«Kapitalismoak arazo handiak dituen arren, handiagoak ditu ezkerrak»

Nola bizi duzu Maiatzaren Lehena?

Kontraesan edo tentsio batean. Batetik, egun horren esanahi eta izpiritua mantendu nahi dut eta, horretarako, azken urteotan antolaturiko ekitaldietan parte hartu izan dut. Baina, bestalde, tentsioarena diot, Euskal Herrian hainbeste manifestazio egiteak nagitasun pixka bat ere ematen duelako. Joerei aurre egin nahi diet, baina joera horietan integratuz: jai egun bat gehiago dela pentsatu eta eguna probestu. Kontzientziak mobilizazioetara joan behar dela esaten dit, eta,ingurua beste gauza batzuetara dago.

Maiatzaren 1ak, akaso, ez dauka duela zenbait hamarkada zuen karga aldarrikatzailea?

Egun hori langile borrokak izan duen garapenaren adierazle da. Kontzientziazioa, elkartasuna, konpromisoa eta militantziaren antzeko idealak indarra galtzen ari dira, desideologizazio prozesu bat da. Kontuan izan behar dira azken urteotako aldaketak: 1980ko hamarkadan, adibidez, %60 industrian ari ziren eta, gaur egun, langileen %60 zerbitzuetan daude. Sindikatze tasak asko jaitsi dira eta langile klasea oso zatituta dago. Prekarietate poltsa handi bat dago, eta kontratatzaileentzat oso erraza da langileria diziplinatzea. Dena den, aldaketa objektibo horiez gain, badira aldaketa subjektiboak ere, pentsamolde aldaketaren haritik.

Zein dira aldaketa horiek?

Indibidualismoak aurrera egin du, eta baita kontsumismoak, ikuskizunaren gizarteak, oporraldi txikiek nahiz gorputzaren kultuak ere. Konpromiso edo militantzia sozio-politikoa ez da lehentasun bat, eta, ez dugu ahaztu behar postmodernitateak zalantzan hartzen dituela gure gizarteko meta-ipuinak: erlijioa, politika, zientzia, maitasuna, eta baita komunismoa, sozialismoa, marxismoa eta langile borroka ere. Horrenbestez, Maiatzaren 1eko aldarrikapenak aldatu baino gehiago, ahuldu egin dira, beste zenbait gauza lehenetsi ditugulako. Zenbait autorek diote eta ez soilik eskuinekoek, baita ezkerreko batzuek ere, horren guztiaren atzean dagoela XX. mendean ezkerrak jasandako porrota.

Baina egungo gizarteak, lehengoak bezala, arazo larriak ditu. Zergatik ez da mobilizatzen?

Kontuz ibili behar da iraganaren idealizazioarekin; lehen ere, ziur aski, gutxi batzuk ziren borrokan indartsu aritu zirenak. Maiatzaren 1eko mobilizazioak oso errutinazkoak dira, ez dira erakargarriak. Baina sindikatuek gauza erradikalagoak proposatzen dituztenean ere, ez dute babesik ikusten. Euskal Herrian enplegua dutenen gehiengoa aseen taldekoa da; John Kenneth Galbraith ekonomialariak erabili zuen gehiengo asearen terminoa, eta aseek joera dute beren pribilegioak defendatzeko. Beraz, bat dela eta bestea dela, zailtasunak ditugu egun horietan mobilizatzeko.

Askotan errepikatu ohi da, egungo gazteak erosotasunean bizi direla, beren gurasoak baino hobeto. Unibertsitate irakaslea zaren aldetik, hala ikusten al duzu?

Neurri batean bai. Klasean aldaketa soziala aztertzen dugunean, adibidez, ikasle batzuek kontatzen dute beren anai edo arreba zaharrak autostop eginez iristen zirela, batzuetan, Donostiako campusetik etxera. Orain, berriz, autoan joaten dira, eta eguerdiko menua ordaintzeko nahikoa diru dute; baita tabakoa erosteko edo parrandarako ere. Hala ere, kontuz ibiliko nintzateke belaunaldi berriak deabrutzeko joera horrekin, aspalditik baitator. Gazteek joera propioak dituzte, baina, soziologo moduan, esango nuke joera horietako asko helduen gizarteak sustaturikoak direla. Kasu honetan, gazteak erosotasunean, desmobilizazioan edo desidelogizazioan bizi baldin badira, hori gizartearen ispilu da. Horregatik, uste dut gehiago begiratu behar zaiola helduen gizarteari, behatzarekin gazteak hainbeste seinalatu beharrean.

Euskal Herrian mobilizazioek zenbait herritar gogaitu egin dutela diozu. Posible da aldarrikatzeko modua zaharkitu izana?

Bai. Lehengo batean entzun nuen, manifestazioak prozesio laikoak zirela. Prozesioak oso kontu zahar eta kontserbatzailea dira herritar askorentzat eta, zentzu horretan, gazte askok manifestazioak betaurreko horiekin ikusten dituzte: lehengo kontu bat, modaz pasatakoa. Gertatzen dena da, mobilizazio berri eta eraginkorrik ere ez zaigula bururatzen, beraz, trantsizio batean gaude: zaharra ez da gustukoa, baina berria ez dakigu nolakoa izango den.

Gizarte indibidualista batean bizi garela diozu. Zertan ikusten duzu hori?

Norbere zilborrari begira bizi gara. Helduen kasuan, 'ni eta nire familia nuklearra' da norbere unibertsoa eta, ikasleen kasuan, posible da 'ni eta nire ikasketak' izatea. Baina, arazoa kolektiboa denean, konponbidea ez da indibiduala izaten. Ez dago herri aktibaziorik, eta 'klik' bat falta da, langile pribilegiatuek besteenganako elkartasuna adieraz dezaten, eta pribilegiatu ez direnen kontzientzia piztu dadin.

