«Artista egoera kaotiko etengabean bizi da orain»

Josu Artutxa Dorronsoro 2019ko urt. 6a, 11:44

Artearen esanahia galdetu gabe botatzen duen horietakoa da Koldobika Jauregi Zinkunegi (Alkiza, 1959) euskal artista. Gizakiak espresatzeko duen modu bat omen da artea. Onerako zein txarrerako.

Mundu zabal bat da, kolore askotakoa. Paperezkoa edo egurrezkoa, Koldobika bera bezala. Artea eskualdean inork baino hobeto ezagutzen duen pertsona da, etengabean egin eta egin ari dena. Mila kontuz hitz egin daiteke berarekin. Luze eta zabal aritu da, Ur Maraz, Dantza filmaz, Eduardo Chillidarekin izandako harremanaz edota atzerrian ikasitakoaz.

Nola definituko zenuke zure burua? Eskultore bakarrik ez zarelako…

Ez, ez. Hasierako urteetan, bai. Baina urte luzeetan zehar, bitxigintzan, zineman, eszenografian edota arkitekturan ere muturra sartu duen horietakoa naiz; saltsan sartzea gustuko baitut.

Autodidakta moduan hasi zinen duela 42 urte. Orduan, 17 urte besterik ez zenituen. Nola gogoratzen dituzu lehen urte haiek?

Garai hartan guztiak ziren autodidaktak: Oteiza, Chillida, Basterretxea… Hemen hori zen normalena. Bilbo oso urruti geratzen zen. Ni 20 urterekin heldu nintzen hara lehen aldiz. Beraz, hemen jendeak egiten zituen gauzak ikusiz eta haietatik ikasiz hasi nintzen trebatzen. Ni izatez tornulari egokitzailea naiz, nahiz eta praktikan inoiz ez naizen izan. Maisu industriala ere banaiz. Garai haietan, Alkizako baserri batean aurkitzen nintzen, inora mugitzeko aukerarik izan gabe, eta beraz, lanean bakarka ekin behar izan nuen.

Orduan, lehiaketa batean parte hartu nuen, 17 urterekin. Eskultura motxilan sartuta joan nintzen lana eramatera. Gero, lehen saria eman zidaten, Parisera bidaia bat. «Hau aukera ederra da!», pentsatu nuen. Bat-batean, Alkizatik Parisera. Bilbora baino lehen heldu ginen hara [Barreak]. Zazpi eguneko egonaldi bat izan zen. Ordura arte, liburuetan ikusitakoa soilik ezagutzen nuen. Pentsa, orain egunero ikus dezakegu Paris sarean. Louvre museoa aurrez aurre ezagutzea izugarria izan zen. Munduarekiko bestelako ikuspegi bat zabaltzen zaizu begi aurrean. Egiteko modu berriak ezagutu nituen.

Atzerriko lehen bidaia, Bulgariara egin zenuen, 86an. Hurrengo urtean, berriz, Italian bizi izan zinen.


Amsterdamen ere izan nintzen lehenago. Aitaren lagun baten bitartez hara bidaiatu ahal izan nuen, eta kontrabandoan sartuta ibili behar izan genuen, beste erremediorik ez zelako; akordeoiekin gora eta behera. Atzerrira egindako bidaien ondoren, etxera itzultzean konturatzen nintzen nola bizi ginen hemen. Nire kasuan, gainera, joaten nintzen leku haietan ezagunen bat edo tailer bat izango nuela ziurtatu nahi izaten nuen lehenago. Jaten emango zidan zerbait izatea.

Bestelako bizimodu bat aurkitu nuen herrialde bakoitzean. Estetika aldetik hemen oso itxiak ginen haiekin alderatuz, zati batean, gatazka politikoagatik ere bai. Amsterdamen, esaterako, hippy mugimendua indartuta zegoen orduan. Bulgarian izan nintzenean, berriz, Berlingo harresia zutik zen oraindik. Eskulturaren beste dimentsio bat ezagutu ahal izan nuen, hemen inoiz ikusi eta entzun gabekoa. Guk arteari buruz hitz egiten dugunean, okzidenteko artearekin lotzen dugu dena, eta okzidentea, berez, gauza txikia da: Europa. Gaur egun ez da erakusten Asian bertan zer egiten ari ziren edota zer egiten duten. Zineman antzeko zerbait gertatzen da. Bada, artean are txikiagoa da kanpo ezagutza hori. Kanpoko autore on baten berri izaten dugunean, egun Europan bizi delako izaten da.

90ean, Eduardo Chillidak, Zabalaga Beka eman zizun. Ezustekoa izan zen? Bera izan al da zure erreferenteetako bat?

