Gaztetatik garbi izan zuen erizain ikasketak egin nahi zituela Maite Barandiaranek (Amasa-Villabona, 1960). Ez da geldirik egotekoa, eta Mexikon master bat egin eta erizain lanean aritu eta gero, unibertsitaterako jauzia egin zuen. Aldez Aurreko Borondatearen erregistroaren gaineko tesia egin zuen, eta behin eta berriz azpimarratu du nola hil nahiko genukeen idatziz jarrita izan beharko genukeela. Horrez gain, herrira begira ere eragile ezberdinetan aritzen da bere aletxoa jarriz. Herrigintzan gauzak antolatzeko joan behar den tokira joan behar dela esan du, eta parte hartu behar dela. Emakume moduan, berriz, «argi baduzu gauza bat egin nahi duzula, aurrera» izan da Barandiaranen mezua: «Inguruan bilatu laguntza eta garrantzitsua da zure aldamenekoek horretan laguntzea, eta horri aurre egiten erakustea».
Erizaintzan doktorea, EHUko irakaslea, herrigintzan emakume aktiboa,... Nor da Maite Barandiaran?
Emakume saltsera bat. Beti eduki dut gauzak egiteko grina. Edozein gai gustukoa badut beti pentsatu izan dut sartu egin behar naizela. Beti izan dut parte hartzeko gogoa, eta nire gustuko gauzekin zerbait egin beharra, ekarpenen bat egin nahian.
Non egin zenituen erizaintzako ikasketak?
Ni garai hartan herrian saltsa askotan nenbilen: Oinkari dantza taldean, zine klubean, mendi elkartean,... Argi nuen erizaintzako ikasketak egin nahi nituela, baina era berean argi nuen Donostian gelditzen baldin banintzen ez nuela asko ikasiko. Kanpora joan behar nuen, eta kanpora eta gertuen Iruñean zegoen. Orduan publikorik ez zegoen, eta Opusera joan nintzen. Zeinek esango zuen ikasketak Opusean egingo nituela!
Eta zergatik pentsatzen zenuen Donostiara joan eta gutxi ikasiko zenuela?
Bada oso zaila zelako naizen bezalakoa izan da herrian gauzak uztea. Ezingo nuen dena eraman, eta ikasketa aurrera atera. Herritik ateratzea erabaki nuen. Bestela dantzan jarraituko nuen, beste elkarteetan,... eta ez nuen bateragarri ikusten.
«Bat gaizki edo sufritzen ari bada, 'nik horrela ez dut nahi'. Horrela ez baduzue nahi, utzi dokumentua»
Iruñera joatea erabaki zenuen. Nolako esperientzia izan zen?
Opusekoa esperientzia handia da. Nik kuadrillan askori esaten diet beraiek urtebeteko soldaduska egin zutela, baina ni hiru urtetan militar bezala ibili nintzela. Garai hartan hiru urteko ikasketak ziren. Jakina den moduan Opusen oso gainean daude; oso gainean pentsatzen duzunarekin, egiten duzunarekin eta gauza askorekin. Nik gezur asko esan nituen han. Gainera Aita Santua Loiolara etorri zela egokitu zitzaidan, Madrilera joan behar genuen boluntario moduan, eta nik gezur asko esaten nituen ez joateko. Hogei urte nituen, ez nintzen ume bat eta nahiko argi neuzkan gauzak, eta hori zen garrantzitsuena, eta nolabait hortik atera nintzen ikasketak bukatuta.
Gogorra izan zen?
Batzuetan. Gainean daude, eta, esaterako, «asteburu honetan jardunaldi batzuk ditugu eta joan egin behar da ez dakit nora». Opus da, eta nik elizarekin ez dut harremanik. Eta beti gezurretan ibiltzen nintzen.
Ikasketak amaitu eta erizain lanean hasi zinen?
Bai. Ekainean ikasketak amaitu, eta uztailean lehendabiziko ordezkapena egin nuen Ibarran erizain moduan.
Etxera itzuli zinen, beraz.
