Nola kalibratu labea azukrea erabiliz

Sukaldea laborategi bihurtuko dugu eta aukera aparta izango duzue etxeko txikienei zientziaren lan egiteko modua, metodo zientifikoa, erakusteko. Bide batez, labearen termostatoa ondo dagoen jakiteko baliagarria izango da.

Esperimentua martxan jartzeko azukrea eta aluminio papera besterik ez da behar. Azter ditzagun osagaiak. Etxean erabili ohi dugun azukre arrunta sakarosa da ikuspuntu kimikotik. Zenbait ezpurutasun ere baditu glukosa, fruktosa, mineralak eta ura, besteak beste, baina, ia %99,9 baino gehiago, esan bezala, sakarosa da. Sakarosa disakarido bat da, alegia, bi monosakaridoz osatutako molekula handiagoa. Bi molekula horiek glukosa eta fruktosa dira. Guk etxean daukagun azukrea azukre-kanaberatik edo erremolatxatik lortzen da eta, gaur egun beste zenbait aukera ere eskuragarri ditugun arrenedulkoratzaileak, esate baterako, elikagaiak gozatzeko gehien erabiltzen den substantzia da.

Jarraian azalduko dizuedan moduan, azukrearen propietate bat erabili daiteke sukaldeko labea ondo kalibratuta daukagun jakiteko. Sakarosaren fusio-puntua 186 ºC-koa da, alegia, tenperatura horretan urtzen da. Jakina denez, substantzia puruak tenperatura jakin eta zehatzetan aldatzen dira agregazio egoeraz solidotik likidora edo likidotik gasera, adibidez. Ura 100 ºC-tan pasatzen da likidotik gasera eta, hortaz, termometro bat ondo dagoen ala ez jakiteko irakiten dagoen ontzi batean sar dezakegu. Dena ondo bada, termometroan 100 ºC ikusiko da. Kasu honetan azukrearen fusio-puntuaz baliatuko gara labea ondo kalibratuta dagoen jakiteko. Horretarako, aluminio paperezko bi ontzitxo prestatuko ditugu eta azukre koilarakada pare bat jarriko ditugu ontzitxo bakoitzean. Ondoren, labea 180 ºC-tan jarri eta berotzen utzi. Tenperatura egokira iritsi denean, azukrea duen lehen ontzitxoa sartu eta 20 minutuz berotu. Ondoren emaitza aztertu. Ba al dago desberdintasunik hasierako azukrearen eta berotu ondoren lortutakoaren artean? Jarraian esperimentuaren bigarren zatiari ekingo diogu. Orain, labea 190 ºC-tan jarri eta berotzen utzi. Aurreko prozesu bera errepikatu behar da bigarren ontzitxoarekin. 20 minutu igaro ondoren, azukrea atera eta gertatutakoa aztertu.

Guzti honi etxeko txikienentzako esperimentu bezala egiten badugu, metodo zientifikoa gogora ekar dezakegu: haiekin esperimentua egin, baina, haiek izan daitezela ondorioak ateratzen dituztenak. Azukrearen esperimentua behatzen utzi eta ea zein hipotesi planteatzen dituzten esperimentua egin baino lehen. Zer gertatuko da 180 ºC-tan jarritako azukrearekin? Eta 190 ºC-tan jarritakoarekin? Zergatik gertatu dira gauza desberdinak bi tenperatura horietan? Bada, labea ondo kalibratuta badago, lehen kasuan ez da ezer gertatuko agian kolore marroixka hartuko du karamelizazioaren ondorioz eta azukreak solido jarraituko du. Alabaina, bigarrenaren kasuan, azukrearen fusio-puntua gainditu denez azukrea egoera likidoan dago. Bide batez, 170 ºC-tik gora azukrearen karamelizazioa hasten da eta sakarosa molekula batzuk apurtzen hasten dira glukosa eta fruktosa emateko tenperatura horren azpitik azukrea ez da marroixka jarriko. Horrekin ere beste esperimentu interesgarri bat plantea daiteke tenperatura desberdinetan azukrea berotuz gertatzen dena aztertuz. Karamelizazioaren kimika beste baterako utziko dugu. Momentuz, hartu azukre pixka bat eta konproba ezazu sukaldeko labea ondo kalibratuta dagoen. Jarri bata zuria, hartu koaderno bat behatutakoa idazteko eta izan zientzialari!