Oso pozgarria izan zen, gehienbat berak eman zidalako. Beka asko ez ditut jaso, baino hau izan da garrantzitsuenetako bat. Gainera, beka horren truke ez zidan ezer eskatu; normalean instituzioekin ez da horrelakorik gertatzen. 24 urte nituela, erakusketa bat antolatu nuen. Orduko artista ezagun guztiak gonbidatu nituen bertara, baina bera bakarrik azaldu zen, inaugurazioa egin eta pare bat astetara. Ez nuen pentsatzen inor azalduko zenik. Sorpresa bat izan zen, baina aldi berean presio puntu bat ere bai. Bisita amaitu ondoren horrela esan zidan: «Hurrena zerbait egiten duzunean, deitu». Hura izan zen berarekin izandako lehen kontaktua. Handik pare bat urtetara, erakusketa handiago bat egin nuen, eta noski, bera gonbidatu nuen. Berriro azaldu zen. «Erakusketa bat egiten duzun bakoitzean, deitu», esan zidan orduan.

"Arteak problema puntual bat du: oso irekia da"

25 urte luze iraun zituen adiskidetasun baten hasiera izan zen. Urte guzti horietan elkar ikusten genuen; jendeak, gainera, berarekin lan egiten nuela pentsatzen zuen, baina ez zen horrela, berak ere nahi ez zuelako. Mila gauzez hitz egiten genuen. Gerora, Alemanian ere elkarrekin egon ginen. Niretzat noski izan zela erreferente bat, influentzia bat, egiten zuena asko gustatzen zitzaidalako, baina kasualitate bat ere izan zen. Beste batek beka hura emanez gero, beste batekin egingo nuen berarekin egindako laguntasuna. Basterretxea, adibidez, jauntxo bat zen, bestelako artista bat. Egun, ordea, artista askorekin dut harremana, urteetan mantendu dudana.

Mende berriko lehen hamarkadan (2000-2010), lan handiak egin zenituen. Tartean, Tolosaren 750. Urteurrenerako erakusketa, edota Bilboko Guggenheim museoan ere indibidualki erakutsi duzu zure ofizioa. Esan daiteke orduan heldu zinela gorenera?

Eskulturgintza bide bat da, kolpean igotzen ez dena. 42-43 urtetan gauza asko pasatzen dira. Bai izan zirela lan garrantzitsuenak. Guztia, baina, Alemanian hasi zen; hara bidaiatu ahal izan nuen, Nafarroan ezagututako mezenas bati esker. Bertan sei urte igaro nituen, haur bat bezala baino, helduagoa nintzela joan nintzen, integratuago sentitu ahal izateko. Informazio pila zegoen, museo bikainak, eta galeria onenak ere bai. Gainera, filosofikoki, beste ikuspegi bat zuten. Bertan konturatu nintzen latino bat nintzela, erabat. Paisaiarekiko dugun ikuspuntua erabat bestelakoa da, eta normala da espresionismoa bertan sortzea, euren izaera gogorragatik; tradizionala den zerbait da.

Ur Mara espazioa 2010ean sortzen hasi zinen. Gainera, 2009an eta 2011n, ez zenuen lan berririk aurkeztu. Zenbaterainoko lana suposatu zuen museoak?

Beti nuen buruan hemen zerbait egitea, eta jasan genuen krisialdiarekin batera heldu zen proiektua. Urte hartan, artista guztiek izan genuen beherakada nabarmen bat, merkaturik ez zegoelako. Hori ez da berreskuratu oraindik, eta ez dut uste egingo denik ere. Bost urte igaro genituen erakusketa txukun bat egin gabe. Museo eta galeria asko desagertu ziren. Diru asko mugitzetik eta eskaerak eta lana gainezka izatetik, arazoak izatera igaro ginen, instituzioen ezezkoak jasotzera. Ezerezean geratu nintzen ni ere, eta hau inflexio-puntu moduko bat izan zen.

«Zer egingo dut?», galdetu nion neure buruari. Ur Mara artearen tradizioan eta transmisioan oinarritzen den espazioa da. Artista bakoitzak nahi duena egiten duela pentsatzen dutenak oker dabiltza. Oinarri batzuk eduki behar dira nahi den tokira heltzeko, segituan ezagutzen baitira egile berri baten erreferentziak zeintzuk diren. Tradizio bat dago, eta beharrezkoa da, ez soilik estetikoki, baizik eta filosofikoki ere, artearen ezagutza bat izatea. Eta tradizioaz aparte, informazioaren transmisio bat egotea ere ezinbestekoa da. Horretan oinarritzen da artea, eta pena bat da gaur egun dugun portaera gurekoia izatea. Tradizio horren barruan, museoak berak Chillida Leku espazioaren edota Alemaniako Inzell uhartearen oinarriak ditu.

Zertan da orain museoa?