Hori argi nuen. Nik kanpora joaten naizenean beti itzulerarako txartela behar izaten dut. Erizain moduan asko gustatzen zitzaidan lana. Jendearekin harremanak izatea asko gustatu izan zait beti; familiarekin, gizartearekin. Ez zait gustatu izan jendearekin lan egitea, non, gero, gehiago ez dudan harremanik izango; ebakuntza-gela batean adibidez pertsonalki ez zait gustatzen. Jendea ezagutu eta bere eboluzioa ikustea gustatzen zait. Nola bizi den eta zein inguru duen jakitea. Oso polita zen lana, nahiz eta ordutegi osoa izan. Jendeak asko lagundu zidala esango nuke, eta alde horretatik asko ikasi dut.
Herri ezberdinetan aritu zinen lanean?
Bai. Lehen arreta mailan egin dut lana, eta soldata jasoz Gipuzkoako herriak ezagutzeko aukera izan dut. Herri gehienak lanean ezagutu ditut.
Lan gogorra da erizainarena?
Nik uste dut bokaziozkoa dela. Gustatu egin behar zaizu. Momentu gogorrak ere pasatzen dituzu, baina asko betetzen zaitu.
«Dokumentu hori bakarrik begiratuko da zu erabaki ahal izateko kontziente ez zaudenean»
Opusen eginiko ikasketekin ez zinen konformatu, eta Mexikora ere joana zara master bat egitera. Nolatan?
Nik garbi nuen lehen arretan egin nahi nuela lana. Ospitalea ez zitzaidan gehiegi gustatzen. Formakuntzaren falta sumatzen nuen, eta Espainian zein aukera zeuden begiratzen hasi eta garai hartan ez zegoen ezer. Orain badago. Ikerketa talde batean lanean aritua nintzen, eta bertako mediku batek osasun publikoko masterra egina zuen Mexikon. Masterra egin nahi zuen Donostiako erizain bat ere ezagutu nuen, eta egitera animatu ginen. Garai hartan Mexikon erizaintzak ez zuen gradurik. Guk jada bagenuen gradu hori. Erizainen eta medikuen masterrak zeuden Mexikon, eta guk medikuena egin nahi genuen. Hori egin ahal izateko azterketa bat egin behar izan genuen Madrileko Mexikoko enbaxadan. Ni jada ezkonduta nengoen, eta bikoteari esan nion behin egingo nuela azterketa hori, eta hartzen baninduten joan egingo nintzela. Bestela, ez nintzen berriro saiatuko.
Azterketa pasa eta masterra egin zenuen.
Zaragozako mediku bat, Donostiako erizaina eta ni joan ginen Mexikora, eta urte bat egon ginen bertan. Hasiera gogorra izan zen.
Etxekoek eta lagunek nola hartu zuten?
Gogoan dut amak jada beraiek ezin zidatela ezer esan, eta bikoteak esan beharko zidala esan zidala. Bikotearekin ez dut sekula inongo arazorik izan edozer gauza egiteko eta etxetik kanpora joateko. Eta hori eskertzekoa da benetan, eta beti laguntza eduki dut. Beti ulertu du nik nire lan profesionalean behar batzuk nituela, eta hori aurrera atera behar nuela, niretzat ona zelako.
Urtebetez Mexikon, nolako esperientzia izan zen?
Momentu batzuetan gogorra. Joan eta lehen bi hilabeteetan nire urtebetetze eguna izan zen, eta gogoan dut negar batean egon nintzela telefonoz hitz egiten bikotearekin. Baina neure buruari esaten nion inork ez zidala esan hara joateko, eta nahi nuelako nengoela. Orduan, aurrera egiten duzu. Gero, jada, behin bertako bizitzara ohituta ondo. Oso bizitza ezberdina da. Jarrerak ezberdinak, ikasketak ezberdinak,... gero disfrutatu egin nuen.
Gaur egungo teknologiarik ere ez zenuten harremanetarako.
