Lehen bi saioetan, Borja Ariztimuinok ekarri gintuen X. menderarte, eta, bigarren ekitaldian, Blanca Urgellek mende horretatik XVIII. mendera bitartean euskarak izan duen bilakera hobeto ulertzeko azalpen batzuk eman zizkigun. Batzuk diogu, azaldu beharreko aldiaren zabalak eta aldi horretako une giltzarri eta lekukotasunen ugariak hautaketa lan zorrotza egitea eskatu ziotelako.
XIX. mendean zehar, estatu espainiarraren eta frantziarraren eraikuntzak, industrializazioak, gizartearen modernizazioak eta Karlistadek errotik aldatu zuten Euskal Herria, eta kinka larrian gelditu zen euskararen etorkizuna. XIX. mende amaieran eta XX mendearen hasieran, ordea, ortzi-muga berri bat asmatu zuen Pizkundea deituak euskararentzat: noranahiko hizkuntza bilakatzea. Loraldi hori eten egin zuen 1936ko Gerrak, are, ondorengo hamarkadetan luzatu zen Frankismoak. Gero baina, 1960ko hamarkadak berarekin ekarri zuen astinaldi sozial, politiko eta kulturalak indarberritze aldi berria ekarri zuen euskararentzat. Horretaz guztiaz ariko zaigu Haritz Azurmendi Arrue (Albiztur, 1991), eta euskararen egungo egoerara hurbilduko gaitu gertaerak ulertzeko beharrezkoak zaizkigun azalpenak emanez.