Oinarrian, arlo desberdinetako egile ugari bildu ginen, guztiok elkarrekin artearekin lotutako espazio zabal bat zabaltzeko asmoz, modu xume batean. Argi genuen doakoa izango zela, eta urte hauetan zehar, tailerrak prestatzeaz gain, zenbait artista ere gonbidatu izan ditugu, euren erakusketak publikoari bistaratzeko. Urtean, mila bat pertsona bertaratzen dira, eta guztiak ere, interesa dutenak izaten dira. Asko dira Frantzia aldetik hurbiltzen direnak, honi eta hari buruz galderak egitera. Museo alternatibo bat da, baina ez da soilik artea ikusteko espazio bat; natura ere ikusi daiteke, artearekin zerikusia duena, eta gainera, gizakiaren arrasto ugari aurkitu daitezke.

Alkizak berak pisu berezia izango du zure bizitzan.


Noski. Herri txikiekiko, ordea, badut nolabaiteko ezkortasun bat. Uste dut, ez dutela jakin eta ez dakitela egoera berrietara moldatzen. Gizartearekiko urrundu egiten direla dirudi, kultura falta bat dutelako, eta hori oso nabaria da. Ipar Euskal Herrian, adibidez, herri txikietan, ia denek hartzen dute parte antolatzen diren gauzetan. Hemen, berriz, betikoek soilik. Auzolana bezalako proiektuak galdu egin dira, eta arazoa geroz eta handiagoa da. Guk Alkizan proiektu bat jarri genuen martxan museoari ekin aurretik, lau urte iraun zituena, eta izaera historikoa eta grafikoa zuten proiektuak berreskuratzea eta bistaratzea zuen helburua. Herritarren herenak hartu zuen parte proiektu honetan; zerbait historikoa izan zen.

Euskal kulturan pisu handia duten bi proiektuetan parte hartu duzu azken urtean. Batetik, Baionan aurkeztu zenuen eskultura batean. Bertan ETAren amaiera islatzen zuen zuhaitza egin zenuen. Kritikak ere jaso dituzu. Zer duzu esateko?

Egindako lan guztiek izango dute zerbait kritikatzeko, eta politikan are gehiago. Tolosako margolari bat laguna nuen nik, eta haren pentsamendu bera nuen nik: euskaldun bat da, bi euskaldun, elkarren aurka beti borrokan. Kritikatzearena txorakeria bat da, baina arrisku hori hartzen dugu eskultura bat publiko egiten dugunean. Soka gainean etengabe zutik mantentzea oso zaila da, alde batera edo bestera erori gabe. Baionakoa artelan bahitu bat da, ez bainuen pentsatzen garai hauetan lan batek horrenbesteko indarra izango zuenik. Esaten da, lotsagatik edo, jendeak garai bateko lanak ezkutatzen dituela, gaizki ikusita daudelako, inoiz egingo ez balira bezala. Lan honi lehen ez zuen balore bat eman diote, oso sinbolikoa delako.

Bestetik, Telmo Esnalek zuzendutako 'Dantza' filmean, diseinatzaile zuzendari lanetan aritu zara. Zer eman ahal izan diozu lan honi?

Koreografia, dantzarien mugimenduak eta filmeko irudiei eman beharreko trataera kenduta, gainerako guztia nire esku egon da: atzealdeak, jantzien diseinua, atrezzoa, makillajea, orrazkera… Oso luzea eta oso neketsua izan da proiektu hau. Horrek badu alde on bat: bost urte on hauetan, ikasteko denbora izan dudala. Grabatzen hasi orduko, andreak moda eskolako liburu bat oparitu zidan, jostun berrientzako aholkuz betetakoa. Aholku batekin geratu nintzen: «Zuk kontrolatzen ez duzun oro, kontrolatzen duen beste norbaitek egin beharko du». Nik ez bainekien oso zehatz nolakoa izango zen soineko bat, jostunek zekiten bezala egingo zuten, eta ez nik nahiko nukeen moduan. Eta hori arazo bat izan zitekeen. Orduan, jostunei eta modari buruz gehiago ikasi beharra ikusi nuen. Bost urteetan, zeharkako ikaskuntza bat jaso dut, pelikula grabatzen genuen bitartean, eta gauza ugari ikasi ditut. Estetikoki ideiak nola irudikatu zen nire buruhausteetako bat. Bide batez, esan beharra daukat, hemengo erakundeek batere laguntzarik eman ez dioten film bat dela, euskalduna ez zela ziotelako. Agian, euskaldun bakarra zuen [barreak].

Zure iritziz, arteak zer nolako pisua du Euskal Herrian, eta euskal kulturaren barruan?