Noski. 1988-89 urtean egon nintzen. Orduan etxean telefono finkoa, eta ez zegoen ez mugikorrik ezta Internetik ere. Ez zen erraza etxekoekin harremanetan jartzea. Kontuan hartu behar zen ordutegia ere ezberdina zela. Deitzeko ordua kalkulatu behar zenuen, eta etxean egongo zen edo ez. Ez genuen telefonorik Mexikoko etxean, eta Nafarroako mediku baten etxera joaten nintzen lo egitera, etxera deitu ahal izateko. Hilabetean behin gutxi gorabehera deitzen nuen hona. Gogorra egiten zen, baina orain begiratuta beti baikor ikusten dut guztia.
«Gizartean, orokorrean, ez dakit heriotzaren gainean hitz egiteko prestatuta gauden»
Ez zara sekula damutu.
Ez, sekula. Nire bikoteari galdetu beharko litzaioke ea damutzen den edo ez. Nik ezetz uste dut.
Balio izan zizun master hori egin izanak?
Hasieran ez diozu etekinik ateratzen. Hona bueltatzean, berriz ere, ordezkapenak egiten hasi nintzen. Hamabost egun batean, bi hilabete bestean, aurrerago urte batzuk... Horrela nenbilela, Tolosako osasun zetroan egon nintzen denbora dezente lanean, eta saltsera bat naizenez, ni nintzen praktikak egitera joaten ziren ikasleen arduraduna. Ikasleak direla eta, unibertsitatearekin hasi nintzen harremanak izaten. Horrela, ordezkapen bat egiteko deitu zidaten unibertsitatetik. Probatzea erabaki nuen ea gustatzen zitzaidan edo ez jakiteko. Irakasle modura sartu nintzen ordezkapena egitera jardunaldi osoz, eta lana utzi nuen. Lehen arreta erabat uzteak pena ematen zidan, eta orduan ordu batzuk unibertsitatean eta Osakidetzan lan egiten hasi nintzen hasieran.
Eta nola moldatzen zinen?
Osakidetzan gogoan dut arratsaldeetan egiten nuela lan, edo asteburuetan, guardiak, eta asteartetan, esaterako, zuzenean joan behar izaten nuen klaseak ematera. Eta erabakiak hartu beharreko momentua iristen da. Nahiz eta saltsera bat izan, dena batera ezin da. Unibertsitatean jardunaldi osoko kontratua egiteko aukera jarri zidaten nahi baldin banuen, eta unibertsitatean sartzea erabaki nuen. Unibertsitatean doktore izatea eskatzen dute. Nik, gainera, erizain bezala beti borrokatu dut guk ate guztiak zabalik izan behar ditugula; hau da, nire garaian ezin genuen doktoretzarik egin. Ate hori itxita genuen. Alde batetik unibertsitateak eskatzen zidan, eta bestetik, nik beti esan izan dut ate guztiak irekita izateko, eta orduan momentua iritsi zitzaidan doktoretza egiteko.
Eta doktore izateko lanean hasten zara?
Esango nuke niretzako urte garai zailenak izan zirela. Zertaz egin nahi nuen argi neukan, eta forma ematen hasi nintzenean aldez aurreko borondatearen inguruan egitea erabaki nuen. Zergatik? Nire inguruan ikusten nuelako eta orduan hasi zirelako etxeko ospitalizazioak. Zerbitzua nolakoa zen jakiteko harremanetan egon nintzen, garai hartan, hilzorian zegoen jende asko etxeetan ezagutu nuen, eta hori nola eramaten zen ezagutu nuen. 2003an jarri zen martxan Euskal Autonomia Erkidegoan Aldez Aurreko Borondatearen Erregistroa. Gizarteak egiteko duen eskubide bat da hau, baina gizarteak ez daki; ez daki eskubide hori duela. Non dago arazoa? Orduan, ikerketa bat egin nuen. Gipuzkoa osoko lehen arreta mailako erizain guztiak hartu nituen, eta inkesta bat pasa nien. Betiko moduan, formakuntza falta ikusi nuen. Beldurra. Nola esplikatuko dut nik zer edo zer, ez baldin badakit zertaz doan.
Osasun profesionalen aldetik gizarte eskubide hori aurrera atera ahal izateko eta laguntza eman ahal izateko demostratu nahi nuen zerbait egin behar genuela. Datu batzuk atera, plangintza egin,... Eta guzti hori, lanean nengoela eta familia duzula egin behar izan nuen, eta lau urte gogorrak izan ziren. Nik jada adin pixka bat ere baneukan eta menopausia eta guzti, dena batera izan zen. Ez naiz gogoratzen menopausia nola eraman nuen, zeren doktoretzarekin nengoen eta horrekin gogoratzen naiz. Baina kostata izan zen.