Zerk sor lezake 'klik' hori?

Batetik, soluzio klasikoak: hezkuntza historiko-politiko-soziala. Hala ere, hori ez da belaunaldi berrien arazoa, hori komunikabideen, eskolen, familien, kalearen eta lan munduaren errua da, ez dagoelako transmisiorik.

Bestetik, diskurtso kritikoa ere berritu egin behar da. 'Langile-klase' adierazpidearen ordez, bada 'herria vs. elite' erabiltzen hasi denik, eta eskema horrekin arrakasta lortzen ari dira. Euskal Herrian ere proba egin beharko da, posible baita gaur egun jendeak ikuspegi horrekin bat egitea.

Eta, berriro diot, gazteengan fokua ez dela hainbeste jarri behar. Oso eragile garrantzitsua dira gizartea aldatzeko, baina uste dut gizarteko hainbat sektoreren arteko sareak bilatu behar direla. Hasteko, emakumeekin; marxismo klasikoak generoaren gaia ez zuen kontuan izan. Era berean, etorkinekin, migratzaileen atzean baitago nazioarteko desberdintasun sozialen arazoa. Nostalgiaren ondorioz, oraindik ere sarri pentsatzen dugu borrokek 1970 inguruko ongizatearen estatura eramango gaituztela. Baina, garai hartan, emakume askok ez zuten lanposturik, eta nazioarteko ikuspegitik injustizia hutsa zen, gu beste batzuei lapurtutako aberastasunen jabe egiten ari ginelako. Gako berriak txertatu behar dira.

Zein?

Dagoenaren defentsan, adibidez, Eskubide Sozialen Karta izan daiteke adibide bat. XX. mendean lortutako zenbait eskubideri, gutxienez, eutsi egin behar zaiela aldarrikatzen du. Bide beretik, Alternatiben Herria ere beste esperientzia bat da; bestelako ekonomia ereduak jorratzen ari den jendea bada. Hala ere, gauzak aldatzeko denon artean egin beharko dira sareak eta borroka; baita langile pribilegiatuen elkartasunarekin ere. Izan ere, kontua ez da krisi honetatik ateratzea, berriro lehengora itzultzeko; krisi hau baliatzea baizik, sistema gainditzen joateko.

Jendartean etsipen puntu bat ikusten duzu?

Noski. Postmodernitatearen joera kulturalarekin oso lotuta dago. Alternatibak zalantzan jartzen dira, geratzen zaigun bakarra hedonismoa dela esanez: bizitza bi egun dira, eta goazen bizitzera. Baina hori kritika paralizatzaile bat dela uste dut eta, jarrera hori, batez ere, botereari interesatzen zaiola. Hortik atera eta eredu berriak irudikatu behar ditugu. Etsipena oso zabaldutako kontua da, batez ere Europan, baina batzuei mesede handiagoa egiten die besteei baino.

10-20 urte barru, zein aldaketa aurreikusten dituzu?

Mundu anglosaxoia erreferentzia da orain, eta egoera ez da oso itxaropentsua; AEBetan bezala, sindikalizazio tasa baxuak, eta joera kontserbatzaile eta kontsumistak dituzte. Txinan ere berdin: nazioarteko potentzia ekonomikoa dira, baina oso esplotatzaileak dira. Baina nik nahiago dut itxaropen ikuspegi bat izan, eta jendea kontzientziatzen joango dela pentsatu.

Momentuz, argi dago kapitalismoa indartsu dagoela eta, kapitalismoak arazo handiak dituen arren, handiagoak ditu ezkerrak edo langile mugimenduak. Hala ere, gizartea beti aldatzen da, eta erromatar inperioa eta feudalismoa erori baziren, aldaketa iritsiko da, onerako edo txarrerako. Nik nahiago nuke trantsizio planifikatu bat izatea, indartsuenaren lehian edo darwinismo sozialean oinarrituriko trantsizio kaotiko bat baino.

Ezkerraren porrota hizpide izan duzu, baina, zuk diozun egoera horretara iristeko gizarteak ezkerrerantz lerratu beharko du.

Bai. Gazteak asko kritikatzen dira, baina, Espainian, adibidez, M15 mugimendua sortu da. Euskal Herrian ere, militantzia ereduak aldatu diren arren, gazte mugimendua indartsu dago oraindik. Frantzian M15aren oso antzeko mugimendu bat sortu da eta, nazioartera begira, aipa genitzake Occupy Wall Street AEBetan, eta beste hainbat. Mundu mailako ezinegon bat bada hor atzean, eta hori indargune bat da. Ikasleengan ikusten dut ez dutela funtzionatzen ezker eta eskuin kontzeptuen artean. Marxismoak ere klase dominatu eta klase dominatzaile kontzeptuak erabiltzen zituen, eta horiek ere zaharkitu ziren. Orain, akaso, ezker eta eskuinarekin ere antzeko zerbait gertatzen ari da. Gizartea kontzeptuekin nekatuta baldin badago, korronte berriak kontuan izanda egin beharko da aurrera. Orain, ezker klasikoa marxismoarekin lotzen dugu, ezker parlamentarioarekin, eta, uste dut aukerak zabaldu egin direla, eta badaudela alternatiba berriak, ezker marxista tradizionalak edo ezker sozialistak izan gabe. Denen artean diskurtso kritiko berria eraikitzen ari dira eta, bai, atzean badago ezkerra, baina ezker berritu bat.