Munduan zehar ez ezik, Euskal Herri osoan garrantzi handia izan duen dantza da, eta Tolosan bertan ere izan du, noski. Gaur egun, urtean behin dantzatzen da Tolosan, San Joan jaietan, bordon-dantzarien eskutik, Zumardi Handian, hain zuzen. Antzina dibertsiorako erabiliko bazen ere, gaur egun, funtzio protokolarioa betetzen du.
Gipuzkoako eta Bizkaiko gainerako sokadantzetan bezala, Tolosan, sokaren bi muturretan doazen dantzariek dute protagonismoa dantzan, eta dantzari horiei aurresku eta atzesku deitzen zaie. Aurreskua dantzaren protagonista nagusia izanik, Tolosan, beste herri askotan bezala, dantzak izen hau hartu du.
HISTORIA
Antzinatik dantzatu izan da aurreskua Zumardi Handian. 1717. urteko sanjoanetan, esaterako, Arrameleko bezperen ondoren, zezen festa izan zen Plaza Berrian eta, ondoren, Igarondoko basora (gaur egun Zumardi Handia dena) joan ziren aurreskua dantzatzera. Zenbait autorek Zumardi Handiak aurreskuarekin eta bordon-dantzarekin duen lotura Beotibarko gudatik datorrela diote, Zumardi Handia, Beotibarra bidean, Tolosako azken txokoa baita.
Hala ere, gaur egun Beotibarko gudaren teoria baztertua egonik, zumardiaren eta aurreskuaren arteko lotura beste modu batera ulertu behar da. Aipatzekoa da Zumardi Handia dantzaldietarako leku aproposa dela, eta badakigu aspaldian erromeriak izaten zirela bertan. Antzina, erromeriak sokadantzaren bueltan antolatzen zirenez, honek azal lezake lotura hau. Bestalde, aipatzekoa da, Euskal Herriko txoko ia guztietan bertako agintariek sokadantzan duten presentzia, izan ere, herri gehienetan udaletxearen aurrean dantzatzen da. Bitxia da Tolosako kasua, Zumardi Handian agintarientzat espresuki jarritako eserlekua baitago antzinatik. Hortaz, leku zoragarri hau sokadantzarako egokitutako lekutzat har dezakegu.
GAUR EGUNGO AURRESKUA
Aurreskua dantza bizia da, historian zehar aldaketa asko izan dituena. Ziurrenik, gainera, antzina, Tolosan gehiagotan dantzatuko zuten, urtean zehar ospatzen ziren gainerako ekitaldi, erromeria edo dantzaldietan, eta inprobisazioak ere izango zuen lekurik.
Gaur egun, ordea, lehentxeago aipatu bezala, bordon-dantzariek dantzatzen dute, ekainaren 24an, San Joan egunez, bordon-dantza egin ondoren. Tradizioz gaur egunera arte iritsi zaigun sokadantzaren osaketa jarraian zerrendatutakoa da:
- Zumardi Handian Tolosa aldetik soka osatzen da, eta agintarien eserleku aldera abiatzen da, hasierako aurkez aurkeko soinuarekin.
- Agintarien aurrean aurreskuaren dantza bakarlaria.
- Aurreskuaren zubia, eta segidan atzeskuarena.
- Aurreskuaren eta atzeskuaren arteko desafioa.
- Esku aldatzeko soinua.
- Andreen deieko soinua. Aipatzekoa da, 2014az geroztik, bordon-dantzan emakumeak sartzearekin batera, aurreskua ere mistoa dela, hortaz, gaur egun sokara edozein ateratzen da, genero bereizketarik gabe.
- Bigarren aldiko zubiak, lehenbizi aurreskuak eta segidan atzeskuak.
- Aurreskuaren eta atzeskuaren arteko bigarren desafioa.
- San Joan zortzikoa, aurreskuak bakarrik, sokari helduta, bikoteari eskaintzen diola.
- Fandangoa eta arin-arina.
- Biribilketa.
Iztuetak aipatutako hasierako zortziko edo soinu zaharrak ez zaizkigu iritsi – Gipuzkoako herri gehienetan gertatu bezala– , nahiz eta Bizkaiko eliza aurreko aurreskuan mantentzen dituzten. Gainerakoan, Gipuzkoako patroi orokorrak jarraitzen dira Tolosan ere, dantzen zerrendan nahiz ordenan.
Musikariei dagokienez, XX. mendeaz geroztik behintzat, Tolosako Udal Txistulari Bandaren ardura da aurreskuan musika jartzea. Historikoki, eta gainontzeko soka dantzetan, txistulariek soka jarraituz jotzen badute ere, gaur egun, Tolosan, bazter batetik jotzen dituzte melodia guztiak.
Esan bezala, dantza bizia da aurreskua, historian zehar aldaketa ugari jasan dituena eta jasango dituena, etengabe garai berrietara egokituz; betiere, nondik gatozen eta nora joan nahi dugun ahaztu gabe, kultura herrikoiaren transmisioaz ari garenean.
ITURRIAK:
1. Iztueta, Juan Ignacio. Gipuzkoako Dantza Gogoangarriak. d.g.
2. Jimeno Jurío, José María. Tolosa Bordon-dantzaren ikuspegitik. d.g.
3. Sánchez Ekiza, Karlos. «Soka-dantza», Auñamendi Eusko Entziklopedia. d.g. (atzitze-data: 2019.eko 05k).
4. Udaberri Dantza Taldea. «Tolosako Bordon-dantza» 25. Urteurreneko liburuxka, d.g.