Doktore zara egun, eta zein garrantzia du azken borondatearen gaiak?
Nire ingurukoek askotan esan izan didate: «Ni egoera horretan baldin banago, mesedez, niri zerbaitekin jo edo zerbait eman bukatzeko». Orduan nik idazteko eskatzen diet. Idatzi eta jarri dokumentua. Ez esan aldamenekoari zer egin behar duen. Hori zure gauza da, eta zuk jakin behar duzu nola nahi duzun hil. Zer nahi duzun eta zer ez. Ni kontziente baldin banago, medikuari esan diezaioket, tratamendu hau nahi dut edo hau ez dut nahi; egoera honetan nahi dut, hau da, etxean hil nahi dut edo ospitale batean, eta hil eta gero zer nahi dut egitea nire gorputzarekin. Organoak eman edo ez eman, erraustu, lurperatu,...
Gaiaren gainean hitz egiten zen doktoretza egiten hasi zinenean?
Pixka bat hasita geunden, eta leku batzuetan formakuntza ematen ere hasita geunden. Osasun zentroetatik-eta deitzen ninduten ikasketak emateko, eta hasi ginen pixka bat ateratzen. Zuk ikerketa bat egiten duzunean hori da helburua, ateratzea eta jendeari erakustea eta gaiaren gainean formatzea. Nik uste dut gero eta gehiago hitz egiten dela, baina era berean pentsatzen dut beste pauso bat eman behar dela. Jende askok esaten du egin egin behar duela, baina gero ez du egiten. Pauso hori erraztea izango litzateke.
Herritarrei erraz edo eskura jarri behar zaie dokumentua?
Bai. Eta osasun profesionalok erabateko eginbeharra dugu. Nik nire medikuarekin daukat harremana, eta berak ezagutzen nau ni. Berak daki zer gauza izan ditudan eta zer ez, eta berarekin egin beharko nuke dokumentu hori.
Gaur egun egiten da?
Bai. Egiten dira, baina hala ere ez dauka indar asko. Zaila da. Gaur egun, esaterako, nire ikasle guztiek betetzen dute gezurrezkoa den beraien aldez aurreko dokumentua. Jakiteko nolakoa den. Zaila da, 19-20 urterekin beraien heriotzan pentsatu behar dute, eta nola egitea nahi duten.
Eta ez da erraza?
Ez da erraza. Gizartean heriotza aipatzea ez dago ondo ikusita. Kuadrillan heriotzaz hitz egiten hasi eta bost minutu bai, baina jarraian beti dago norbait esaten duena goazen beste gai batzuez hitz egitera. Ematen du tristea edota zerbait txarra dela, edo zerbait pasa behar zaigula.
Baina guztioi iritsiko zaigu.
Denok dakigu iritsiko zaigula, baina ostrukak bezala egiten dugu, burua sartu behean eta hor konpon. Gero, ordea, inguruan ikusten dugunean bat gaizki dagoela edo sufritzen ari dela, «nik horrela ez dut nahi». Horrela ez baduzue nahi, utzi dokumentua.
Donostiako Ospitaleko Etika Asistentzialeko batzordeko kide izana zara. Hasteko, zer da bioetika?
