 urte nituen. Aurreko urtean, berriz, Burgosko prozesua zela-eta kalean harrapatu eta egundoko egurra eman zidaten; hiru hilabete eta piko pasatu nituen ohean, ezin mugituta.
Azkeneko atxiloketa, noiz?
Operazio batean, 2000n, 18/98 auzian, eta 2007an berriro, auziko epaiagatik, preso sartzeko.
Lehen alditik aurrera hamarkada denetan atxilotu al zaituzte?
Bai. 1970eko hamarkadan hiru aldiz, 1980koan seitan, 1990ekoan zazpitan eta 2000koan bitan.
Polizia indar desberdinek?
Bai. Hiruk: Guardia Zibilak, Espainiako Poliziak eta Ertzaintzak.
Beti Euskal Herrian?
Bai. Villabonan, Donostian, Tolosan eta Errenterian.
Zenbat aldiz egon zara preso?
Bost aldiz.
Noiz lehen aldiz?
1978an.
Azkena?
2007an. 2014an atera nintzen.
Zenbat urte egin dituzu preso?
Denera, hamalau bat urte.
Iheslari izan al zara sekula?
Bai. 1974an joan nintzen bestaldera.
Zergatik?
[ETA] Erakundeko kidea nintzen. 1977ko Amnistia Legearen ondoren bueltatu nintzen.
Zenbat aldiz epaitu zaituzte?
Normalean, atxiloketen ondoren libre gelditu naiz. Bi kondena jaso ditut: HBren Mahai Nazionalaren auzian, 1997an —gero Konstituzionalak absolbitu egin gintuen— eta 18/98n, 2007an. Epaitu eta libre, hiruzpalau aldiz geratu naiz.
Zenbat kartzelatan egon zara?
Euskal Herrikoak ezagutzen ditut —Basaurikoa kenduta—, Madrilgo guztiak —Estremera izan ezik—, Zaragozako zaharra, Andaluziakoak Jaen eta Granada, Galiziakoak Teixeiro eta Lama, eta, pasoan, beste dozena erdi bat.
Urrutien, non egon zara preso?
Granadan. Hemendik 725 kilometro daude hara. Lamara, 714.
Gertuen?
Martutenen. 1978an.
Ingurukoen errepide ezbeharrik-edo izan al duzu?
Ez. Zortea izan dut. Baina etxean bizi guztian presio bat izan dute, Guardia Zibila noiz etorriko bila.
Espetxean jaso duzu erasorik?
Ez. Urte asko bakartuta pasatu ditut, bakarrik. Bestalde, euskaldunok preso sozialekin arazo gutxi izaten ditugu, haiekiko gure jarrera laguntzekoa delako. Gure gizatasun hori ezin dute ikusi espetxe funtzionarioek.
Torturatu al zaituzte?
Bai. Bost aldiz, eta beste lautan, tratu txarrak. Torturaren eta tratu txarren arteko aldea da, nire ustez behintzat, torturarako instrumentuak erabiltzen dituztela. Ikaragarriak eta bi ikusi ditut komisarietan. Guardia zibilek ahoz ahokoa egin izan didate bizirik segi nezan. Beste behin, Carabanchelen sartzean, funtzionarioek ez zuten nitaz kargu egin nahi izan, ez nintzelako gai zutik egoteko; preso katalan batzuk niri begira egon ziren, beste mundura joango nintzelakoan. Bereziki gogor hartu izan naute. Tortura saioetan burua estali gabe ibiltzen zirenean, behin salatu egin nituen eta irabazi egin nuen epaiketa, baina horrek gero eragina izan zuen beste atxiloaldietan.
Bestelako erasorik jaso al duzu?
1995ean, Rosa Zarra hil zuten egunean, militar bat auto azpian zerbait jarri nahian harrapatu nuen. Ni hankaz gora botatzeko zen. Lekukoak ditut hori esateko. Autobidearen garaian ere sekulako presioak izan nituen.
Euskal Herrian biktima pila bat daude. Nola sentitzen zara zeu?
Nik biktima hitza ikaragarrizko errespetuarekin erabiltzen dut. Kontakizunaren borroka bat dago gaur egun, eta dauden bi edo hirurak ez dira bateratuko inoiz. Errespetua diet aurrean daudenei, baldintza bat jarriz: haiek gu errespetatzea. Izugarri sufritu dut, baina borroka honetan boluntario bat izan naiz ni. Euskal Herria maite dut. Gure lerroetan biktima ikaragarri ikusi dut. Lagun eta kide asko lurperatu ditugu, HBko Mahai Nazionaleko kide moduan hileta askotan parte hartu dut. Ez dugula enpatizatu beste biktimekin? Egia da, aitortzen dut. Gatazka gori-gori dagoenean zu zure lerroetan zaude.
Nola jorratu biktimen kontua?
Denbora gehiegi ari gara galtzen biktimez eta kontakizunaz hizketan. Hau plano politikoan hartu behar da, eta ziklo zahar hau atzean utzi, baina estatuak zergatik ez du nahi? Ez da bakarrik mendekua nahi duelako; gure indarrak ziklo zaharrean izatea nahi du, eta ez prozesu independentistan.
Egia, justizia eta erreparazioa eskatzen dira. Zer da egia?
Norberak daukana. Ez dago egia bat. Denbora beharko da. 1936ko gerraren historia orain ari da idazten beste era batera, garai bateko gudariak orain ari dira omentzen, eta, hala ere, estatuak ez du onartzen. Guk ez dauzkagu historia idazteko nahikoa tresna; haiek bai, baina herri honek asko bizi izan du, eta galdera bat: Euskal Herriak zenbat greba orokor egin ditu ETAko militanteengatik eta zenbat bestaldera? Hori historia da, hori errealitatea da. Urte batzuetara ikusiko du jendeak.