Horren karietara aritu naiz gustura, konparazio baterako, Eusko Legebiltzarrean bisitan; baita hainbat alderdi politikoren buruekin solasean ere, edota instituziotik haratago jarduten den politika ezagutzen. Zer esanik ez dago, denek hauspotu dute nire ikaskuntza, esparru-politikoaz bezainbatean. Alta, aitortu beharra dut, batez ere, egunerokoan politikatik at bizi direnei entzunez ikasi dudala, preseski, zertan datzan gaurko errealitatea: mundua akademiatik eta eredutik haratago dakusatenei zor diet ondorengo gogoeta.
Izan ere, arrazoia dena delakoa, aukera izan dut bazterrak nahasteko nire ingurugirotik urrun ibiltzen den askorekin —Euskal Herritik kanpokoak, hiriburukoak edota apolitikoak— eta, ondorioz, sarritan sentitu naiz ez-ulertua. Hortaz, jakin badakit eurek dakusaten errealitatea ez datorrela bat, nolabait, nik neuk eta neure ingurukoek ezagutzen dugunarekin. Horiek horrela, neure begiek erreparatutakoa haienetan txertatu ezinean, zenbaitetan ez dut beste erremediorik euren itsutasuna onartzea baino; marmarka, askotan. Diotenez, euskal gazteok «ezkerraldearen menpeko» gara, eta homogeneotasun politikoak zapaltzen gaitu; euskaldunok, halaber, aspaldi ahaztua dugu geure historia politikoa; eta, Estatuko gainontzeko alderdiek EAEn ordezkagarritasuna izan ezean, muturrekoak dira, ezinbestean, geure ordezkariak eta militantzia gauzatzeko bideak. Horiek guztiak dira jaun eta jabe askoren ahotan; eta, orain, baita geureetan ere.
«Bada, euskaldunon errealitatea eta ikuspegia baldintzatzen dute arrotz zaizkigun iritziek, egunerokotasuna ezagutu ez eta funtsik gabeko suposizioetan oinarritzen direla zio»
Bada, euskaldunon errealitatea eta ikuspegia baldintzatzen dute arrotz zaizkigun iritziek, egunerokotasuna ezagutu ez eta funtsik gabeko suposizioetan oinarritzen direla zio. Tokian tokiko paradigmen isla ez diren marko-politikoek ez dute ez zentzurik, ez zilegitasunik, ezta baliogarritasunik ere Euskal Herrian; eredu zuzen bakar baderitzegu, bederen. Horregatik, ezin onar dezakegu geure pentsamoldearen oinarri bilakatzea beste gizarte politikoetan —hala nola Estatu mailakoan edota atzerrian— sortutako axiomak eta hipotesiak; ez baitatoz bat, halabeharrez, geureekin.
Hor dago, bada, koxka: ezin ulertu eta plazaratu genezake euskaldunok bizi dugun hori beste errealitateak eredu formal ditugula. Geure narratiba eraiki dugu, berezkoa bailitzaigun, besteenak onartuz, gureganatuz eta zabalduz. Gainontzekoek gureaz zer dioten ikasiz irakatsi diegu, bueltan, ustez dakiguna. Eta nahitaezko bateraezintasun horrek ondorioztatu du geure burua eta geure politika ulertzeko ezintasuna, salbuespen-egoeran bizi garen ustea eta irtenbidea bilatzeko ditxosozko beharra, arazoa zein den ere ulertzeko gai ez garen arren. Euskal politika ez da hondatu; begiratzen duten begiek ez al dute, bada, gabeziarik izango.