Bioetika etikaren adar garrantzitsua da, eta nahiko berria da. Bioetika hitza 1970. hamarkadan hasi zen. Gizartean gertatzen diren arazo etikoei nolabait irteera ematea da edo erantzun bat ematea edo bide horretan laguntzea. Hor gauza asko daude: bioetikan sartzen da 60 urterekin ama izatea teknikoki posible da, baina etikoa da? Pertsona bat non gaixotasuna ezin zaion sendatu, inkontziente dago eta bakarrik arnasgailuarekin hartzen du arnasa, zenbat denbora mantendu behar da? Jarraitu behar dugu horrekin? Teknikoki posible den guztia egiten jarraitu behar dugu zainketa aringarriekin? Edo batek ezin du esan honaino eta ez dut jarraitu nahi? Ni jada nekatuta nago eta deskantsatu egin nahi dut ezin du esan? Egoera horiei buruz hitz egin behar da jendearekin, egon egin behar da beraiekin eta lagundu egin behar zaie. Tristea da, baina gaur egun gero eta jende gehiago daukagu bakarrik hiltzen dena. Nola liteke gure gizartean hori gertatzea? Nola liteke etxe batean bat hil dela eta usaina izan arte inor ez jabetzea pertsona bat hil dela? Gizartean planteatu beharreko arazoak dira, eta honelako gauza pila bat daude.
Urte batzuk egin zenituen batzordean. Zer da bere egitekoa edo zein garrantzia du?
Zortzi edo bederatzi urtez izan nintzen kide. Batzorde horrek ez du esaten zer egin behar den. Irizpide batzuk ematen ditu beti. Nahiz eta paper edo legeetan gauza asko jarri, gero errealitatean arazo asko daude. Paper batean egoera honen aurrean hau egin daitekeela jarri arren, batzuetan ez dira ados jartzen. Profesionalek modu batera pentsatzen dute, familiakoek beste modu batera, eta agian gaixoa ez da gai esateko zer nahi duen... Kasu horretan, gure papera adituekin hitz egitea zen eta pixka bat bideratzea zer egin beharko litzatekeen edota nola jokatzea izango zen onena. Adibidez, gogoan dut familia bat. Seme-alabek gaixotasun degeneratibo bat zuten jaiotzetik, eta bazekiten nola hilko ziren. Bazekiten gazte hilko zirela, eta gainera gihar guztiak geldituta; hau da, tragatzekoa, mugitzekoa, arnasa hartzekoa,... oso gogorra da. Garai hartan eutanasiarik ez zegoen, eta nola lagundu bidean? Zer egin? Noiz sedatu?
Eutanasia aipatu duzu. Bioetikaren barruan kokatuko litzateke?
Noski. Bioetikak guztia harrapatzen du. Bai jaiotzak, bai ernalkuntzak eta baita bizitzaren bukaerak ere.
Iristen da gizartearengana, hau da, herritarrek badakite hor dagoela dokumentua eta bakoitzak bere borondatea idatzi dezakeela?
Gure kasuan lan gehiena osasuneko profesionalekin egin dugu, eta gizartera zabaltzeko ere ahaleginak egin ditugu. Nik uste dut beldurra ematen duela, esaterako, udaletxe batek kultura aldetik aldez aurretiko borondatearen gainean zerbait antolatuko du? Heriotzarekin lotuta dago, noski. Ez da gai bat agian jendeak parte hartzekoa, batzuk bai, baina agian beldurra dago oraindik, gai horiek ez dira gehiegi hitz egiten. Gauza guztiak bezala umetatik hitz egin behar zaie heriotzari buruz, heriotza ikusi,... Orain banatu egin dugu. Ni txikia nintzenean amona etxean hil zen, eta amona etxean egon zen. Orain heriotza guztiak atera egiten ditugu eta kanpora eramaten ditugu. Ondo dago, baina nola bizitzen dugu hori? Hori izango litzateke kontua.
Gizarteratzea falta da?
Baita ere, zabaltzea falta da. Baina nire galdera da, gizarteak nahi du? Nahiz eta guk ez zabaldu ondo, gizarteak eskatu du horren gaineko informazioa zabaltzeko? Biak dira. Nik antolatu dezaket zerbait, baina gizarteak ez badu behar hori ikusten eta inor ez bada etortzen, orduan, antolaketa hori non gelditzen da? Gizartean, orokorrean, ez dakit heriotzaren gainean hitz egiteko prestatu gauden.
Noiz eta non idatzi edo hitz egin beharko litzateke?