Nabarmen jaitsi da. Jada ez du pisurik. Artistek sozialki pisu handia zuten lehen gizarte mailan, aurpegia ematen zuten. Gizartea aldatu da, komunikatzeko moduak aldatu diren bezala, eta hortaz, artea egiteko erak ere bestelakoak dira gaur egun. Artista egoera kaotiko etengabean bizi da orain, kontsumo oso azkarra nahi dugu eta. Abiadura bizi horretan, ordea, xehetasunak erabat galtzen ditugu. Bai gizartean, baita politikan ere, Euskal Herria xehetasunak galtzen ari da, bere nortasuna galtzen ari da. Horiek gabe, euskaraz hitz egingo dugu, baina gure kulturaz ez gara ariko. Ingeles bat hona etortzen denean, eta halako batean euskara ikastea lortzen duenean, euskaraz hitz egiten dakiela esango genuke. Baina, euskalduna dela? Ez dakit bada. Kulturaren transmisioa behar baitu. Puntu horretan nahiko defizitarioak gara, hemendik kanpo gure kulturari buruz galdetzen digutenean, ez dugulako jakiten oso ondo zer kontatu. Abiadura handiegia hartu dugu, eta pentsatzen dugu, pasatako orok ez duela ezertarako balio.

Askok, ordea, artea ulertu egin behar dela diote. Arrazoiak eman behar izaten direla obra bat ona, txarra, polita edo itsusia den baieztatzeko. Hau da, usteak ez duela lekurik.

Artean guztiak du lekua; eduki behar ez dena beldurra da. Alemaniako artea ez dut esango hobea edo eskasagoa denik, baina badute desberdintasun bat: dialektika gustuko dute. Hori oso garrantzitsua da. Bertan ikasi nuen buruari egin beharreko galderak egiten: «Zer da hau?» edo «Nire barreneko zein lekutatik dator hau?». Eta askotan lagundu izan dit, beharrezkoa baita galdetzea. Egun osoa igarotzen dugu ideia bat buruan bueltaka dugula. Batzuek urteak igarotzen dituzte barruan. Nola lortuko dugu ezagutzen ez zaituen ikusle batek, erakusketa batean sartu eta zure lana ulertu ahal izatea? Hori ezinezkoa da. Beraz, normala da galdetzea, lagundu egiten baitu. Zerbait kontatzea ere, adibidez, nondik datorren esatea, oso garrantzitsua da, artistak bere burua kokatzeko.

Artista askok jarraitzen dute erakusketak egiten. Nolakoa da ikuslearekin duen hartu-emana eta zenbaterainoko garrantzia dute hemen?

Ikuslea bertan sartzen da, eta gehienez hamar bat minutu irauten ditu. Oso azkar ikusten du dena, eta askotan leku batetik mugitu ere egin gabe. Kasu batzuetan, gainera, obra bakoitzaren ondoan, lanaren inguruko prozesua azaltzen duen ikus-entzunezko bat jartzen da, kontzeptu batzuk aipatuz. Zerbait kontatzen duzu horrela. Hori ikusten, erakusketa guztia ikusten baino denbora gehiago pasatzen du. Eta prozesu guztia ikusi ondoren, obraren oinarria bilatzen hasten da, interes handiagoarekin. Jolas moduko batean murgiltzen da, eta 15 minutu izango zen kontu bat 40 minutukoa izatera pasatzen da. Erakusketak egitea beharrezkoa da. Arrotza egiten zaidana da hain aspaldikoak izatea. Arteak problema puntual bat du: oso irekia da. Baina lasai, ez baita inoiz amaituko.

Proiektu berriren bat al duzu buruan?

Ur Mara bera bakarrik asko jaten duen proiektu bat da. Bestela, suertatzen diren lanetan muturra sartzeko prest egongo gara, urte guzti hauetan egin dugun bezala.

ARTEAREKIKO IKUSPEGI BEREZIA.

OBRA BAT: ALTAMIRAKO BISONTEAK.
ARTISTA BAT:
JESUS GALLEGO, EZEREN TRUKE GUZTIA ERAKUSTEAGATIK.
MUSEO BAT:
PARISKO GIZAKIAREN MUSEOA.
ESKULTURA ALA ILUSTRAZIOA?
BIAK.
EGIN DUZUN OBRA ONENA?
BAT BERA ERE EZ.
ETA KASKARRENA?
BAT BERA ERE EZ.
ESKUALDEKO TXOKO BAT:
ASKO, BAINA GUZTIETAN ASPERTZEN NAIZ.

Ez diogu hau kapritxo hutsagatik: lagun gaitzazu . Eduki hau guztia doan ikus dezakezu euskarazko hitzik gabeko Tolosaldea ez dugulako irudikatzen. Atarikide, iragarle eta erakunde askoren laguntzarik gabe ez litzateke posible hori. Gero eta komunitate handiagoa sortu, orduan eta sendoagoa izango da Ataria: zurekin, zuekin. Ez utzi biharko gaur egin dezakezun hori: egin zaitez Atarikide!


EGIN ATARIKIDE!