Hemezortzi urtetik aurrera egin daiteke. Nire gomendioa bakoitzak bere medikuarekin edo erizainarekin hitz egitea da. Konfiantzazko osasun profesional batekin antolatzea. Gero, gainera, medikuak edo erizainak bideratu dezake. Teknikoki gauza asko dira posible, baina agian ez du merezi; bakoitzak erabaki behar du noraino nahi duen. Nik sendatu ezin den gaixotasun bat badut, hiru hilabete gehiagoz luzatzea merezi du edo bukatzen lagundu behar da? Bakoitzaren erabakia da.
Idatzitakoa aldatu daiteke?
Noski. Nahi duzun momentuan aldatu dezakezu, eta beti azken dokumentua begiratuko da. Dokumentu hori bakarrik begiratuko da zu erabakitzeko kontziente ez zaudenean. Erabakiak hartzeko kontziente zauden bitartean, inork ez du begiratuko zer sinatu duzun eta zer ez, zeren zu erabakitzeko gai zara. Baina beti ez gaude egoera horretan, eta dokumentuan jartzen duena aurrera eramaten da, nahiz eta zure familiakoek kontrakoa esan. Horregatik, askotan, batzorde etikoak pixka bat lagundu egin behar du. Askotan arazoa beste pertsonaren heriotza ez onartzea izaten da. Senideekin lanketa egin eta azalpenak emanda, normalean gauzak bideratzen joaten dira.
Pandemia egoera bat bizitzen ari gara, eta gaixo asko bakarrik hil dira. Zer esan egoera honen inguruan?
Nik uste dut hasieran gaizki eraman genuela. Guztiok gaizki. Osasun profesionalok ere beldur asko genuen. Arazo asko ikusten genituen eta ez genekien oso ondo nola mugitu eta zer egin. Beldur horrekin utzi dugu jende asko bakarrik hiltzen. Jada ikusterakoan babesteko tresnak bagenituela, familia kideei utzi zaie sartzen. Hasieratik utzi behar geniela esango nuke. Ezin da utzi inor bakarrik hiltzen. Ukitzea, nahiz eta kontziente ez egon, ez dakigu entzuten duen edo ez. Baina beste pertsonarentzat ere balio du dolua hobeto egiteko. Agurtzea, azken hitzak esatea edo hitz egitea oso garrantzitsua da. Hasieratik oso erradikalak izan ginen beldurrarengatik, baina gero aldatzen joan gara, eta gaur egun, positibo izanagatik ere egon daiteke gaixoarekin.
Etikoena hori litzateke?
Noski baietz. Heriotzaren inguruan guztiok dakigu, eta bi aldeetatik da; hau da, hiltzera doana lasaiago egoteko, eta hori frogatuta dago; abestea, hitz egitea, agurtzea... eta hori guztia familiak dolua egiteko oso garrantzitsua da. Eta umeak ere bertan egotea beharrezkoa da, ikusi behar dute nola bizitzen ari diren egoera hori, eta beraiek ere parte hartu behar dute eta beraiek ere negarra egin eta haserretu behar dute, eta esango dute ez dutela ulertzen zergatik gertatzen ari den hau,... Hori guztia bizi egin behar da.
Unibertsitateko irakaslea zara. Gustuko lana duzu?
Zorte bat da. Oso desberdina da irakasle izatea hamalau urte dituztenean. Unibertsitatera sartzeko lan bikaina egin dute, ez da erraza. Erizaintzan edota medikuntzan sartzeko nota bat behar dute. Ez da nahikoa nahi izatea. Zortea da horrelako ikasleak izatea eta formatzen laguntzea edo hori nahi dut pentsatu, lagundu egiten dugula. Ikuspegi ezberdinak ikusten ditugu. Gazteek zein arazo dituzten edo nola bizitzen dituzten gauzak edota nola etortzen diren ikusten dugu, eta oso polita da. Gu goaz aldatzen.
Kooperazioan ere aritua zara eta kanpoan izana zara. Zertan aritzen zara?
Momentu honetan jada adina dela eta, bakarrik kanpotik egiten dut laguntza hori. Elkarte asko daude, eta laguntza eskatzen dizuete beraien gauzak ikasleekin egiteko. Medicus Mundi elkartekoekin hasi nintzen lanean eta jardunaldi batzuk antolatzen genituen. Ez du unibertsitateko lanarekin zerikusirik, lan boluntarioa da, baina bi edo hiru ikaslek aukera izaten zuten beraiekin joateko kanpora kooperante moduan lan egitera. Oso esperientzia ederra izan da. Ekuadorren egon nintzen ikasleekin, eta gero hango unibertsitatetik deitzen dizuete klaseak emateko, eta Bolivian ere egon naiz bi urtez.
Ezberdintasun handia egongo da hemendik hara, ezta?
Bai, erabat. Beharrak oso desberdinak, arazoak ere bai, eta bizitzeko modua ere oso desberdina da. Bertan egon behar zara denboralditxo bat ezagutzeko eta ulertzeko zergatik jokatzen duten horrela. Eta zuk onartu egin behar duzu, eta asko ikasten duzu. Oso aberasgarria da beste lekuetan egotea, eta beharrezkoa dela esango nuke beste ikuspegi batzuk ikustea: zein arazo dauden, nola ikasten duten, nola bideratzen dituzten arazoak...
«KALEAN ESATEN DIRENAK KALEAN GERATZEN DIRA»
Ez zara geldirik egoteko emakumea, eta herrira begira ere lan asko egiten duzu. Esaterako, Oinkari dantza taldean hasiera-hasieratik zaude?
Gustukoa dut dantza, beti gustatu izan zait, baina gure arteko giroa zen; bizipenak oso politak izan ziren. Kultura mailan zerbait egiten zenuen, baina oso ondo pasatzen genuen. Entseguak izaten genituen, gero tarteka herri batera edo bestera ateratzen ginen. Jendea ezagutu, eta oso garrantzitsua zen.
Festa batzordeko kide ere bazara.
Niri esan izan didate, esaterako, festetan, «hau ez duzue antolatu». Beti esaten diet deituko diedala hurrengoan festa batzordea noiz den esan eta bertara joateko. Jende berria etortzen baldin bada, bertan lagunduko da antolatzen, baina bakoitzak bertan planteatu behar du zer nahi duen. Ez gelditu hor atzean. Arlo guztietan esaten dut, kalean esaten diren gauzak kalean geratzen dira. Ez du balio ezertarako, joan joan behar den lekura eta esan esan behar den lekuan. Festak guztien artean egiten dira eta aukera daukagu denon artean egiteko; bestela esaten da, beti berdinak daude antolatzen. Denon artean egitea dago, beraz, goazen parte hartzera.
Garrantzitsua da herrigintzan aritzea eta parte hartzaile izatea?
Gauza horietan parte hartu behar dela pentsatzen dut, eta antolatu behar direla gauzak. Batzuetan hobeto egingo dugu eta beste batzuetan okerrago, baina beti asmo onarekin. Jende asko dago, eta jendea laguntzeko dago. Jendearengana jotzen duzu, eta jende oso ederra dago eta beti laguntzeko prest. Inoiz ez dut arazorik eduki, oso ezezko gutxi jaso ditut. Saltseroak uste dut beti saltsero garela, eta beti gaudela berdinak. Bai gaztetan, eta baita adin batetik aurrera ere. Beti jende berdina mugitzen gara, eta laguntza behar dugunean beti jende berdinaren bila joaten gara badakigulako baiezkoa esango digula. Eta gazteak ere parte hartzaileak dira beraien arloan, eta antolatzen dituzte beraien gauzak.
Santio jaietan Kantari saioa antolatzen aritzen zara. Kulturak badu garrantzia zure bizitzan?
Bai, eta ni kantari oso txarra naiz. Hori kontuan hartuta gutxi kantatzen dut. Leku oso inportantea dela uste dut, non, parte hartzeko gogoa baino ez duzu izan behar. Edozein adinetako pertsonak parte hartu dezake, eta gizarte guztiak parte hartzeko aukera duen gauzak izatea niretzat ikaragarria da. Jendearekin harreman ezberdinak izaten dituzu, jendea ezagutzen duzu, eta horrek herriari ere beste balore bat ematen dio.
Urteekin ez zara nekatu?
Batzuetan bai, eta ikastaro bat dut zintzilik ezezkoa esaten ikasteko. Pixka bat bai, baina oraindik ez daukat gaindituta. Bidean nago.
